Mediacja zamiast sądu
Firmy prowadzące spór gospodarczy nie muszą rozstrzygać go przed sądem państwowym. Istnieje wiele sposobów skorzystania z usług prywatnych rozjemców. Problem w tym, że obowiązujące przepisy ani trochę nie sprzyjają ich działalności.
Konkurencyjne wobec postępowania przed sądem państwowym sposoby rozwiązywania sporów handlowych cały czas znajdują się w niełasce polskiego ustawodawcy. Obowiązujące przepisy nie stwarzają zachęt ani dla pełniącego rolę prywatnego sądownictwa arbitrażu, ani nie promują mediacji, pozwalającej godzić przedsiębiorców bez konieczności ponoszenia wysokich kosztów sądowych i zrywania wiążących firmy relacji gospodarczych. Tymczasem w wielu innych krajach alternatywne (polubowne) metody rozstrzygania sporów dawno już zostały docenione.
Podstawowe znaczenie dla rozwoju polubownych rozwiązywania sporów związanych z działalnością gospodarczą ma konwencja o uznaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r., zwana konwencją nowojorską. Gwarantuje ona stronom możliwość wyboru trybunału, który rozstrzygnie spór oraz zapewnia wykonanie uzyskanego w ten sposób orzeczenia w krajach, które zobowiązały się konwencji przestrzegać. Do porozumienia przystąpiła już większość państw świata, co sprawia, że wyrok trybunału arbitrażowego ma dla przedsiębiorcy często większe znaczenie, niż wyrok państwowy, który nie zawsze będzie respektowany poza granicami kraju, w którym został wydany.
Na świecie działa wiele sądów polubownych. W Polsce największą tego typu instytucją jest sąd arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie. Jednak nawet on rozpatruje zaledwie ok. 600 spraw rocznie, co jest kroplą w morzu potrzeb polskich przedsiębiorców. Sądownictwo arbitrażowe - mimo iż nastawione na środowiska biznesowe - nie jest wolne od problemów nękających wymiar sprawiedliwości, takich jak długi czas trwania postępowania, możliwość przeciągania procedury i dosyć wysokie koszty. Ma to szczególne znaczenie w Polsce, gdzie wskutek mało nowatorskiej regulacji prawnej nawet najszybciej wydane orzeczenie trybunału arbitrażowego musi zostać zaakceptowane przez sąd państwowy. Przedsiębiorca płaci więc dwukrotnie - najpierw za arbitraż, potem za rozpatrzenie sprawy przez sąd państwowy. W sądzie działającym przy KIG opłaty arbitrażowe ustalone są zazwyczaj jako procent od wartości przedmiotu sporu, przy czym maksymalna opłata arbitrażowa nie może być wyższa niż 250 tys. zł dla spraw krajowych i 250 tys. dolarów dla spraw międzynarodowych, tzn. takich, gdzie przynajmniej jedna strona ma miejsce zamieszkania lub siedzibę poza terytorium Polski.
Arbitraż to nie jedyny sposób rozwiązywania sporów gospodarczych. Innym jest tzw. mediacja, różniąca się od postępowania przed sądem tym, że wolna jest od obowiązującego w nim formalizmu. Przy mediacji najważniejsze jest pogodzenie przedsiębiorców, a nie wydanie werdyktu, który zazwyczaj będzie korzystny tylko dla jednej ze stron. Często przynosi to lepsze efekty, niż kosztowna i długotrwała procedura sądowa.
Jednak instytucjonalna mediacja gospodarcza właściwie w Polsce nie istnieje. Przepisy w ogóle o niej nie wspominają, nie wiedzą o niej przedsiębiorcy. Ostatnio podjęta została jednak inicjatywa spopularyzowania tego sposobu rozwiązywania sporów. W Warszawie powstaje właśnie Centrum Mediacji Gospodarczej. Jednym z głównych zadań tej instytucji będzie odpłatna pomoc w godzeniu przedsiębiorców, zanim zdecydują się oni na skierowanie sprawy do sądu. Postępowanie będzie miało charakter poufny, a opłaty zostaną skalkulowane tak, by postępowanie mediacyjne było konkurencyjne tak wobec państwowego wymiaru sprawiedliwości, jak i arbitrażu. Zadaniem Centrum ma być jak najszybsze zażegnanie sporu, tak by oszczędzić stronom straty czasu i pieniędzy, które pochłonęłoby postępowanie sądowe.
