Jak planować i finansować gminne przedsięwzięcia energetyczne

Takim naczelnym zadaniem, jaki stawia przed sobą gmina, jest zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego na danym obszarze. Bezpieczeństwa rozumianego jako zapewnienie mieszkańcom określonego poziomu życia, poprzez zapewnienie komfortu energetycznego. Nie mniejsze znaczenie ma tutaj kwestia zaspokojenie potrzeb energetycznych zgłaszanych przez funkcjonujące na terenie gminy przedsiębiorstwa. Kompetencje, zadania oraz zasady współpracy samorządowych władz gmin z samorządami województw, wojewodą i przedsiębiorstwami energetycznymi w zakresie planowania, zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe określają "Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku" oraz bezpośrednio ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne. Niemniej ważną rolę spełniają miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Warto zauważyć, iż istnienie zdefiniowanej i zaplanowanej polityki energetycznej uwiarygodnia faktyczny popyt na energię, a tym samym ogranicza ryzyko, na jakie narażone są przedsiębiorstwa energetyczne przy podejmowaniu decyzji dotyczących wytwarzania, przesyłania i dystrybucji energii.

Skąd środki na inwestycje

W procesie planowania własnej polityki energetycznej władze gmin powinny stale mieć na uwadze, iż ich decyzje pozostają w ścisłej korelacji z poszczególnymi podmiotami działającymi na rynku. Decyzje te muszą uwzględniać reguły rynkowe i interesy - często przeciwstawne - poszczególnych podmiotów lokalnych rynków energetycznych. Jednocześnie ważne jest, aby podmioty te były czynnymi uczestnikami realizowanego przez gminę procesu planowania. Oczywiście samo planowanie energetyczne to nie wszystko.

Nawet najlepszy plan nabiera znaczenia dopiero wtedy, gdy rozwiązania w nim zawarte mogą zostać wprowadzone w życie. Ze względu na ograniczenia finansowe gminy nie jest to zadanie łatwe. Na szczęście pomocna może się okazać możliwość pozyskiwania przez gminy zewnętrznych środków finansowych na realizację projektów energetycznych o profilu ekologicznym, a dotyczących przede wszystkim inwestycji w odnawialne źródła energii. I tak dotacje oraz preferencyjne kredyty wspierające przedsięwzięcia w dziedzinie ochrony środowiska udzielane są przez:

- fundacje Ekofundusz, przeznaczane na te przedsięwzięcia, które charakteryzują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem osiągniętych efektów ekologicznych do poniesionych kosztów oraz związane są z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii,

- nadzorowany przez ministra środowiska Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz odpowiednie fundusze wojewódzkie, powiatowe i gminne. I tak pomoc w ramach priorytetu 4.2 może być udzielana w formie pożyczek preferencyjnych, pożyczek płatniczych, dotacji, promesy pomocy finansowej przedsięwzięcia i umorzenia części pożyczki. Wsparcie może zostać przeznaczone m. in. na budowę lub modernizację elektrowni wiatrowych i wodnych, instalację wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła przy udziale biomasy oraz budowę kolektorów słonecznych i ogniw fotowoltaicznych. Pożyczkę albo dotacje można otrzymać na inwestycje dotyczące produkcji i stosowania w transporcie biopaliw albo innych paliw odnawialnych. Pomoc jest udzielana na zastosowanie pomp ciepła wykorzystującego ciepło ziemi lub ciepło z otoczenia oraz na budowę lub modernizację instalacji pozyskiwania energii z wód geotermalnych. Przewidziano także środki na opłacanie faktur lub innych księgowych rachunków finansowych wystawianych w związku z realizacją przedsięwzięcia.

Energia odnawialna w gminach

Warto zaznaczyć, iż elementem uatrakcyjniającym branie pożyczek w ramach NFOŚ jest możliwość ich umorzenia od 10 do 30 proc. wartości i nie więcej niż 1 mln zł. Istotne mechanizmy wspierające rozwój wykorzystania energetyki odnawialnej są tworzone poprzez realizację Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013, w ramach którego angażowane są środki publiczne z puli funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz środków krajowych. Wprowadza on uproszczenia ułatwiające proces inwestycyjny oraz ustala procedury związane z pozyskiwaniem pomocy publicznej poprzez rozporządzenie Rady Ministrów z 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii (Dz. U. Nr 98, póz. 996).

W unijnym Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ustalono możliwość ubiegania się o refinansowanie w 75 proc. przedsięwzięć energetycznych realizowanych przez gminy wiejskie i miejsko-wiejskie. Beneficjentem może być także inna jednostka organizacyjna, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadanie na rzecz gminy lub związku gmin. Wszystko to przy założeniu, iż wysokość pomocy na realizację projektów w jednej gminie nie przekroczy do 2013 r. łącznie trzech mln złotych. Pomoc przewidziana jest do realizowania w miejscowościach zamieszkanych przez nie więcej niż 5 tys. mieszkańców. W jej ramach wspierane będzie wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych. Takie inwestycje jak budowa elektrowni wodnych, wiatrowych, geotermalnych czy solarnych będą jak najbardziej kwalifikować się do dofinansowania w ramach PROW. Finansowane będą także przedsięwzięcia wykorzystujące biomasę i biogaz z lokalnych rynków rolniczych.

