Najważniejsze makroekonomiczne trendy w gospodarce w okresie trzech kwartałów w 2000

Aktywność gospodarcza

W I kwartale 2000 r. produkt krajowy brutto zwiększył się o 6%, w II - o 5,2%, a w III - o 3,3%. Szacuje się, że jego wzrost w IV kwartale wyniósł 2,5%, a w skali całego roku - 4,2% (wobec 4,1% w 1999 r.).

Zmniejszyło się tempo wzrostu popytu krajowego zarówno konsumpcyjnego, jak i inwestycyjnego. Od IV kwartału 1999 r. rośnie on wolniej od PKB.

W II półroczu 1999 r. popyt krajowy zwiększył się o 5,6%, a w I półroczu 2000 r. o 4,2%, w tym tempo wzrostu spożycia indywidualnego zmalało z 5,8% do 3,6%, a nakładów brutto na środki trwałe z 6,8% do 4%. Malejąca tendencja utrzymała się także w II półroczu minionego roku.

Zwolnienie tempa wzrostu spożycia wynika z niższej dynamiki realnych wynagrodzeń w gospodarce narodowej, spadku realnych świadczeń społecznych, wysokiego bezrobocia oraz mniejszego zainteresowania gospodarstw domowych kredytem konsumpcyjnym.

Spadek tempa inwestowania jest konsekwencją niekorzystnych warunków dla procesów inwestycyjnych. Przede wszystkim obniżyła się rentowność netto przedsiębiorstw (z 2% w 1995 r. do 0,1% w roku 1999), a odnotowana w okresie trzech kwartałów 2000 r. pewna poprawa (0,9%, wobec 0,0% odpowiednio w 1999 r.) nie mogła w pełni zrekompensować wysokiej ceny kredytów.

Istotną rolę w procesach inwestycyjnych - analogicznie jak w latach ubiegłych - odgrywa kapitał zagraniczny. Polska jest nadal postrzegana przez zagranicznych inwestorów jako rynek stabilny i przewidywalny. W latach 1990-1999 łączna wartość inwestycji bezpośrednich wyniosła 38,9 mld USD, a do końca I półrocza 2000 r. zwiększyła się o dalsze 4,1 mld USD, tj. do 43 mld USD. Najwięcej zainwestowały Stany Zjednoczone (6,4 mld USD), Niemcy (6,2 mld USD) i Francja (4,1 mld USD).

Wolniejsze niż w latach poprzednich tempo inwestowania wpływa na poziom produkcji budowlano-montażowej. W okresie styczeń-listopad 2000 r. nie udało się przekroczyć zeszłorocznych wyników w budownictwie (spadek o 1,9%, wobec spadku o 1,8%, po upływie trzech kwartałów oraz wzrostu o 0,6% po I półroczu i o 4,2% po I kwartale). W skali całego 2000 r. wzrost produkcja była o około 2% niższa od poziomu z 1999 r.

Korzystniej niż w latach ubiegłych ukształtowała się sytuacja w budow-nictwie mieszkaniowym. W 2000 r. oddano do użytku 87,7 tys. mieszkań (o 7% więcej niż w 1999 r.) i był to najwyższy poziom od 1993 r.

Ze względu głównie na restrykcyjną politykę monetarną hamującą popyt wewnętrzny, malało tempo wzrostu produkcji przemysłowej. W okresie styczeń-listopad 2000 r. produkcja ta była o 8,3% wyższa niż przed rokiem, wobec 8,9% po upływie trzech kwartałów, 10,1% po I półroczu i 10,7% po I kwartale. W skali całego roku wzrost ukształtował się prawdopodobnie na poziomie około 7,5%.

Ubiegłoroczne straty w produkcji roślinnej w rolnictwie, będące konsek-wencją niekorzystnych warunków agrometeorologicznych oraz niedostatecznego stosowania środków plonotwórczych, były niższe niż pierwotnie szacowano. W porównaniu z 1999 r. zbiory zbóż obniżyły się o 13,2%, rzepaku i rzepiku o 15,3%, warzyw gruntowych, owoców z drzew o 6,2%, a owoców jagodowych o 4,6%. Większe były natomiast zbiory ziemniaków (o 21,6%), buraków cukrowych (o 4,4%) i warzyw gruntowych (o 5,2%).

Równocześnie, wobec niskiej opłacalności produkcji, spadło pogłowie zwierząt gospodarskich. W końcu 2000 r. pogłowie trzody chlewnej było o 6,8% niższe niż w 1999 r., a bydła o 6,1%, w tym krów o 7,6%.

W rezultacie, w 2000 r. zarówno produkcja roślinna, jak i zwierzęca były niższe niż w 1999 r., a produkcja globalna zmniejszyła się o ponad 5%.

Wzrost cen skupu i cen wolnorynkowych produktów rolnych wpłynął na zahamowanie - utrzymującej się od czterech lat - dotkliwej dekoniunktury w rol-nictwie. Zmniejszyły się dysproporcje wynikające ze znacznie wolniejszego wzrostu cen produktów sprzedawanych przez rolników niż cen środków produkcji i usług przez nich nabywanych. Wskaźnik "nożyc cen" w październiku 2000 r., w porównaniu z grudniem 1999 r. wyniósł 100,3 (wobec 91,5 w latach 1998-1999 i 96 w okresie 1996-1997). W korzystnej sytuacji znalazły się jednak prawie wyłącznie gospodarstwa wielkotowarowe, położone na terenach nie dotkniętych anomaliami pogodowymi.

