130 lat najstarszego amerykańskiego indeksu akcji

Codziennie media finansowe (i nie tylko) - zarówno te tradycyjne, jak i elektroniczne - przekazują informacje o tym, w jaki sposób kształtuje się koniunktura na rynkach kapitałowych na całym świecie. Informacje te śledzą, analizują i interpretują przede wszystkim inwestorzy instytucjonalni (głównie analitycy i zarządzający pracujący w bankach inwestycyjnych, spółkach asset management, funduszach inwestycyjnych, emerytalnych, hedgingowych itp.) oraz inwestorzy indywidualni, którzy ulokowali na rynku finansowym powierzony im lub swój własny kapitał.

Nastroje na rynkach kapitałowych obserwuje również wiele innych grup podmiotów, w tym m.in. klienci i pracownicy instytucji sektora finansowego, osoby zatrudnione w spółkach, których papiery wartościowe są przedmiotem obrotu giełdowego, a także wszyscy ci, których obecny lub przyszły (np. na emeryturze) stan majątkowy jest (będzie) zdeterminowany koniunkturą panującą na rynku kapitałowym.

Ponieważ niezwykle trudne, w praktyce niemal niemożliwe, jest monitorowanie kursów nawet niewielkiej części spośród setek, a czasami nawet kilku tysięcy akcji spółek notowanych na giełdach papierów wartościowych lub alternatywnych platformach obrotu, w praktyce śledzenie sytuacji na rynku kapitałowym, w szczególności na rynku akcji, sprowadza się najczęściej do analizowania zmian wartości określonego indeksu na danym rynku. To właśnie indeksy rynku finansowego, zwłaszcza zaś rynku akcji, są barometrem koniunktury na rynku lub w jego określonym segmencie, które w sposób syntetyczny, zwięzły i wymierny ilustrują zmiany cen określonego portfela papierów wartościowych.

Mimo iż obecnie indeksy mają wiele różnorodnych zastosowań - są m.in. wzorem odniesienia dla oceny efektywności inwestycji oraz stanowią podstawę tworzenia nowych instrumentów finansowych - nadal najbardziej rozpowszechniona jest ich funkcja informacyjna. W tym kontekście warto zauważyć, iż niedawno minęło dokładnie 130 lat od stworzenia pierwszego indeksu amerykańskiego rynku akcji będącego prawdopodobnie jednym z najstarszych, o ile nie najstarszym, indeksem na świecie będącym nadal w użyciu.

Mowa o indeksie (zwanym wówczas jeszcze średnią) Dow Jones Railroad Average, którego wartość została po raz pierwszy obliczona 3 lipca 1884 roku przez Charlesa Dowa - amerykańskiego dziennikarza, który dwa lata wcześniej wraz z Edwardem Jonesem i Charlesem Bergstresserem założył spółkę Dow Jones&Company. Miejscem publikacji indeksu był wydawany przez tę firmę od listopada 1883 r. "Customer`s Afternoon Letter" - początkowo dwustronicowy biuletyn finansowy opisujący najważniejsze wiadomości finansowe z danego dnia, który po blisko sześciu latach (w lipcu 1889 r.) przekształcił się w pełnoprawne czasopismo finansowe, obecnie jeden z najbardziej znanych periodyków tego typu - "The Wall Street Journal".

Portfel indeksu Dow Jones Railroad Average obejmował pierwotnie akcje 11 spółek transportowych, w tym dziewięciu firm kolejowych: Chicago & North Western Railway, Union Pacific Railway, Delaware, Lackawanna & Western Railroad, Missouri Pacific Railway, Lake Shore & Michigan Southern Railway, Louisville & Nashville Railroad, New York Central Railroad, Chicago, Milwaukee & St. Paul Railway i Northern Pacific Railroad (akcje uprzywilejowane) oraz dwóch spółek spoza tej branży - zarządzająca parowcami Pacific Mail Steamship Company i dysponująca liniami telegraficznymi Western Union. Spółki kolejowe były wówczas największymi firmami notowanymi na Wall Street, zaś sektor kolejowy był w końcu XIX w. kluczowy z punktu widzenia rozwoju amerykańskiej gospodarki.

Przez kolejne dwanaście lat lista uczestników indeksu zwiększała się i kilkukrotnie ulegała zmianom, wciąż jednak w jego skład poza spółkami kolejowymi wchodziły także firmy przemysłowe. Dopiero w 1896 r., kiedy Dow stworzył odrębny indeks dla spółek przemysłowych (Dow Jones Industrial Average), indeks spółek kolejowych, określanych jako "active stocks", objął wyłącznie akcje firm z tej branży. 26 października 1896 r., kiedy to akcje Pacific Mail i Western Union zostały zastąpione w indeksie (obejmującym wówczas 20 przedsiębiorstw) walorami firm Manhattan Elevated i Wabash, to dzień uznawany obecnie za początkową datę jego obliczania (datę bazową) - indeks miał wówczas wartość 51,72 pkt. (obecnie przekracza 8 tys. punktów).

