Euro za zjechanie z drogi

Nie tylko projekty polegające na budowie i modernizacji oczyszczalni ścieków, montażu kolektorów słonecznych, czy uruchamianiu nowoczesnych sortowni i spalarni odpadów wpływają pozytywnie na stan środowiska naturalnego i ekosystemy. Wiele innych przedsięwzięć inwestycyjnych realizowanych w oparciu o fundusze strukturalne i Fundusz Spójności pośrednio, aczkolwiek istotnie, wpływa na poprawę naszego środowiska. Prym wiodą tutaj projekty z zakresy transportu.

Powiązanie polityki transportowej z polityką ochrony środowiska jest bardzo silne, a Unia Europejska obie traktuje jako polityki priorytetowe. W wielu swoich publikacjach zwraca uwagę na aspekt wpływu rozwoju transportu na środowisko naturalne. Przykładowo w Białej Księdze z 2001 roku ( szóstej z kolei) "Europejska Polityka Transportowa do roku 2010. Czas na decyzje" czy Zielonej Księdze "W kierunku nowej kultury mobilności w mieście" porusza się aspekty związane z racjonalizacją transportu miejskiego - między innymi z uwagi na fakt, że zwiększony ruch i zatłoczenie miast idą w parze z większym zanieczyszczeniem powietrza i hałasem oraz wypadkami. Transport miejski powoduje 40 proc. emisji CO2 odpowiedzialnej za zmiany klimatyczne oraz inne substancje zanieczyszczające, które mają negatywny wpływ na zdrowie mieszkańców miast. Istotną kwestią jest również emitowanie hałasu (mimo wdrożenia dyrektywy europejskiej 2002/49/WE w sprawie oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku). Dlatego Unia Europejska promuje i dofinansowuje rozbudowę, remont i modernizację ekologicznego transportu miejskiego, czyli trolejbusów, tramwajów, metra i kolei podmiejskiej, a także promuje pozostałe, zrównoważone projekty, związane z transportem miejskim.

Z dotowaniem "zielonego transportu publicznego" mamy do czynienia również w naszym kraju. Polska jako największy beneficjent funduszy strukturalnych przewidzianych na lata 2007-2013 znaczą ich część zaplanowała przeznaczyć właśnie na wsparcie transportu. Spróbujmy pokrótce przybliżyć te działania, aby zobaczyć kto i na jakie przedsięwzięcia dotyczące transportu przyjaznego środowisku może ubiegać się o dofinansowanie ze środków unijnych. Największe projekty finansowane są Funduszem Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach Priorytetu VIII ,,Transport przyjazny środowisku''. Celem tego priorytetu jest jak najpełniejsze wykorzystanie gałęzi transportu przyjaznych środowisku do przewozu osób i ładunków poprzez zwiększenie udziału w przewozie ładunków i osób gałęzi transportu alternatywnych w stosunku do transportu drogowego (transport kolejowy, morski, transport publiczny w obszarach metropolitalnych, intermodalny, wodny śródlądowy). Wydatkowanie ponad 12 miliardów euro, w tym prawie 8 miliardów euro wsparcia Unii Europejskiej ma prowadzić przede wszystkim do lepszego zrównoważenia systemu transportowego, zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko oraz do redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego.

Na początek projekty dotyczące kolei. W ramach działania 7.1 "Rozwój transportu kolejowego'' PKP i inne przedsiębiorstwa kolejowych przewozów pasażerskich mogą realizować projekty, które służyć mają polepszeniu parametrów technicznych linii kolejowych, w tym zwiększenia prędkości pociągów i zwiększenie nośności torów. Kolej ma stać się ekologicznym, atrakcyjnym i alternatywnym do transportu drogowego (osobowego i ciężarowego) środkiem transportu pasażerskiego i towarowego. Nowoczesna kolej to mniejszy ruch kołowy, mniejszy hałas, ograniczona emisja spalin i substancji szkodliwych dla środowiska. W ramach działania, na które przewidziano 4,8 mld euro z Funduszu Spójności realizowane będą następujące rodzaje projektów: modernizacja i interoperacyjność linii kolejowych, zakup składów całopociągowych, zakup i modernizacja nowych wagonów pasażerskich do przewozów międzynarodowych i międzyregionalnych oraz lokomotyw, modernizacja infrastruktury dworców kolejowych. Wybrane projekty indywidualne PKP mogą liczyć na całkowite (100 proc.) wsparcie z dotacji unijnej, zaś podmioty zajmujące się kolejowymi przewozami pasażerskimi na 50 -proc. dofinansowanie przedsięwzięć taborowych.

