Pieniądze na oszczędność

Jedną z głównych wytycznych wspólnotowej polityki energetycznej jest przejście z energii pochodzącej z elektrowni węglowych na energię ze źródeł odnawialnych. Unia Europejska wspiera produkcję tej energii nie tylko poprzez opracowanie i przyjmowanie aktów prawnych, ale tworzy także instrumenty sprzyjające rozwojowi odnawialnych źródeł energii oraz finansuje prace nad ich badaniami i unowocześnianiem.

Państwa należące do Unii Europejskiej mogą uzyskać środki na modernizację oraz rozwój energii odnawialnej z programów wspólnotowych UE, m.in. z programu "Inteligentna energia dla Europy" oraz VI Programu Ramowego Unii Europejskiej.

Energia dla Europy

Celem programu "Inteligentna energia dla Europy", przyjętego przez Komisję Europejską na lata 2003-2006 jest nie tylko zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii, ale również przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz stymulowanie konkurencyjności przemysłu europejskiego. Program zakłada wsparcie finansowe inicjatyw lokalnych, regionalnych i ogólnokrajowych w takich dziedzinach jak odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna, energetyczne aspekty transport, zakłada także międzynarodową promocję tych inicjatyw.

Zgodnie z założeniami, finansowanie unijne mogą uzyskać działania, które promują:

- zrównoważony rozwój, bezpieczeństwo energetyczne na rynku wewnętrznym, konkurencyjność;

- ochronę środowiska (w tym opracowanie standardów, systemów etykietowania i certyfikacji), długofalowe dobrowolne zobowiązania, badania prognostyczne i strategiczne, monitorowanie rynków i tendencji w energetyce;

- stworzenie lub rozbudowę odpowiednich struktur i instrumentów dla zrównoważonego rozwoju energetycznego, w tym planowanie energetyczne na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz rozwój odpowiednich instrumentów finansowych i instrumentów rynku;

- systemy i urządzenia zrównoważonego wykorzystania energii dla przyspieszenia ich wejścia na rynek oraz stymulowanie inwestycji w celu ułatwienia przejścia od fazy demonstracji do rynku bardziej efektywnych technologii (włączając w to rozpowszechnianie nowych technologii i najlepszych praktyk);

- rozwój struktur informacyjnych, edukacyjnych i szkoleniowych, promowanie i rozpowszechnianie know-how oraz najlepszych praktyk;

- pozwalają na ocenę wpływu działań i projektów finansowanych w ramach programu.

Oprócz kontynuacji dwóch programów ukierunkowanych na efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii, Komisja zaproponowała dwa nowe projekty, które odnoszą się do aspektów energetycznych w transporcie oraz współpracy w dziedzinie energetyki z krajami rozwijającymi się. W związku z tym program "Inteligentna energia dla Europy" składa się z programów szczegółowych, wspierających działania na czterech płaszczyznach: SAVE, ALTENER, STEER i COOPENER.

Program SAVE dotyczy poprawy efektywności energetycznej oraz racjonalnego zużycia energii, w szczególności w sektorze budowlanym i przemysłowym, łącznie z przygotowaniem i wdrożeniem instrumentów prawnych. Jego celem jest promocja i rozwój racjonalnego wykorzystania energii. SAVE ma też na celu wykorzystanie technologii dotychczas mało rozpowszechnianych oraz stworzenie takich warunków, by inwestycje w efektywność energii były ułatwieniem i zostały uznane za atut na rynku. Za pomocą SAVE Unia Europejska wspiera m.in.:

- studia wspomagające wdrażanie rozwiązań w efektywnym wykorzystaniu energii;

- działania pilotowe, umożliwiające przegląd rynku energetycznego i uzyskanie odpowiedniego know-how, co ma służyć poprawie efektywności inwestycji.

W poszczególnych projektach SAVE muszą brać udział co najmniej dwa kraje UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG); kraje Europy Środkowej i Wschodniej muszą znaleźć jeszcze dwóch partnerów z UE lub EOG. Do zarządzania programem SAVE w Polsce Ministerstwo Gospodarki wyznaczyło Krajową Agencję Poszanowania Energii SA (KAPE).