Infrastruktura i Środowisko oraz RPO

Mniejsze projekty, o wartości do 10 mln zł, które ze względu na swoją wartość nie mogą zostać objęte wsparciem w ramach priorytetu Programu Infrastruktura i Środowisko mają szanse na dofinansowanie w ramach szesnastu RPO - regionalnych programów operacyjnych. Refundacje, nawet do 75 proc., przewidziane są na realizację projektów innowacyjnych a dotyczą budowy i modernizacji odnawialnych źródeł pozyskiwania energii. Projektodawca przewidział modernizację infrastruktury dotyczącej produkcji i przesyłu energii odnawialnej, gdzie będą realizowane projekty dotyczące energetyki wodnej oraz biogazu. W swych założeniach projekty w ramach RPO mają być realizowane z myślą o ludności i gospodarce lokalnej oraz regionalnej. Środki na inwestycje dotyczące wytwarzania energii z pozostałych źródeł odnawialnych, a także środki na budowę i instalacje urządzeń do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych przy projektach o wartości do 20 mln zł, będzie można uzyskać z programów krajowych, a w szczególności z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) 2007-2013, w którym wymienione są działania nakierowane na wsparcie konkretnych przedsięwzięć.

Maksymalny udział dofinansowania w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu ustalany jest zgodnie z dopuszczalnymi pułapami pomocy publicznej i sięga w przypadku niektórych działań aż 85 proc. W ramach programu, na takie przedsięwzięcia energetyczne jednostkom samorządowym pomoc będzie udzielana w ramach dziewiątego priorytetu o nazwie ,,Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna''. Przewidziano realizowanie projektów, które będą wykazywać wyraźnie pozytywny wpływ na środowisko, m.in. poprzez budowę sieci przesyłu energii ze źródeł odnawialnych oraz wytwarzanie energii lub biopaliw ze źródeł odnawialnych. Wspierane będą projekty obejmujące zespół działań zmierzających do wzrostu produkcji energii elektrycznej i ciepła pochodzącego ze źródeł wykorzystujących biomasę, biogaz, energię wiatru oraz wody; energię geotermalną lub słoneczną; biokomponenty i biopaliwa.

Zupełnie nowym aspektem finansowania jest wysokosprawna kogeneracja. W tym miejscu należy wspomnieć, że projekty polegające na budowie jednostek wytwarzania energii w wysokosprawnej kogeneracji ze źródeł odnawialnych, będą wspierane w ramach działania 9.1 programu Infrastruktura i Środowisko.

Przyjęte w ramach priorytetu dziewiątego ostre kryteria wejścia (minimalna wartość projektu na poziomie 10 mln zł.) mocno ograniczają liczbę beneficjentów których można wesprzeć w ramach tego programu. Na dofinansowanie mogą bowiem liczyć największe projekty, które jednocześnie przynoszą najbardziej znaczące efekty zarówno ekologiczne, jak i przynoszące zmianę na korzyść udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju.

Gminy nie przygotowały planów

Obowiązek przygotowywania przez gminy sformalizowanych założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe jest realizowany w Polsce w stopniu niewystarczającym. Założenia posiada jedynie blisko 25 proc. gmin, a główną przyczyna tego stanu rzeczy jest ogólny charakter zobowiązania do jego posiadania, podany w prawie energetycznym, bez podania terminów wykonalności oraz sankcji w przypadku jego niewykonania. Tymczasem skuteczne opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w energię i paliwa pozwala gminie na osiągniecie wielu korzyści natury finansowej, np. wpisany w założeniach do planu obowiązek zapewnienia realizacji i finansowania budowy oraz rozbudowy sieci przez przedsiębiorstwa energetyczne, korzystniejsze stawki opłat za przyłączenie odbiorców do sieci itp. Ponadto wykonując prace w zakresie tworzenia założeń i planów gmina otrzymuje wielowarstwową inwentaryzację istniejącej bazy technicznej, ocenę jej jakości w dziedzinie techniki, technologii, ekonomii, organizacji i zarządzania, uciążliwości dla środowiska, jak i uzyskuje dokonanie identyfikacji problemów.

Poprzez analizę stanu istniejącego oraz prognozę potrzeb i możliwości ich zaspokojenia, gmina otrzymuje zbiór rozwiązań technicznych, technologicznych, organizacyjnych i prawnych, które w końcowym efekcie prowadzą do poprawy stanu początkowego określonego w audycie. To plus poszukanie i skuteczne wykorzystanie szerokich możliwości dofinansowania koniecznych inwestycji ze środków krajowych i unijnych z całą pewnością umożliwi osiągnięcie określonych w planie i założeniach celów. Widocznym tego efektem powinno być zmniejszenie kosztów danej usługi dla odbiorców końcowych, poprawa bezpieczeństwa energetycznego poprzez większe wykorzystanie lokalnych źródeł energii i zwiększenie ich niezawodności oraz poprawa stanu środowiska naturalnego.

Marcin Skomra, konsultant w Departamencie Doradztwa Europejskiego firmy PWB