Transport przyjazny środowisku to także transport morski. Polska powinna korzystać ze swojej uprzywilejowanej lokalizacji na mapie Europy - z dostępem do morza. Poprawa stanu infrastruktury portów i ich otoczenia jest integralnym elementem unowocześniania transportu morskiego, jako alternatywy dla obciążających środowisko kołowych form przewozu. Dlatego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działania 7.2 ,,Rozwój transportu morskiego'' przeznaczono ponad 600 milionów euro na modernizację i rozbudowę czterech bałtyckich portów morskich o kluczowym znaczeniu dla gospodarki: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście wchodzące w skład sieci TENT, jak również cztery porty spoza sieci: Police, Elbląg, Darłowo, Kołobrzeg. Miasta portowe, zarządy portów morskich, urzędy morskie oraz zarządcy dróg portowych mogą starać się o wsparcie swoich przedsięwzięć środkami unijnymi na poziomie 85 a nawet 100 proc. Współfinansować można między innymi: budowę lub przebudowę dróg prowadzących do portów, modernizację linii kolejowych prowadzących do portów, budowę lub przebudowę nabrzeży portowych, basenów portowych, kanałów portowych, falochronów portowych, i wejść do portów, modernizację torów wodnych, zakup taboru, sprzętu i wyposażenia związanego z poprawą stanu bezpieczeństwa w transporcie morskim, budowę infrastruktury terminali portowych, budowę lub modernizację dróg kołowych i kolejowych w portach.

Problemy z zanieczyszczeniem środowiska spowodowanym stale rosnącym natężeniem ruchu, wzrostem liczby samochodów dotyka przede wszystkim europejskie aglomeracje i konurbacje miejskie. Postęp cywilizacyjny Polski to również intensyfikacja tych niepożądanych zjawisk związanych z zanieczyszczeniem atmosfery, wskutek preferowania transportu indywidualnego samochodowego nad transportem zbiorowym - publicznym. Stanie w korkach to zmora wielu polskich kierowców. Hałas i spaliny to codzienność dla mieszkańców większości dużych miast. Dlatego również tę gałąź systemu transportowego - transport publiczny, postanowiono uwzględnić w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko w ramach działania 7.3 ,,Transport miejski w obszarach metropolitalnych''. Wszystkie przedsięwzięcia w zakresie promowania transportu publicznego powinny przyczyniać się do zmniejszenia hałasu publicznego oraz emisji spalin pochodzących ze środków transportu. Z uwagi na to zarządcy infrastruktury, władze samorządowe i przewoźnicy dziewięciu polskich obszarów metropolitalnych: katowickiego, trójmiejskiego, warszawskiego, wrocławskiego, toruńsko-bydgoskiego, łódzkiego, krakowskiego, szczecińskiego i poznańskiego mają możliwość dofinansować w połowie (50 proc. dofinansowania) przedsięwzięcia promujące rozwój przyjaznego środowisku systemu transportu publicznego (zwłaszcza ze względu na ograniczenie zanieczyszczenia i hałasu). W ramach działania, na które przewidziano ponad 2 mld euro z Funduszu Spójności realizowane będą następujące rodzaje projektów:

• adaptacja, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci szynowych (szybkiej kolei miejskiej, tramwaju i metra) i trolejbusowych,
• budowa, przebudowa, rozbudowa przystanków, stacji i węzłów przesiadkowych, zintegrowanych z różnymi rodzajami systemów transportu,
• projekty z zakresu telematyki poprawiające funkcjonowanie transportu publicznego.

