Instrumenty wspierania eksportu

4 sierpnia 1999 r. Rada Ministrów przyjęła dokument:

- Ocena sytuacji i propozycje działań dla poprawy sytuacji w handlu zagranicznym Polski". Zgodnie z jego zapisami, zasadnicze cele polityki proeksportowej do 2002 r., to: promowanie proeksportowego rozwoju gospodarczego Polski, poprawa konkurencyjności polskiej oferty eksportowej i zwiększenie wolumenu eksportu, intensyfikacja dopływu do Polski bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Uwarunkowania wymiany handlowej z zagranicą.

Czynniki zewnętrzne: wyraźne ożywienie gospodarcze w krajach Unii Europejskiej, znaczna aprecjacja złotego wobec euro i USD, kontynuacja wysokiego wzrostu cen ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych i gazu.

Czynniki wewnętrzne: poważne wyhamowanie wzrostu popytu krajowego, dynamiczny wzrost wydajności pracy w przemyśle, niezadowalający postęp w rozwoju finansowej infrastruktury wspierania eksportu, wysoki poziom realnych stóp procentowych.

Ocena sytuacji w handlu zagranicznym Polski w latach 1999-2001.

Po umiarkowanym spadku obrotów w 1999 r. (o 2,9 proc. w eksporcie i o 2,4 proc. w imporcie) rok 2000 przyniósł wyraźne ich ożywienie, a dotyczyło to zwłaszcza eksportu. Według GUS, eksport w 2000 r. osiągnął wartość bliską 31,7 mld USD i było to więcej o 15,5 proc. w porównaniu z 1999 r. i więcej o 12,1 proc. niż w 1998 r. Import wzrósł zdecydowanie wolniej, tj. o 6,6 proc., osiągając wartość ponad 48,9 mld USD. Dzięki znacznemu wzrostowi eksportu, przy umiarkowanym wzroście importu, deficyt wymiany towarowej zmniejszył się do 17.289 mln USD. Było to o 1.215 mln USD mniej niż w 1999 r. Rok 2000 był drugim z rzędu rokiem redukcji deficytu wymiany handlowej. Skala tej redukcji była czterokrotnie większa od poprzedniej. W ostatnich trzech latach udział polskiego eksportu w PKB nie przekroczył 20 proc. (wzrósł z 19 proc. w 1998 r. do 19,5 proc. w 2000 r.) W Czechach jest bliski 50 proc., w Słowacji - 55 proc. W Polsce wartość eksportu na jednego mieszkańca wyniosła w 1998 r. 730 USD i wzrosła do 817 USD w 2000 r. Według danych za 1999 r., wskaźnik ten wynosił: w Słowacji - ponad 1 600 USD, na Węgrzech - ponad 1 800 USD, w Czechach - blisko 2 200 USD, w Słowenii - ponad 4 200 USD.

Po wieloletnim okresie narastania deficytu wymiany handlowej (trwającym do 1998 r.), gdy deficyt pogłębił się o blisko 2,3 mld USD i przekroczył 18,8 mld USD - w ostatnich dwóch latach, zwłaszcza w 2000 r., odnotowano jego redukcję: o 321 mln USD w 1999 r. i o 1.215 mln USD w 2000 r. Wystąpiła wyraźna redukcja deficytu w wymianie z UE: o 1 258 mln USD w 1999 r. i o dalsze 2 692 mln USD w 2000 r. Odnotowano jednak poważny wzrost ujemnego salda w handlu z krajami byłego ZSRR: o 1 639 mln USD w 1999 r. i o dalsze 1 786 mln USD w 2000 r. Dotyczyło to szczególnie Rosji. Deficyt wymiany handlowej z tym krajem pogłębił się o blisko 1,2 mld USD w 1999 r. i o dalsze 1,8 mld USD w 2000 r. W rezultacie korzystne efekty uzyskane w wymianie z UE zostały w 1999 r. prawie całkowicie, a w 2000 r. niemal w 2/3 zniwelowane przez negatywne wyniki wymiany handlowej z Rosją. Decydujący udział w ogólnych wynikach wymiany handlowej z UE miały obroty z Niemcami. Po raz pierwszy od wielu lat w I kwartale 2001 r. uzyskaliśmy znaczące dodatnie saldo wymiany handlowej z Niemcami w wysokości blisko 340 mln USD. Z dobrymi wynikami w handlu z unią w dalszym ciągu kontrastuje niekorzystny bilans wymiany z Rosją i krajami rozwijającymi się. W 2000 r. ponad 40 proc. łącznego deficytu wymiany handlowej z krajami rozwijającymi się przypadło na Chiny. Po pięciu miesiącach 2001 r., w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego, wpływy z eksportu towarów były wyższe o 16,5 proc., tj. o 1.781 mln USD, a wydatki na import wzrosły o 5,6 proc., tj. o 925 mln USD. Deficyt uległ redukcji o 14,7 proc., tj. o 856 mln USD.