Po ponad siedmiu dekadach, w 1970 roku, indeks zmienił nazwę na Dow Jones Transportation Average (DJTA), pod którą funkcjonuje do dziś. Zmiana ta odzwierciedlała ewolucję, jaką przeszła w tym okresie branża transportowa, czego konsekwencją było m.in. włączenie w skład indeksu także spółek spoza sektora kolejowego. Obecnie indeks ten skupia 20 dużych, znanych amerykańskich spółek z branży transportowej - oprócz firm kolejowych obejmuje także np. linie lotnicze, firmy logistyczne oraz spółki świadczące usługi transportu morskiego i samochodowego. W końcu lipca największymi pozycjami w jego portfelu były walory firm FedEx, Kirby, Kansas City Southern, Norfolk Southern, Union Pacific i UPS. Łączna kapitalizacja uczestników indeksu wynosi 421,4 mld USD, a mediana kapitalizacji 9,3 mld USD.

Co ciekawe, indeks DJTA jest obliczany, w odróżnieniu od większości najbardziej znanych indeksów świata, nie w oparciu o kapitalizację uczestników, lecz jest indeksem ważonym cenami (podobnie zresztą jak Dow Jones Industrial Average). Również w przeciwieństwie do większości najpopularniejszych indeksów świata nie jest indeksem, w przypadku którego zasady konstrukcji portfela są ściśle określone i oparte na przejrzystych, znanych wszystkim regułach, na ogół ilościowych (rules-based), lecz należy do relatywnie niewielkiego grona indeksów, których skład zmienia się w zależności od potrzeb (as-needed basis), zaś zastępowanie dotychczasowych uczestników nowymi podmiotami ma miejsce wówczas, gdy taki kandydat ma doskonałą reputację, wykazuje trwały wzrost, jest przedmiotem zainteresowania dużej liczby inwestorów oraz precyzyjnie reprezentuje sektor objęty przez indeks.

Od 2010 r. decyzje dotyczące indeksu (podobnie jak w przypadku indeksów Dow Jones obejmujących spółki przemysłowe oraz spółki użyteczności publicznej) podejmuje komitet indeksowy (Averages Committee), w skład którego wchodzą: redaktor naczelny "The Wall Street Journal", szef działu badań spółki Dow Jones Indexes, która jest właścicielem praw do indeksu oraz szef działu badań CME Group (do której należy 90 proc. akcji Dow Jones Indexes). Przegląd indeksu następuje co najmniej raz w roku, jednak zmiany jego składu są rzadkie ze względu na chęć zachowania jego ciągłości - następują jedynie w wyniku fuzji, przejęć lub w efekcie istotnych zmian w podstawowej działalności spółki. Kiedy dochodzi do takiej zmiany, równocześnie następuje przegląd całego indeksu.

DJTA jest obliczany w dwóch podstawowych wersjach: jako indeks cenowy (price return) oraz jako indeks dochodowy (total return). W pierwszym przypadku przy obliczaniu wartości indeksu brane są pod uwagę tylko ceny akcji tworzących portfel indeksu, natomiast przy indeksie dochodowym uwzględniane są reinwestowane dywidendy w ujęciu brutto. Wartość indeksu jest podawana do publicznej wiadomości co 2 sekundy podczas trwania sesji na amerykańskich parkietach.

Choć indeks Dow Jones Transportation Average pozostaje zdecydowanie w cieniu znacznie bardziej popularnego indeksu Dow Jones Industrial Average, także i on znalazł uznanie twórców produktów indeksowych. Od 2003 r. na rynku amerykańskim (obecnie na platformie NYSE Arca) notowany jest fundusz ETF i Shares Transportation Average ETF zarządzany przez spółkę BlackRock, którego zadaniem jest odwzorowywanie wyników indeksu DJTA (jego aktywa w połowie sierpnia wynosiły ponad 1,3 mld USD). Ponadto w obrocie na CBOE znajdują się opcje na tytuły uczestnictwa ww. funduszu ETF.

Na zakończenie warto także dodać, iż opisywany indeks znalazł swoje miejsce także w teorii analizy technicznej. Jedna z zasad teorii Dow'a stanowi bowiem, iż średnie rynkowe muszą się potwierdzać, tzn. każdy istotny sygnał zapowiadający hossę lub bessę musi zostać potwierdzony przez wskazania dwóch średnich rynkowych. Jedną ze średnich, którą brał pod uwagę Charles Dow w swoich rozważaniach, była właśnie średnia kolejowa, drugą zaś była średnia przemysłowa.

dr Tomasz Miziołek, Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Uniwersytet Łódzki