Banki krwi nas wykorzystują

Krew pępowinowa pochodzi od noworodka i może zostać pobrana jedynie podczas porodu, w ciągu zaledwie kilku minut. Zawiera ona komórki macierzyste krwiotwórcze, które mogą być wykorzystywane do przeszczepów m.in. w chorobach nowotworowych takich jak białaczka. Komórki te, wyizolowane z pobranej krwi pępowinowej, zamrażane są w ciekłym azocie o temperaturze ok. minus 196 stopni - w ten sposób mogą być przechowywane nawet przez kilkadziesiąt lat.

W Polsce odpłatnym pobieraniem, preparowaniem i przechowywaniem krwi pępowinowej zajmuje się ośmiu przedsiębiorców - są to banki krwi pępowinowej. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyjrzał się stosowanym przez nich wzorcom umownym, w tym w szczególności treści umów i regulaminów. Kontrola wykazała, że wszyscy przedsiębiorcy stosują postanowienia, które - zdaniem Urzędu - mogą naruszać interesy konsumentów. Zastrzeżenia dotyczą przede wszystkim:

- wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy . Przykład: Spółka nie ponosi odpowiedzialności za utratę przechowywanych Komórek Macierzystych, jeżeli nastąpiła ona wskutek okoliczności niezależnych od spółki. Przez te okoliczności rozumie się zwłaszcza wszelkie przyczyny mogące mieć wpływ na przechowywane Komórki Macierzyste, a które w chwili obecnej nie są znane ze względu na stan wiedzy medycznej. Zgodnie z prawem niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Urząd zakwestionował również stosowanie postanowień ograniczających dochodzenie roszczeń np.: Kara umowna, o której mowa w par. 8 ust. 2, wyłącza możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązań, wynikających z treści niniejszej umowy. Takie działanie przedsiębiorcy może ograniczyć prawo konsumenta do starania się o odszkodowanie na drodze sądowej;

- wyłączenia obowiązku zwrotu konsumentowi uiszczonych opłat za świadczenie nie spełnione w całości lub części . Zdaniem Urzędu postanowienia, które wyłączają taki obowiązek w przypadku rezygnacji konsumenta z zawarcia umowy lub jej wykonywania, naruszają interesy słabszego uczestnika rynku i są sprzeczne z dobrymi obyczajami, np.: Wniesione opłaty za przechowywanie komórek macierzystych nie podlegają zwrotowi. Nie można pozbawiać konsumenta możliwości otrzymania zwrotu wpłaconych środków, pomniejszonych o realne koszty poniesione przez przedsiębiorcę;

- możliwości wypowiedzenia umowy przez konsumenta w każdym czasie i zwrotu wpłaconych środków . Niektórzy skontrolowani przedsiębiorcy stosują postanowienia utrudniające wypowiedzenie umowy i jednocześnie nieprecyzujące zasad zwrotu wpłaconych środków: Rodzic może wypowiedzieć niniejszą umowę za 12-to miesięcznym wypowiedzeniem złożonym nie wcześniej aniżeli po upływie pięciu lat od dnia jej zawarcia. Zdaniem Urzędu, konsument powinien mieć prawo do odstąpienia od kontraktu w dowolnym momencie oraz otrzymania wpłaconych pieniędzy, pomniejszonych o rzeczywiste wydatki poniesione przez przedsiębiorcę;

- dysponowania przez przedsiębiorców próbkami komórek macierzystych w przypadku wygaśnięcia umowy lub jej rozwiązania z winy konsumenta . Wątpliwości UOKiK budzi fakt, że przedsiębiorca może pobrać komórki i przejąć je na własność jedynie na podstawie deklaracji w umowie: Deklaruję, że rozumiem, że pobrane komórki macierzyste przechodzą na własność spółki w wypadku nie otrzymania przez nią podpisanej umowy i/lub niewniesienia opłat w wyznaczonych terminach. Postanowienie takie wydaje się kształtować prawa i obowiązki rodziców w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami, a ponadto zezwala kontrahentowi na przeniesienie prawa własności komórek bez ich zgody. Ponadto Urząd zakwestionował przejęcie prawa do dysponowania komórkami w przypadku nie wniesienia opłat w wyznaczonych terminach. W ocenie Urzędu przedsiębiorca w tej sytuacji nie może przejąć na własność rzeczy będącej własnością osoby, od której pobrano krew pępowinową, tym bardziej, że trudno jest wycenić wartość wyizolowanych komórek macierzystych. Bank krwi pępowinowej może dochodzić należnych opłat za wykonywaną usługę, ale dysponować przechowywanymi komórkami tylko po zastosowaniu procedur w pełni przesądzających o tym, że konsument rezygnuje z dalszego podejmowania decyzji o przeznaczeniu komórek.

Urząd wezwał wszystkich przedsiębiorców do dobrowolnej zmiany zakwestionowanych postanowień. Jeśli banki krwi nie dostosują się, UOKiK może wystąpić z pozwami do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznanie klauzul za niedozwolone.

Skontrolowane przez Urząd placówki to: Polski Bank Komórek Macierzystych z Warszawy, ActiVision Life z Warszawy, Europejski Bank Krwi Pępowinowej "Macierzyństwo" z Krakowa, Cryo-Save Polska z Łomianek, Novum Bank Krwi Pępowinowej z Warszawy, Progenis z Krakowa, Zachodni Bank Komórek Macierzystych "Zdrowie Dziecka" z Poznania i Longa Vita ze Szczecina.

Jednocześnie UOKiK przypomina, że w razie pojawienia się problemów prawnych w związku z zawarciem umowy z przedsiębiorcą konsumenci mogą liczyć na pomoc miejskich i powiatowych rzeczników konsumentów czy organizacji pozarządowych - Federacji Konsumentów, Stowarzyszenia Konsumentów Polskich. Bezpłatne porady udzielane są również pod numerem infolinii 0 800 800 008, finansowanej z budżetu Urzędu.