Wspieranie i promocja polskiego eksportu.

Skuteczność promocyjnych i finansowych instrumentów wspierania eksportu zależy od wskaźników makroekonomicznych. Działania podejmowane przez rząd mogą stanowić jedynie uzupełnienie promocji przedsiębiorstw. W Polsce nakłady na promocję, w tym promocję eksportu, uznawane są w wielu przypadkach za dodatkowy koszt. O promocji nie myśli się w kategoriach inwestycji, która przyniesie efekty w przyszłości. Ponadto niedostateczny stopień rozwoju infrastruktury rynku finansowego, która miałaby służyć eksporterom, sprawia, że finansowanie eksportu jest szczególnie trudne.

W przypadku promocji o charakterze makroekonomicznym praktycznie jedynym źródłem finansowania, podobnie jak w większości krajów na świecie, jest budżet państwa. Działania promocyjne o charakterze mikroekonomicznym podejmują przede wszystkim samodzielne przedsiębiorstwa (lub podmioty działające na ich rzecz) i to one ponoszą ciężar finansowy związany z tą działalnością. Ze względu na wysokie koszty promocji Ministerstwo Gospodarki stara się wspierać takie przedsięwzięcia finansowo, organizacyjnie i merytorycznie.

Skala i zakres działań promocyjnych zależy od wielkości środków przeznaczonych na promocję eksportu w budżecie MG. Roczny poziom wydatków z budżetu państwa na promocję eksportu w Polsce jest znacznie niższy niż w innych krajach OECD. Ostatnio jednak podejmowano wiele działań w celu zwiększenia środków przeznaczonych na promocję eksportu. W efekcie środki na ten cel w budżecie resortu gospodarki zwiększono w 2000 r. o blisko 60 proc., a w 2001 r. ponad dwukrotnie w stosunku do 2000 r.

W budżecie MG na promocję eksportu (bez środków na działalność PAIZ) przeznaczono: w 1999 r. - 21.839 tys. zł, w 2000 r. - 34.900 tys. zł, w 2001 r. - 81.730 tys. zł. Analizując jednak wielkość tych środków w latach 1991-2001 w ujęciu realnym, tj. po uwzględnieniu inflacji, należy stwierdzić, że pomimo nominalnego wzrostu środki te zdecydowanie zmniejszyły się i nawet odnotowany w 2001 r. wzrost - niespotykany w latach wcześniejszych - nie doprowadził do osiągnięcia poziomu z 1991 r.

Powyższe środki przeznaczone są na finansowanie wydatków związanych z działalnością promocyjną MG oraz wydziałów ekonomiczno-handlowych ambasad i konsulatów RP. Przekazywane są też na dofinansowanie przedsięwzięć promujących polski eksport, realizowanych przez inne podmioty: przedsiębiorstwa, izby gospodarcze, agencje, fundacje, itp.

Tradycyjnie działalność promocyjna MG obejmuje:

- dofinansowanie kosztów udziału polskich przedsiębiorstw w targach i wystawach za granicą;

- dofinansowanie kosztów udziału polskich przedsiębiorstw w misjach gospodarczych za granicą;

- wspieranie publikacji wydawnictw informacyjnych i promocyjnych, w tym przygotowywanie własnych wydawnictw i ich dystrybucję za granicą;

- działalność informacyjną w ramach systemu informacji, administrowanego przez Centrum Informacji

Rynkowej Handlu Zagranicznego IKC HZ;

- wsparcie finansowe i organizacyjne konferencji, seminariów i szkoleń oraz innych imprez promocyjnych;

- działalność public relations (patronaty, nagrody ministra gospodarki).