Handel zagraniczny

Od IV kwartału 1999 r. rośnie rola eksportu jako czynnika dynamizującego gospodarkę. Po spadku o 5,1% (w USD, wg statystyki rzeczowej GUS) w okresie trzech kwartałów 1999 r., w IV kwartale eksport zwiększył się o 3,5%, a w okresie styczeń-wrzesień 2000 r. - o 15,3%. Jeszcze szybszy (o 32,8%) był jego wzrost w przeliczeniu na euro.

Najwyższy przyrost - o 17,3% - uzyskano w wywozie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w tym do krajów CEFTA - o 18,7%. Eksport do krajów Unii Europejskiej wzrósł o 15%, a do krajów rozwijających się - o 14,3%.

O skali przyrostu importu (8,5%, a w przeliczeniu na euro - 28,4%) zdecydował wysoki, przekraczający 44%, wzrost przywozu z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w tym przede wszystkim z Rosji (ponad 81%), wynikający z systematycznie rosnących cen paliw.

Deficyt handlowy w końcu października 2000 r. osiągnął prawie 14,5 mld USD i był o 256 mln USD niższy niż w analogicznym okresie roku 1999.

Na uwagę zasługuje spadek deficytu o 1,7 mld USD w obrotach z krajami UE oraz wzrost o 1,8 mld USD w obrotach z krajami Europy Środkowej i Wschodniej, w tym o około 1,5 mld USD - z Rosją.

Obserwuje się tendencję do unowocześniania polskiej oferty eksportowej.

Szacuje się, że w 2000 r. wzrost całego eksportu wyniósł około 15,5%, przy ograniczeniu tempa przyrostu importu do 9%. Ujemne saldo handlowe w 2000 r. wyniosło około 18,3 mld USD, tj. było o około 0,3 mld USD wyższe niż w 1999 r.

Poprawę sytuacji w handlu zagranicznym potwierdza statystyka płatnicza. O ile w okresie styczeń-kwiecień 2000 r. wpływy z eksportu były o 8,9% niższe niż odpowiednio w 1999 r., to w okresie maj-listopad przekroczyły poziom 1999 r. o 17%. Wypłaty za import wzrosły odpowiednio o 1,9% i 3,9%. W konsekwencji, w okresie styczeń-listopad 2000 r. wpływy z eksportu zwięk-szyły się o 7%, a wypłaty za import o 3,2%.

Szacuje się, że relacja deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego do PKB była w końcu 2000 r. niższa niż w 1999 r. i spadła poniżej 7% (w 1999 r. - 7,5%).

Deficyt płatniczy w tej wysokości nie zagraża stabilności finansowej kraju ze względu na wysokie rezerwy dewizowe (26,5 mld USD w końcu listopada 2000 r.), równoważące 7,6-miesięczną wartość wypłat za import towarów oraz niskie zadłużenie krótkoterminowe, stanowiące w końcu września 2000 r. 33,2% rezerw.

Inflacja, polityka pieniężna, wynagrodzenia

Od sierpnia 2000 r. malało tempo wzrostu inflacji w skali rocznej z 11,6% w lipcu do 10,7% w sierpniu, 10,3% we wrześniu, 9,9% w październiku, 9,3% w listopadzie i 8,5% w grudniu (wobec 9,8% w grudniu 1999 r.).

Mimo tej korzystnej tendencji, poziom inflacji znacznie przekroczył zarówno założenia ustawy budżetowej (5,2%), jak i górną granicę celu inflacyjnego, wyznaczoną przez Radę Polityki Pieniężnej (6,8%).

Stymulatorem - wyraźnie wyższego niż oczekiwano - wzrostu cen były - zwłaszcza w I półroczu - wielokrotne podwyżki cen paliw płynnych, generowane tendencjami na światowych rynkach oraz wzrostem krajowej akcyzy. Wprawdzie w grudniu 2000 r. ceny paliw na polskim rynku były o 11% wyższe niż w grudniu 1999 r.(przed rokiem wzrost wyniósł 52,7%), ale jeszcze w lipcu i październiku ten wzrost sięgał 20%.

Czynnikiem silnie wpływającym na ogólny wzrost cen były także ceny żywności i napojów bezalkoholowych, które w grudniu 2000 r. były o 8,5% wyższe niż przed rokiem i ukształtowały się na poziomie stopy inflacji. Większy był wzrost cen usług, który wyniósł 11%.

Duży wpływ na poziom inflacji wywierała monopolistyczna pozycja na rynku takich podmiotów, jak rafinerie i telekomunikacja. Antyinflacyjnie działało natomiast umacnianie się złotego w relacji do euro (tańszy import).

Średnia roczna stopa inflacji wyniosła w 2000 r. 10,1%, wobec 7,3% w 1999 r. i 5,7% założonych w ustawie budżetowej.

Wolniej niż w poprzednim roku rosły kredyty, głównie z powodu wysokich stóp procentowych. W listopadzie 2000 r., w porównaniu z grudniem 1999 r., realny wzrost zadłużenia ludności wyniósł 19,2%, wobec 34,7% przed rokiem.

Po upływie trzech kwartałów 2000 r. poziom wynagrodzeń w gospodarce narodo-wej był realnie o 2,4% wyższy niż przed rokiem. Przeciętna realna emerytura i renta pracownicza, po jedenastu miesiącach 2000 r., zmniejszyła się o 2,2%.

Przeciętne realne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wzrosło w skali całego 2000 r. o 1,2%, wobec 3% w roku 1999.

Bezrobocie

W końcu listopada 2000 r. liczba bezrobotnych przekroczyła 2,6 mln osób, stopa bezrobocia wzrosła do 14,5%, wobec 12,5% w listopadzie 1999 r.). Udział bezrobotnych, w wieku do 24 lat w ogólnej liczbie bezrobotnych, wyniósł w końcu września 31%.

Najwyższe bezrobocie odnotowano w woj. warmińsko-mazurskim (23,7%), a najniższe w woj. mazowieckim (10,8%).

Udział bezrobotnych pozbawionych zasiłku wyniósł w listopadzie 2000 r. 79,9%, wobec 77% w listopadzie 1999 r.

Szacuje się, że w końcu 2000 r. liczba osób bezrobotnych wyniosła około 2,7 mln, a stopa bezrobocia sięgnęła 15% (wobec odpowiednio 2,35 mln i 13,1% w 1999 r.).

Budżet państwa

Ocenia się, że całoroczne dochody budżetu państwa wyniosły około 137 mld zł i były niższe o 3,8 mld zł od przyjętych w ustawie budżetowej, a wydatki osiągnęły ponad 152,5 mld zł i zmniejszyły się o 3,8 mld zł.

Deficyt nie przekroczył 15,4 mld zł, stanowiąc 2,2% PKB, wobec 2% w 1999 r.

Do najistotniejszych pozytywnych tendencji w gospodarce w końcu ubiegłego roku należy zaliczyć wyraźną poprawę w obrotach handlowych z zagranicą oraz zarysowujące się tendencje dezinflacyjne. Niepokoi natomiast pogarszająca się sytuacja na rynku pracy.

Rekomendacje dla polityki przeciwdziałania bezrobociu

Powstrzymanie tendencji do wzrostu bezrobocia wymaga prowadzenia polityki pieniężnej i fiskalnej sprzyjającej wzrostowi gospodarczemu oraz realizacji następujących programów rządowych:

1. Narodowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia na lata 2000-2001,

2. Kierunku działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku,

3. Paktu dla rolnictwa i obszarów wiejskich.

Istnieje także potrzeba pilnego podjęcia następujących działań dotyczących:

1. Tworzenia miejsc pracy

- działania ułatwiające małym i średnim przedsiębiorstwom dostęp do zew-nętrznych źródeł finansowania,

- wsparcie działań samorządowych, zmierzających do poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenia nowych miejsc pracy na wsi,

- zaostrzenie kontroli celnej w celu zapobiegania przypadkom nierejestrowanego przywozu lub zaniżania deklarowanej wartości celnej importowanych towarów oraz usprawnienie wdrażania instrumentów ochrony rynku przed nadmiernym lub dumpingowym przywozem,

- działania na rzecz rozwoju budownictwa mieszkaniowego.

2. Podnoszenia kwalifikacji zawodowych

- rozwój szkoleniowych form subsydiowanego zatrudnienia,

- zachęty do dalszej edukacji w formie grantów i stypendiów, zwłaszcza dla młodzieży z obszarów wiejskich,

- skoncentrowanie środków na kształcenie zawodowe w rękach samorządu powiatowego.

3. Usprawniania funkcjonowania instytucji rynku pracy

- analiza stanu Funduszu Pracy w zakresie finansowania aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu i zwiększenie środków z Funduszu Pracy na ten cel,

- w województwach, w których przewidywane są likwidacje dużych przedsię-biorstw oraz duże zwolnienia grupowe, przygotowanie programów tworzenia nowych miejsc pracy,

- powierzenie wojewodom zadań w zakresie kontroli przestrzegania przepisów ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,

- rozwój sieci prywatnego i publicznego pośrednictwa pracy.

4. Zmiany prawa pracy

- ograniczenie możliwości łączenia pobierania zasiłków i świadczeń przed-emerytalnych z dochodami z pracy zarobkowej,

- przyspieszenie prac nad projektem ustawy o Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych,

- nowelizacja kodeksu pracy w zakresie:

- zwiększenia liczby dopuszczalnych godzin nadliczbowych,

- przywrócenia możliwości zawierania nieograniczonej ilości umów na czas określony,

- podwyższenia progu zatrudnienia, powyżej którego konieczne jest tworzenie regulaminów pracy i regulaminów wynagrodzeń,

- stopniowej eliminacji okresu obciążania pracodawców kosztami wynagradzania pracownika za okres niezdolności do pracy.