Czy komornicy będą zajmować pensje?

Najwięcej kontrowersji wzbudzają ostatnio zmiany w przepisach odnoszących się do egzekucji z rachunków bankowych, a zwłaszcza art. 890 par. 2 k.p.c., z którego wynika, że chronione dotychczas w formie ustawowego wyłączenia spod egzekucji świadczenia pracownicze (wypłaty na wynagrodzenie za pracę) zachowały swój szczególny status w postępowaniu egzekucyjnym w radykalnie okrojonej formie. Zasadą jest egzekucja z rachunku bankowego bez ograniczeń, dopuszczalnym wyjątkiem możliwość ubiegania się dłużnika - przedsiębiorcy o wydanie przez sąd zezwolenia na dokonywanie z zajętego rachunku wypłat należności pracowniczych, przy czym zgoda sądu może być wydana na okres 3 miesięcy, i to jedynie na wypłaty w wysokości nieprzekraczającej minimalnego, ustawowego wynagrodzenia za pracę.

Abstrahując od poprawności postulowanych zmian ustawy w kierunku wyłączenia spod działania art. 890 par. 2 k.p.c. niektórych grup zawodowych, wskazać należy, że są one wynikiem objęcia działaniem omawianej regulacji wszystkich przedsiębiorców, a próby różnicowania tego pojęcia na gruncie postępowania egzekucyjnego w zależności od formy właścicielskiej nie znajdują uzasadnienia.

Jaki jest zakres zgody sądu?

Przepis art. 890 par. 2 k.p.c. budzi jednak wątpliwości interpretacyjne w aspekcie praktycznej realizacji przyjętych w nim rozwiązań. Przede wszystkim nie jest jasne, jaki może być faktycznie zakres zgody sądu na dokonywanie wypłat z zajętego rachunku. Z jednej strony bowiem przepis mówi o wypłatach wraz podatkami i ustawowymi ciężarami, z drugiej - ogranicza ich wysokość do ustawowej, minimalnej wysokości. Wykładnia celowościowa nakazuje przyjąć, że podatki i ustawowe ciężary powiększać powinny wysokość objętych zezwoleniem sądu kwot, z tym że nie jest jasne, czy wolne od egzekucji stają się wówczas ustawowe obciążenia wynagrodzeń liczone w korelacji do faktycznej wysokości należnych pracownikom wypłat, czy też od limitów wskazanych w przepisie. Choć znowu wykładnia nakazuje przyjąć, że ww. obciążenia wynagrodzeń powinny być ustalane w ich faktycznej wysokości, to wadliwa redakcja art. 890 par. 2 k.p.c. stwarza ryzyko forsowania gramatycznej wykładni tego przepisu, co w skrajnej postaci prowadzić musiałoby do kuriozalnego wniosku, że zezwolenie sądu ogranicza się do kwoty jednego najniższego wynagrodzenia, niezależnie od zakresu żądania dłużnika co do liczby pracowników.

Omawiana norma nie przesądza także kwestii przesłanek, od których zależy udzielenie zgody przez sąd, jak również, czy zgoda sądu może mieć charakter wielokrotny, tzn. czy i w jakich odstępach czasowych dłużnik może ponawiać wniosek, a także czy zezwolenie dotyczyć może zaległych wynagrodzeń za pracę. Pozostawienie udzielenia zgody w dyskrecjonalnej kompetencji sądu dodatkowo zaostrza wprowadzone nowelą ograniczenia w ochronie wynagrodzeń pracowniczych przed egzekucją, sąd bowiem tylko może, a nie musi, przychylić się do wniosku dłużnika, a ustawa nie daje przy tym żadnych kierunkowych kryteriów decyzji sądu. W poprzednim stanie prawnym ustawa wprost stwierdzała, że zwolnienie spod egzekucji dotyczy bieżących wynagrodzeń pracowniczych, aktualnie art. 890 par. 2 k.p.c. mówi o wynagrodzeniu jako takim, bez precyzowania statusu temporalnego wypłat. Myślę, że sądy będą raczej skłonne akceptować wnioski przedsiębiorców dotyczące wypłat bieżących, aniżeli powiększać zakres zezwolenia także o należności zaległe, chociaż przepis art. 890 par. 2 k.p.c. barier w tym zakresie nie stwarza. Nie ma także normatywnych przeszkód, aby zgoda sądu udzielana była wielokrotnie. Norma art. 890 par. 2 k.p.c. wyznacza bowiem jedynie zakres czasowy pojedynczego zezwolenia, a nie ogranicza - wbrew literalnemu brzmieniu - ich liczby. Szkoda przy tym, że ustawodawca nie zakreślił terminu, w jakim sąd zobligowany byłby do rozpatrzenia składanych wniosków.