Program ALTENER ma stworzyć odpowiednie warunki, które zachęcą sektor prywatny i publiczny do inwestycji wspierających wytwarzanie i korzystanie z energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. W efekcie pozwoli to na znaczne ograniczenie emisji dwutlenku węgla, zmniejszy zależność od energii pochodzącej z importu, zapewni ochronę zasobów energetycznych. Odpowiednio realizowany program przyczyni się do lokalnego i regionalnego rozwoju gospodarczego, tak pod względem ekonomicznym (wzrost nowych inwestycji), jak socjalnym (nowe miejsca pracy, zmniejszenie bezrobocia).

W ramach podprogramu ALTENER szczególną wagę przywiązuje się do udzielania wsparcia na rozbudowę struktur odpowiedzialnych za rozwój nowych źródeł energii, zwłaszcza odnawialnej. Do obszarów, które obejmuje finansowanie z tego podprogramu, zalicza się:

- wykonywanie analiz i innych działań na rzecz zwiększenia potencjału odnawialnych źródeł energii;

- prowadzenie akcji pilotażowych dla stworzenia bądź rozbudowy infrastruktury i instrumentów, służących rozwojowi odnawialnych źródeł energii w planowaniu lokalnym i regionalnym;

- działania o charakterze promocyjnym, informacyjnym i edukacyjnym;

- działania ukierunkowane na pobudzanie rynku odnawialnej energii i odpowiedni know-how, obejmujące sfery: biomasy, pasywnych i aktywnych systemów słonecznych w budynkach, małych projektów hydronapędów, wykorzystania energii fal, wiatru i energii geotermicznej;

- doradztwo przy przygotowywaniu i wdrażaniu poszczególnych projektów inwestycyjnych oraz prowadzenie kontroli i oceny działań podjętych w ramach realizacji projektu.

Zgłaszać i realizować projekty objęte finansowaniem z programu ALTENER mogą: małe i średnie przedsiębiorstwa, fundacje, stowarzyszenia, organizacje non-profit, ośrodki szkoleniowe, samorządy i organizacje pozarządowe. Przyznanie wsparcia uzależnione jest od wartości merytorycznej projektu, korzyści dla Unii Europejskiej, przewidywanych efektów oraz współfinansowania przez pomysłodawcę projektu. Przyznane środki nie mogą z zasady przekraczać 50 proc. całkowitego kosztu przedsięwzięcia. Środki w wysokości 100 proc. poniesionych kosztów mogą być przyznawane jedynie na badania i działania w zakresie przygotowania, wdrażania i oceny strategii lub usprawnienia koordynacji pomiędzy działaniami Wspólnoty, krajowymi i międzynarodowymi. Wsparcie w wysokości 100 proc. kosztów przyznawane będzie także na działania podejmowane z wyłącznej inicjatywy Komisji.

Program STEER zajmuje się oszczędnością energii w transporcie, co nie dziwi - ten sektor pochłania 40 proc. unijnej energii, wytwarzając 28 proc. emisji dwutlenku węgla. STEER wspiera tworzenie struktur i instrumentów motywujących do stosowania bardziej energooszczędnych i mniej zanieczyszczających środowisko systemów transportu. Można z niego skorzystać w planach dążących do zmodyfikowania zachowań dotyczących mobilności (np. planowanie i zarządzanie transportem miejskim), a także przy tworzeniu nowego rodzaju infrastruktury i rozwoju rynku pojazdów alternatywnych.

Program COOPENER jest komponentem programu "Inteligentna energia dla Europy", dotyczącym wsparcia inicjatyw związanych z promocją odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. Kładzie się w nim duży nacisk na współpracę Wspólnoty z krajami rozwijającymi się w Afryce, Azji, Ameryce Łacińskiej i na Pacyfiku.

Program Ramowy

Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii jest jednym z celów działania podrozdziału "Zrównoważone systemy energetyczne" (w ramach 6 priorytetu "Zrównoważony rozwój, zmiany globalne i ekosystemy") VI Programu Ramowego Unii Europejskiej.

Agnieszka Żurawska-Tatała

Dwumiesięcznik Fundusze Europejskie nr 4(11)/2005