Profesjonalni pomocnicy Temidy

Obowiązki kuratorów sądowych związane są z wykonywaniem orzeczeń sądowych. Przede wszystkim jest to jednak praca z ludźmi i w dużej mierze dla ludzi. Jest to z całą pewnością więcej niż zwykłe wykonywanie czynności, jest to wykonywanie powinności.

Surowe wymagania

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. nr 98, poz. 1071 ze zm.) dokonała wielu istotnych zmian w tej grupie zawodowej. Nie wpadając w przesadę, można powiedzieć, że pozwoliła ona zmienić oblicze pozornie niewidzialnego, wykonawczego ogniwa sądu, umożliwiając budowę w pełni profesjonalnego i dostosowanego do potrzeb systemu probacyjnego. Kuratorzy sądowi, zarówno zawodowi, jak i społeczni, działający w sądach rejonowych i okręgowych, wykonują zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym. Jest to zawsze związane z wykonywaniem orzeczeń różnych sądów.

Ustawa, przy aprobacie środowisk kuratorskich, wprowadziła surowe wymagania dla kandydatów na kuratorów zawodowych i społecznych. Mianowanie może uzyskać osoba legitymująca się dyplomem wyższych studiów pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych albo prawnych. Kandydat może również ukończyć inne studia wyższe, ale dodatkowo powinien posiadać ukończone studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych. W praktyce karalność lub negatywna bądź wątpliwa opinia środowiskowa na temat osoby wyklucza możliwość pracy na stanowisku kuratora. Kandydatów na kuratorów zawodowych dotyczy również obowiązek ukończenia rocznej aplikacji, zakończonej stosownym egzaminem.

Kuratorzy sądowi dzielą się na dwie grupy. Pierwsza to kuratorzy dla dorosłych, a do ich zadań należy dozorowanie warunkowo przedterminowo zwolnionych z odbywania reszty kary pozbawienia wolności. Dozór taki trwa przez okres próby od 2 do 5 lat, a w sytuacji skazanego zwolnionego z kary dożywotniego pozbawienia wolności - do lat 10. Ponadto dozorują osoby, którym sąd, orzekając karę pozbawienia wolności, warunkowo ją zawiesił również na okres próby trwający od 2 do 5 lat. Kontrolują skazanych na karę ograniczenia wolności, która zazwyczaj polega na wykonywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, nadzorują osoby, którym sąd, uznając ich winę, warunkowo umorzył postępowanie karne. Przygotowują również skazanych odbywających karę pozbawienia wolności do życia po zwolnieniu z zakładu karnego. Niezwykle ważną funkcją kuratorów dla dorosłych jest sporządzanie wywiadów środowiskowych w postępowaniu przygotowawczym na zarządzenie sądu, prokuratora lub policji oraz wywiadów w postępowaniu wykonawczym. Dotyczy to spraw o udzielenie warunkowego zwolnienia z odbywania kary, przerwy w odbywaniu kary, odroczeniu kary oraz ułaskawienia.

Druga grupa, czyli kuratorzy rodzinni, mają za zadanie nadzorowanie wykonywania władzy rodzicielskiej osób, którym ją ograniczono, nadzorują nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji lub popełniających czyny karalne, dorosłych, wobec których sąd orzekł leczenie odwykowe od alkoholu. Ponadto egzekwują postanowienia sądu o odebraniu osoby nieletniej podlegającej władzy rodzicielskiej lub innych pozostających pod opieką. Prowadzą kuratorskie ośrodki, do których kierowani są nieletni sprawcy przestępstw lub wykazujący przejawy demoralizacji. Podobnie jak kuratorzy dla osób dorosłych wykonują wywiady środowiskowe na polecenie sądu dotyczące ograniczenia, zawieszenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej, rozwodów, zastosowania lub zmiany środka wychowawczego oraz wiele innych wynikających z różnych ustaw.

Dekalog kuratora

Ustawa kształtuje tylko podstawowy katalog obowiązków kuratora. Zostały one wzmocnione przez kodeks etyki kuratora sądowego, uchwalony w 2004 r. przez Krajową Radę Kuratorów. Dokument ten nie jest obszerny. Liczy w sumie 16 artykułów, ale zawiera wiele istotnych postanowień, które wytyczają drogę postępowania kuratora z podopiecznymi i współpracownikami. Kurator powinien podejmować działania mające na celu dobro podopiecznego oraz jego prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Powinien wykonywać swoje zadania zgodnie z obowiązującym prawem i zasadami współżycia społecznego, powinien kierować się zasadami uczciwości, honoru i szacunku dla innych osób oraz przestrzegać dobrych obyczajów. Kurator sądowy wypełnia swoje obowiązki z poszanowaniem praw i godności człowieka, uznając jego podmiotowość oraz przestrzegając zasady równego traktowania. W kontaktach z podopiecznymi kurator powinien zachować postawę szacunku, koniecznego dystansu i rozwagi, a stawiane wymagania powinny być stosowne do możliwości oraz obiektywnie oceniać ich postępowanie. Oznacza to, że działanie kuratora powinna cechować duża kultura osobista i takt w postępowaniu, zwłaszcza zaś nieprzekraczanie granic intymności podopiecznego. Bez wątpienia kurator nie powinien wymagać od podopiecznego informacji niemających związku z wykonywanym nadzorem.

Piotr Polański