Na decyzję sądu w przedmiocie odmowy wydania zezwolenia na wypłaty w trybie art. 890 par. 2 k.p.c. nie służy dłużnikowi żaden środek zaskarżenia, skoro zgodnie z art. 7674 k.p.c. zażalenie na postanowienie sądu przysługuje w wypadkach wskazanych w ustawie. Od praktyki sądów będzie zatem zależało wypracowanie spójnych warunków, które uzasadniałyby odmowę wydania zezwolenia na dokonywanie, i tak już znacząco ograniczonych, wypłat dla pracowników.

Gdy egzekucję wszczęto przed 5 lutego

Nowe reguły egzekucji z rachunku bankowego - mocą art. 7 ustawy nowelizującej k.p.c. - nie dotyczą postępowań zabezpieczających i egzekucyjnych wszczętych przed dniem 5 lutego 2005 r. Charakter tego przepisu intertemporalnego jest oczywisty, nie powinien budzić on także większych wątpliwości interpetacyjnych. Wskazanie, że postępowania zabezpieczające i egzekucyjne wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy (nowelizującej k.p.c.) toczą się według przepisów dotychczasowych, przesądza bowiem, że niezależnie od etapu, na jakim te postępowania znajdują się po dniu 5 lutego, właściwych dla nich norm należy poszukiwać w całości w przepisach dotychczasowych. Oznacza to, że wierzyciele, którzy złożyli wnioski o wszczęcie egzekucji pod rządem starych przepisów, nie mogą korzystać z nowych środków egzekucyjnych przewidzianych nowelą, jak również z zaostrzonych reguł prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych dłużnika w zakresie warunków zwolnienia środków na wypłaty wynagrodzeń.

Jakkolwiek żaden przepis nie definiuje chwili wszczęcia postępowania egzekucyjnego, to przyjmuje się, że jest nią skuteczne złożenie przez wierzyciela wniosku wraz z tytułem wykonawczym do właściwego sądu lub komornika o wszczęcie egzekucji ze wskazaniem sposobu egzekucji (art. 796 par. 1 k.p.c.). Czynności komornika przedsięwzięte na poszczególnych etapach egzekucji po dniu 5 lutego 2005 r. nie kreują kolejnych postępowań, które można by klasyfikować jako wszczęte po wejściu w życie noweli, niezależnie od tego, czy wierzyciel uzupełnia pierwotny wniosek o zastosowanie dalszych środków egzekucyjnych w wypadku bezskuteczności dotychczas przeprowadzonych. Oznacza to, że nawet jeśli we wniosku o wszczęcie egzekucji złożonym przed zmianą przepisów wierzyciel nie wskaże jako sposobu egzekucji rachunku bankowego dłużnika, to dokonanie takiego wskazania dla komornika po dniu 5 lutego 2005 r. jest dalszą czynnością w ramach tego samego, wszczętego pierwotnym wnioskiem, postępowania egzekucyjnego. Gdyby ustawodawca chciał różnicować zakres stosowania dotychczasowych przepisów w zależności od etapu postępowania czy rodzaju zastosowanych do dnia 5 lutego sposobów egzekucji, uczyniłby to w formie stosownej regulacji intertemporalnej. Przyjęcie ogólnej reguły stosowania przepisów dotychczasowych do postępowań wszczętych przed nowelą oznacza w konsekwencji konieczność respektowania starych zasad odnoszących się do wyłączeń spod egzekucji z rachunku bankowego dłużnika pełnych kwot bieżących wypłat na wynagrodzenia za pracę.

18 lutego br. Prezydent RP wniósł do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.

Halina Kwiatkowska