Trwają prace nad przygotowaniem i wdrożeniem nowych inicjatyw i instrumentów promocyjnych. Należą do nich:

1. Teleinformatyczny System Promocji Eksportu (TISPE).

2. Koncepcja tworzenia "Domów Polskich" za granicą.

3. Projekt "Akademia Handlu Zagranicznego".

4. System refundacji części kosztów uzyskania certyfikatów eksportowych.

5. Branżowe programy promocji.

Ad. 1. Za pomocą systemu TISPE integrowane będą rozproszone zasoby informacji gospodarczych istotne dla polskiego eksportera oraz udostępniane własne i pozyskane zasoby informacyjne przez portal internetowy oraz sieć instytucji regionalnych i lokalnych, wspierających rozwój przedsiębiorczości. Przewiduje się, że pierwsze moduły systemu będą funkcjonować w sieci pod koniec 2002 r., a cały system - w postaci zintegrowanej - do końca 2003 r.

Ad. 2. "Domy Polskie" utworzone za granicą przez grupę polskich przedsiębiorców, reprezentujących jedną lub kilka branż pokrewnych, mają być centrami targowo-wystawienniczymi dla ekspozycji z określonej branży oraz ośrodkami sprzedaży hurtowej i detalicznej. Zaproponowano utworzenie "Domów Polskich" m.in. w Austrii, Kazachstanie.

Ad. 3. Realizacja projektu AHZ ma na celu podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw zainteresowanych promocją i rozwojem eksportu przez dostarczenie im specyficznej wiedzy w trakcie szkoleń dotyczących handlu zagranicznego.

Ad. 4. Podjęto prace nad stworzeniem systemu refundacji części kosztów uzyskiwania krajowych i zagranicznych certyfikatów oraz znaków, niejednokrotnie warunkujących podjęcie/prowadzenie działalności eksportowej. Posiadanie odpowiedniego certyfikatu przekłada się na podniesienie konkurencyjności polskiej oferty eksportowej.

Ad. 5. Obecnie trwają prace nad opracowaniem ramowego programu wspierania sektorowych programów promocji eksportu. Wsparcie państwa powinno być adresowane do wszystkich podmiotów danej branży, a realizowane w odniesieniu do grup przedsiębiorców.

Finansowe instrumenty wspierania eksportu

Zaliczamy do nich: system ubezpieczeń kontraktów eksportowych, realizowany przez KUKE SA, system dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych, nowy system dopłat do kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych, poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa dotyczące spłaty kredytów udzielonych na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych.

W wymianie międzynarodowej - w odniesieniu do towarów przetworzonych - standardem jest sprzedaż na kredyt lub z odroczoną płatnością, tj. w okresie 30-90 dni. W ten sposób na świecie finansowany jest eksport ponad 80 proc. towarów przetworzonych. Natomiast w polskim eksporcie dominują transakcje gotówkowe o krótkim terminie płatności, są więc automatycznie wyłączane spoza działania KUKE SA.

W latach 1999-2000 zaangażowane w finansowanie eksportu były 22 banki komercyjne. W latach 1997-1998 było ich 27. Wartość kredytowania eksportu ogółem oszacowano na 1,6 mld zł w 1999 r. i 2,9 mld zł w 2000 r. W efekcie kredytowaniem objęte było zaledwie 1,46 proc. eksportu w 1999 r. i 2,09 proc. w 2000 r. Wysokie stopy procentowe są jedną z zasadniczych barier w rozwoju eksportu w Polsce, co stawia polskich eksporterów w niekorzystnej sytuacji wobec konkurentów z innych krajów. Banki komercyjne nie postrzegają eksporterów jako specyficznych klientów. Poza tym mają one wiele innych możliwości mniej ryzykownego i bardziej rentownego lokowania wolnych środków finansowych. Wskazuje to na celowość wsparcia kredytowania eksportu ze środków publicznych. Dotyczy to szczególnie kredytów o stałych stopach procentowych. Konkurenci polskich eksporterów, pochodzący w większości z krajów rozwiniętych gospodarczo, mogą korzystać z finansowania eksportu oferowanego przez specjalistyczne banki państwowe lub banki wspierane przez państwo. Specjalistyczne banki finansujące eksport utworzono w Czechach, Słowacji i na Węgrzech.

Wsparcie eksportu umożliwiają także: pomoc wiązana, uproszczone procedury celne, przygotowanie i wdrożenie planu "Solidny eksporter", regulacje dotyczące podatku VAT (możliwość zwrotu tego podatku podróżnym zagranicznym wywożącym towary kupione w Polsce).

Podejmowano działania: w sferze handlu zagranicznego związane z przygotowaniem Polski do członkostwa w Unii Europejskiej, o charakterze gospodarczym z krajami nie należącymi do UE, na forum WTO, mające na celu ochronę polskiego rynku i zapobieżenie powstawaniu barier ograniczających dostęp polskich towarów do rynków innych państw.