Pod hasłem ,,transport przyjazny środowisku dofinansowany w ramach budżetu unijnego na lata 2007-2013'' kryją się także projekty dotyczące transportu kombinowanego - intermodalnego. Dzięki budowie ogólnodostępnych terminali kontenerowych i centrów logistycznych na liniach kolejowych i w portach morskich, jak również wprowadzeniu nowoczesnych technik zarządzania w terminalach i centrach logistycznych wzrośnie zainteresowanie transportem intermodalnym jako alternatywą dla dotychczas stosowanych form przewozu towarów, a w konsekwencji ograniczony zostanie kołowy transport najdotkliwiej uderzający w środowisko naturalne. Operatorzy terminali i centrów logistycznych, zarządy portów i przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie transportu intermodalnego w najbliższych trzech latach mogą sfinansować w 50 proc. swoje projekty, o minimalnej wartości 20 milionów złotych, między innymi dotyczące:

• budowy lub rozbudowy infrastruktury wchodzącej w skład kolejowych lub morskich terminali kontenerowych,
• budowy lub rozbudowy infrastruktury wchodzącej w skład centrum logistycznego, zlokalizowanego w porcie morskim lub na linii kolejowej,
• zakupu lub remontu taboru intermodalnego obejmującego lokomotywy manewrowe, specjalistyczne wagony oraz intermodalne jednostki ładunkowe.

Konkurs, w ramach których rozdysponowane zostanie prawie 111 milionów euro Centrum Unijnych Projektów Transportowych (Instytucja Wdrażająca) planuje uruchomić w 2010 roku.

Ostatnią gałęzią transportu, uwzględnioną do dofinansowania w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest transport śródlądowy. Przedsięwzięcia inwestycyjne przygotowane przez Urzędy Żeglugi Śródlądowej i Zarządy Gospodarki Wodnej, umieszczone na liście indykatywnej, będą finansowane w 100 proc. ze środków Funduszu Spójności. Dzięki realizacji projektów polegających na: modernizacji istniejącej zabudowy regulacyjnej rzeki Odry, przebudowie przejść żeglownych, udrożnieniu toru wodnego, ubezpieczeniu brzegów wraz z robotami pogłębiarskimi, zakupie sprzętu do monitorowania ruchu statków uprawiających żeglugę na śródlądowych drogach wodnych ma zostać powstrzymany regres przyjaznej środowisku polskiej żeglugi śródlądowej. Widać, że transport przyjazny środowisku zajmuje ważną pozycję w liście przedsięwzięć planowanych do dofinansowania ze środków unijnych w ramach okresu programowania 2007-2013. Przedsięwzięcia które zostaną wsparte pozwolą na ograniczenie negatywnych skutków intensyfikacji przewozów towarów i osób oraz promowanie rozwiązań przyjaznych środowisku.

Przedsięwzięcia w transport przyjazny środowisku to nie tylko strategiczne przedsięwzięcia o znaczeniu krajowym i ponadnarodowym. Mniejsze inwestycje i oddziałujące na mniejszą skalę można finansować w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych w poszczególnych województwach:

• dolnośląskie: Priorytet 3 "Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku",
• kujawsko-pomorskie: Priorytet 1 "Rozwój infrastruktury technicznej",
• lubelskie: Priorytet 5 "Transport",
• lubuskie: Priorytet 1 "Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu",
• łódzkie: Priorytet 1 "Infrastruktura transportowa",
• małopolskie: Priorytet 4 "Infrastruktura dla rozwoju gospodarczego",
• mazowieckie: Priorytet 3 "Regionalny system transportowy",
• opolskie: Priorytet 3 "Transport",
• podkarpackie: Priorytet 2 "Infrastruktura techniczna",
• podlaskie: Priorytet 2 "Rozwój infrastruktury transportowej",
• pomorskie: Priorytet 4 "Regionalny system transportowy",
• śląskie: Priorytet 7 "Transport",
• świętokrzyskie: Priorytet 3 "Podniesienie jakości systemu komunikacyjnego regionu",
• warmińsko - mazurskie: Priorytet 5 "Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna",
• wielkopolskie: Priorytet 2 "Infrastruktura komunikacyjna",
• zachodniopomorskie: Priorytet 2 "Rozwój infrastruktury transportowej i energetycznej "

Poziom dofinansowania, terminy naborów oraz podmioty, które mogą zgłaszać swoje inwestycje ustalają indywidualnie zarządy województw. Warto jest więc śledzić strony internetowe urzędów marszałkowskich.

Małgorzata Okularczyk

Dyrektor Działu Projektów Rozwojowych w Collect Consulting, doradca dla sektorów publicznego i prywatnego w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego.