NIK - kontrola prywatyzacji branży motoryzacyjnej

Nieprawidłowości w działaniach inwestorów i spółek objętych kontrolą, NIK szacuje na ponad pół miliarda złotych. Polegały one m.in. na niepełnym wykonaniu podstawowych zobowiązań, transferze środków finansowych poza przejęte spółki i obciążaniu ich kosztami innych przedsiębiorstw należących do inwestorów.

NIK skontrolowała w okresie od września 2001 r. do lutego 2002 r. Ministerstwa: Finansów, Gospodarki i Skarbu Państwa oraz spółki sprywatyzowane z udziałem Zasada SA (InwestStar SA w Starachowicach, Autosan SA w Sanoku, ZS JELCZ SA w Jelczu-Laskowicach) a także z udziałem koreańskiego koncernu Daewoo (Daewoo-FSO Motor SA w Warszawie, Daewoo Motor Polska Sp. z o.o. w Lublinie w upadłości). Celem kontroli była ocena wykonania zobowiązań przez inwestorów oraz nadzoru przedstawicieli SP nad wykonaniem umów prywatyzacyjnych.

Inwestorzy (Fiat, Volkswagen, Daewoo, Sobiesław Zasada Centrum S.A.), z udziałem których w latach 90-tych sprywatyzowano wszystkie polskie przedsiębiorstwa samochodowe zobowiązali się do poniesienia nakładów inwestycyjnych i podwyższenia kapitałów spółek, zadeklarowali tzw. pakiety socjalne na rzecz pracowników oraz podjęli zobowiązania dot. wielkości i unowocześnienia produkcji.

Zobowiązania inwestycyjne wyniosły ok. 5,6 mld zł., w tym zobowiązania do podwyższenie kapitałów Spółek - ponad 2 mld zł. Zobowiązania inwestycyjne i kapitałowe zostały wykonane przez Sobiesław Zasada Centrum SA (SZC SA) i Daewoo łącznie w ok. 91% i wyniosły ok. 5 mld zł. Większość kapitałów spółek (oprócz Daewoo Motor Poland Sp. z o.o.) podwyższono zgodnie z deklaracjami, łącznie w wysokości ok. 2,9 mld zł (co stanowiło przekroczenie zobowiązań o ok. 0,9 mld zł).

Daewoo nie wykonało zobowiązań dotyczących polonizacji produkcji samochodów osobowych oraz wielkości produkcji samochodów dostawczych. Wprowadzenie do FSO w Warszawie i FS w Lublinie koreańskich spółek Daewoo jako strategicznego inwestora zagranicznego nie doprowadziło do stworzenia im trwałych podstaw funkcjonowania jako rentownych producentów samochodów w warunkach dużej konkurencji na rynku. Spółki koncernu Daewoo nie wykonały zobowiązań inwestycyjnych i kapitałowych wobec Daewoo Motor Poland Sp. z o.o. co w połączeniu z innymi działaniami niekorzystnymi dla Spółki przyczyniło się do jej upadłości.

Nie doszło także do deklarowanej przez SZC SA modernizacji produktów ZS Jelcz SA, ZS Star SA i Autosan SA w oparciu o technologię Mercedesa. Zaangażowanie kapitałowe Sobiesław Zasada Centrum SA w ZS Star SA, ZS Jelcz SA oraz Autosan SA nie spowodowało, zdaniem NIK, istotnych zmian w sposobie i kierunkach ich działania. Inwestor strategiczny nie wykonał zobowiązań wobec Spółek, nie doszło także do nawiązania korzystnej współpracy z firmą Mercedes-Benz, którą SZC SA reprezentowała na terenie Polski.

Niewykonanie tych zobowiązań należy zdaniem NIK wiązać z pogorszeniem koniunktury na rynku motoryzacyjnym, które spowodowało zmianę strategii inwestowania SZC SA. Zobowiązania Fiata i Volkswagena w zakresie wielkości i stopnia polonizacji produkcji nie zostały skwantyfikowane w umowach inwestorów ze Skarbem Państwa, co uniemożliwiło ocenę realizacji.

NIK nie kwestionowała wykonania przez inwestorów zobowiązań wobec pracowników zawartych w tzw. pakietach socjalnych.

Inwestorzy korzystali z ulg podatkowych i celnych. Łączna kwota zwolnień w podatku dochodowym wykorzystana przez Spółki i inwestorów wyniosła do końca 2001 r. 538 047 tys. zł. Do zakończenia kontroli Fiat i Daewoo nie wykorzystały całej kwoty przyznanego zwolnienia. W okresie 1997 r.-2000 r. łączna wartość ustalonych przez RM kontyngentów na towary oraz maszyny i urządzenia dla zakładów zajmujących się przemysłowym montażem pojazdów wyniosła równowartość 4 493 217 tys.€ z czego inwestorzy wykorzystali 1 516 848 tys.€. Nadzór nad wykonaniem zobowiązań przez inwestorów, którzy uzyskali ulgi i zwolnienia podatkowe pośrednio realizował Minister Finansów ponieważ przyznanie tych ulg zostało uzależnione od wykonania zobowiązań. NIK uznała proces przyznawania ulg podatkowych inwestorom z branży motoryzacyjnej oraz nadzór nad ich wykorzystaniem za realizowany przez Ministra Finansów prawidłowo, a zastosowany mechanizm za celowy.

NIK nie wnosiła również zastrzeżeń do nadzoru nad realizacją zobowiązań Sobiesław Zasada Centrum SA wobec Star SA i Autosan SA pełnionego przez Ministra Gospodarki ponieważ dostępne instrumenty oddziaływania na inwestora były znikome.

Negatywnie oceniła NIK rzetelność nadzoru Ministra SP nad realizacją zobowiązań inwestycyjnych w ZS "JELCZ" SA, oraz w Daewoo-FSO Motor Sp. z o.o. W wyniku opieszałych działań MSP firma Sobiesław Zasada Centrum SA została zwolniona z obowiązku zakupu części akcji ZS JELCZ SA pozostających własnością SP na skutek czego Skarb Państwa został pozbawiony przychodów w wysokości min. 4 785 tys. DEM. Pomimo upływu ponad dwóch lat od przyjęcia raportu z weryfikacji realizacji zobowiązań w Daewoo-FSO Motor Sp. z o.o. nie rozstrzygnięto ostatecznie kwestii ostatecznego rozliczenia pierwszego etapu realizacji umowy. Za nierzetelne uznała Izba także niewykonanie przez Ministra SP wniosków pokontrolnych sformułowanych po kontroli prywatyzacji FSO, a dotyczących wzmocnienia nadzoru Skarbu Państwa nad realizacją całości kontraktów z Daewoo.

Najpoważniejsze nieprawidłowości w działaniach inwestorów i spółek, których skutki NIK oszacowała na kwotę ok. 550 680 tys. zł polegały na:

- niewykonaniu zobowiązań kapitałowych i inwestycyjnych przez Daewoo w DMP w Lublinie oraz niewykonaniu zobowiązań SZC SA w stosunku do ZS Jelcz SA,

- zawyżaniu wartości aportów przez Daewoo i SZC SA

- transferze środków finansowych poza Spółkę w Daewoo-FSO Motor SA

- przerzucaniu przez Daewoo kosztów składowania maszyn i urządzeń w Anglii na DMP i powodowanie

- strat Spółki na skutek innych niekorzystnych dla niej umów z Daewoo,

- niezgodnym z prawem wykorzystywanie ZFSS w DMP,

- montażu w ZS Jelcz SA samochodów Mercedes na zlecenie inwestora zamiast ich produkcji na - własny rachunek, kredytowaniu się SZC Zasada SA kosztem ZS Jelcz SA

- odsprzedawanie przez SZC Zasada Centrum SA dokumentacji i know-how, pomimo zobowiązania się do ich udostępnienia w ramach realizacji zobowiązań.

NIK podjęła działania w celu odzyskania kwot w wysokości ponad 172,8 mln zł.