Tylne wyjście... z opodatkowania

Konieczność płacenia podatków nie należy do najprzyjemniejszych obowiązków. Jednym z podstawowych mechanizmów służących złagodzeniu tej dolegliwości jest zasada powszechności opodatkowania. W uproszczeniu, funkcjonowanie tej zasady sprowadza się do tego, że każdy podmiot, który znajdzie się w określonej prawem sytuacji faktycznej (np. osiągnie dochód) zobowiązany jest do zapłaty podatku w określonej wysokości. Dopełnieniem zasady powszechności opodatkowania jest inna reguła - równości podatników wobec prawa. Zgodnie z tą zasadą, każdy podmiot zobowiązany do zapłaty podatku (np. wskutek osiągnięcia dochodu) powinien być tak samo traktowany przez prawo. Wymienione zasady posiadają rangę konstytucyjną. Od każdej zasady, przepisy prawa dopuszczają wyjątki, do których należą np. zwolnienia z opodatkowania. Każde jednak zwolnienie z opodatkowania powinno posiadać racjonalne uzasadnienie, gdyż w przeciwnym wypadku powstanie wątpliwość, co do jego zgodności z konstytucją.

W świetle powyższego warto przyjrzeć się treści art. 19 ustawy z dnia 12 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz innych ustaw. Przepis ten wszedł w życie 1 stycznia 2004 r. lecz jego praktyczne skutki widoczne są dopiero dziś, kiedy podatnicy rozliczają podatek dochodowy za rok 2004. Istota omawianej regulacji sprowadza się do tego, że ustawodawca pozostawił poza zakresem opodatkowania podatkiem dochodowym określone kategorie dochodów. Najogólniej rzecz biorąc chodzi tutaj o dochody uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych (m.in. akcji nabytych w obrocie giełdowym). To niewątpliwe dobrodziejstwo ustawodawcy ograniczyło się jednak wyłącznie do określonych papierów wartościowych, które zostały zakupione przed 1 stycznia 2004 r.

Posługując się przykładem akcji nabytych na giełdzie papierów wartościowych, zaistniała sytuacja może zostać zilustrowana w sposób następujący. Pan X zakupił na giełdzie akcje spółki ABC w dniu 20 grudnia 2003 r., a następnie sprzedał je 20 stycznia 2004 r. uzyskując dochód w wysokości 1000. Pan Y kupił akcje tej samej spółki ABC w dniu 5 stycznia 2004 r. i sprzedał je również w dniu 20 stycznia 2004 r. uzyskując dochód 1000. Obaj panowie są w bardzo podobnej sytuacji, jednak podatek dochodowy w wysokości 19% zapłaci wyłącznie Pan Y. Dzieje się tak dlatego, że powołany wyżej przepis ustawy, wyłączył poza zakres opodatkowania dochody uzyskane przez takie osoby jak Pan X. Powstaje pytanie o uzasadnienie takiego rozwiązania.

Ciekawostką jest fakt, że w okresie od 2001 do 2003 r. dochody m.in. ze sprzedaży akcji zakupionych na giełdzie papierów wartościowych zwolnione było z opodatkowania na podstawie art. 52 ustawy o podatku dochodowym. Jednak już w 2001 r. było wiadome, że zwolnienie to ma charakter czasowy i utraci moc 31 grudnia 2003 r. Można zatem postawić tezę, że art. 19 ustawy z dnia 12 listopada 2003 r., umożliwia uniknięcie opodatkowania przez tych podatników, którzy z różnych powodów nie zdążyli sprzedać akcji nabytych na giełdzie przed końcem roku 2003. Interesujące jest również to, że osoby takie unikną opodatkowania dochodu ze sprzedaży takich akcji niezależnie od tego, kiedy uzyskają dochód z tego tytułu. Będzie to możliwe w zasadzie do momentu uchylenia przedstawionego przepisu.

Powyższe oznacza, że mamy obecnie trudną do racjonalnego uzasadnienia sytuację, w której dwaj różni podatnicy będą radykalnie odmiennie traktowani przez prawo podatkowe, wyłącznie z tego powodu, iż jeden z nich nabył akcję na giełdzie przed datą 1 stycznia 2004 r. Regulacja ta budzi poważne zastrzeżenia, jeżeli chodzi o jej zgodność z konstytucją, tym bardziej że nie mamy tu do czynienia z ulgą podatkową, lecz wyłączeniem możliwości opodatkowania danych dochodów w ogóle. Interesujące jest także to, że przepis ten nie został wprowadzony do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz ukryty został w gąszczu skomplikowanych przepisów zmieniających tą ustawę.