Czas pracy po nowelizacji

Miniony rok był przede wszystkim dla pracodawców rokiem dostosowania się do zmian w prawie pracy. Ich wprowadzenie było podyktowane koniecznością dostosowania prawa pracy do zmieniających się warunków rynku pracy oraz do rosnących potrzeb pracodawców. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązują nowe systemy czasu pracy wprowadzone ostatnią nowelizacją kodeksu pracy. Są to największe zmiany dotychczasowych przepisów, dlatego warto i należy poświęcić im dużo uwagi.

Czas pracy jest to czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym do wykonania pracy. Czasem pracy jest sumą godzin w skali doby i tygodnia, w ciągu których pracownik wykonuje pracę lub pozostaje do dyspozycji przełożonych. Pozostawianie do dyspozycji pracodawcy obejmuje rzeczywiste wykonywanie pracy, oczekiwanie na wykonanie pracy jak i czas niewykonywania pracy. Do czasu pracy wliczamy min.: przerwy na posiłek i krótki odpoczynek, przerwę na karmienie dziecka piersią, czas szkolenia w zakresie BHP, co najmniej 5-minutową przerwę po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Nowelizacja kodeksu pracy z 2004 roku wprowadziła kilka nowych definicji związanych z czasem pracy. Do najważniejszych z nich jest określenie terminu doba i tydzień pracy używanych przez prawodawcę. Doba to 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (jeżeli pracownik zaczyna pracę o 8:00, jego doba pracownicza trwa do 8:00 dnia następnego). Pamiętajmy, że doba pracownicza wcale nie musi pokrywać się z dobą astronomiczną, i tak jak w przetoczonym przykładzie może przypadać na dwie takie doby. Natomiast przez tydzień pracowniczy należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Zasadniczo czas pracy wynosi 8 h na dobę i przeciętnie 40 h w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesięcy. Wprowadzenie przepisu o przeciętnym pięciodniowym tygodniu pracy oznacza, że udzielenie pracownikowi dni wolnych od pracy może nastąpić w całym okresie rozliczeniowym czasu pracy. Terminy dodatkowych dni wolnych ustala się w regulaminie, chyba, że ustalono je w układzie zbiorowym pracy. Ponadto, każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Postanowieniem korzystnym dla pracodawców jest z pewnością to, że jeżeli w tygodniu obejmującym 7 dni (od poniedziałku do niedzieli) występują dwa święta w inny dzień niż niedziela, obniżenie wymiaru czasu pracy może nastąpić tylko z tytułu jednego z tych świąt. Jednak po raz pierwszy taka sytuacja będzie miała miejsce w maju 2006 , kiedy 1 i 3 maja oraz 25 i 26 grudnia przypada w jednym tygodniu. Dlatego pracodawcy będą mogli zarządzić dzień do odpracowania za jeden z tych dni.

Dopuszczalne jest wydłużenie okresu rozliczeniowego ponad 4 miesiące, jednak tylko w rolnictwie i hodowli oraz pilnowaniu mienia i ochronie osób. Maksymalny okres rozliczeniowy w tych branżach może wynosić 6 miesięcy, a w uzasadnionych nietypowych warunkach organizacyjnych lub technicznych mających wpływ na przebieg procesu pracy do 12 miesięcy. Stosowanie przedłużonego okresu rozliczeniowego jest niedopuszczalne w przypadku stosowania równoważnego systemu czasu pracy oraz pracy w ruchu ciągłym. Od 1 stycznia 2004 roku , tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Zmiany w rozkładach Kwestią, na którą każdy pracodawca musi zwrócić uwagę od początku minionego roku, jest obowiązek zapewnienia pracownikom dobowego i tygodniowego okresu nieprzerwanego odpoczynku. Wprowadzone ostatnią nowelizacją kodeksu pracy nowe przepisy w tym zakresie wymusiły zmiany w rozkładach czasu pracy.

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin pracownik ma prawo do pełnej przerwy w pracy, trwającej 15 min, którą wlicza się do czasu pracy. Rozkład czasu pracy (także dodatkowe dni wolne od pracy) ustala się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. W razie braku tych aktów ustalenie rozkładu czasu pracy należy do uprawnień pracodawcy.

Zasadą jest, że pracownik ma prawo do co najmniej 11-godzinnego odpoczynku w każdej dobie. Odpoczynek ten musi być nieprzerwany. Tylko w nielicznych, uzasadnionych przypadkach przepisy nie dają pracownikowi prawa do korzystania z regularnego w każdej dobie co najmniej 11-godzinnego, nieprzerwanego odpoczynku. Wówczas jednak zamiast nich przewiduje się tzw. równoważne okresu odpoczynku. Chodzi tu zwłaszcza o udzielenie pracownikom odpowiednio dłuższego czasu wolnego rekompensującego pracę w wydłużonym dobowym wymiarze czasu pracy.

Wprowadzono także zasadę do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu, przy czym odpoczynek ten winien obejmować co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Regularny cotygodniowy odpoczynek może być ograniczony do 24 godzin jedynie wobec pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usuwania awarii, w przypadku zmiany pory wykonywania pracy, w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy.

Organizacja czasu pracy to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy.

Do jego prawidłowego ustalenia potrzeba jest nie tylko znajomość przepisów, ale też zachowania pewnych zasad. Pracodawca powinien wybrać właściwy system czasu pracy, biorąc pod uwagę potrzeby prowadzonej przez siebie firmy, jak również specyfikę jej działania. Ponad to pracodawca powinien wprowadzić odpowiedni akt wewnątrz zakładowy, który ściśle reguluje organizację czasu pracy. Pracodawca winien ustalić wymiar czasu pracy dla wszystkich pracowników, wprowadzając również odpowiedni okres rozliczeniowy. Ostatnim krokiem do organizacji czasu pracy jest stworzenie indywidualnego rozkładu czasu pracy jeśli pracodawca zatrudnia pracowników w innym systemie i rozkładzie czasu pracy niż wynika z przepisów wewnątrzzakładowych.

Spełnienie tych wszystkich kroków będzie jednak możliwe po zapoznaniu się przez pracodawcę z systemami czasu pracy w znowelizowanych przepisach kodeksu pracy. Jednak o tym w kolejnym odcinku tej serii.

Most Wanted