Jak dokonać darowizny?

Większość darowizn nie jest w żaden sposób dokumentowana. Często jednak bez aktu notarialnego czy umowy na piśmie nie można się obyć.

Co można podarować?

Przedmiotem darowizny może być przeniesienie prawa (np. prawa własności samochodu, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego), ustanowienie prawa (np. służebności gruntowej), zapłata oznaczonej sumy pieniężnej czy zwolnienie obdarowanego z zobowiązania (np. zwolnienie z długu). Darowizny nie stanowią jednak takie bezpłatne przysporzenia, których obowiązek wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami Kodeksu cywilnego (np. umowy użyczenia, nieodpłatnego zlecenia, przechowania).

W jakiej formie?

Wprawdzie istnieje wymóg formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy (a nie całej umowy), to jednak jeśli przyrzeczone świadczenie zostało przez darczyńcę spełnione, umowa taka staje się ważna. Wynika to z art. 889 § 1 Kodeksu cywilnego. Dlatego też np. do skutecznego wręczenia prezentu w postaci zegarka nie jest potrzebne, by darczyńca udawał się w tym celu do notariusza.

Często samo zawarcie umowy pociąga za sobą skutek rozporządzający równoznaczny ze spełnieniem świadczenia. Dla przykładu, zgodnie z przepisem art. 155 § 1 K.c. umowa darowizny zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości (np. używanego samochodu) przenosi własność na nabywcę, chyba że strony postanowiły inaczej. Jeśli więc strony umowy darowizny, której przedmiotem jest rzecz oznaczona co do tożsamości, nie wyłączą skutku rozporządzającego, tj. nie zastrzegą, że spełnienie świadczenia nastąpi w późniejszym terminie lub z chwilą wydania rzeczy, wówczas świadczenie to zostanie spełnione wraz z zawarciem umowy. W tym więc momencie własność rzeczy przejdzie na obdarowanego. Dotyczy to także darowizn prezentów.

Szczególna forma umowy darowizny musi być jednak zachowana, gdy określony przepis zastrzega ją w odniesieniu do pewnego przedmiotu czynności prawnej. W szczególności chodzi tutaj o nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, przedsiębiorstwa. W związku z tym np. umowa darowizny działki budowlanej będzie ważna tylko wtedy, gdy została zawarta w formie aktu notarialnego i to niezależnie od tego, czy działka ta została już wydana drugiej stronie.

Nierzadko przedmiotem darowizny jest samochód. W tym przypadku nie tyle względy prawno-formalne, ile praktyczne (związane z rejestracją pojazdu) decydują, że umowy takie sporządzane są na piśmie.

Darczyńca również odpowiada

Wydawałoby się, że dając coś za darmo nie ponosi się odpowiedzialności za ewentualne wady podarowanego przedmiotu. A jednak przepisy stanowią co innego. Jeżeli rzecz darowana ma wady, darczyńca obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich w czasie właściwym (art. 892 K.c.). Przepisu tego nie stosuje się, gdy obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć. Zatem rękojmia za wady pojawia się również w umowie darowizny, choć odpowiedzialność ta jest łagodniejsza niż w przypadku sprzedaży. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest oczywiście nieodpłatny charakter przysporzenia, jakiego dokonuje darczyńca.

Inaczej wygląda też odpowiedzialność odszkodowawcza darczyńcy w stosunku do zasad ogólnych. Przejawia się to w tym, iż za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania darowizny darczyńca odpowiada wówczas, gdy wyrządził ją umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a nie, jak na zasadach ogólnych, wskutek niezachowania należytej staranności. Poza tym to obdarowany (wierzyciel) powinien wykazać winę darczyńcy.

Z kolei w przypadku gdy przedmiotem darowizny jest określona suma pieniężna, to w razie opóźnienia darczyńcy w spełnieniu świadczenia ma on obowiązek zapłaty odsetek nie od dnia wymagalności, lecz od dnia wytoczenia o nie powództwa.

Polecenie

Warto pamiętać, że umowa darowizny może nakładać na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Może to być (i tak jest najczęściej) wskazanie sposobu spożytkowania przez obdarowanego uzyskanej korzyści (np. na leczenie, naukę). Darczyńca (a po jego śmierci - spadkobiercy) może żądać wypełnienia polecenia pod warunkiem, że sam wykonał swoje przyrzeczone świadczenie oraz że polecenie nie ma wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Obdarowany może jednak zwolnić się z tego obowiązku, zwracając w naturze przedmiot darowizny. Może także odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.

Poleceń nie stanowią natomiast nakładane nieraz na obdarowanych obowiązki dokonywania określonych świadczeń (najczęściej zapłaty) na rzecz osób trzecich, czyniące te osoby wierzycielami obdarowanego. Wprawdzie Kodeks cywilny wyraźnie tego nie stanowi, to jednak orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza taką możliwość.

Przy okazji warto wspomnieć, z czego niewiele osób zdaje sobie sprawę, że umowy darowizny w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Zwykle bowiem pamiętamy jedynie o konieczności uiszczenia podatku od spadków i darowizn.

Darowizna zobowiązuje do wdzięczności

Na obdarowanym spoczywa obowiązek udzielenia pomocy darczyńcy, gdy ten znajdzie się w niedostatku. Chodzi o dostarczanie darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obowiązek ten - wynikający z art. 897 K.c. - ogranicza się jednak do wysokości istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obdarowany może zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia

Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

autor: Tomasz Konieczny