Przejrzystość budżetu: Polska niżej w tegorocznym rankingu

Właśnie ukazał się raport ósmej edycji Open Budget Survey 2021 (OBS). Najlepiej zostały ocenione: Gruzja (87), RPA (86), Szwecja (85), Nowa Zelandia (85), Meksyk (82) i Norwegia (81). Polska zdobyła 60 punktów na 100, przy średniej dla krajów OECD wynoszącej 67, a dla całego świata - 45. Polska, z 60 punktami, uplasowała się na 36. miejscu - wraz z Czechami, Chile, Portugalią i Mongolią - kwalifikując się do grupy krajów zapewniających ograniczony dostęp do informacji budżetowej.

Przed nami są: Japonia i Peru. Polska otrzymała taką samą liczbę punktów jak w poprzedniej edycji (OBS 2019), jednak odnotowany spadek o 4 miejsca w rankingu świadczy o relatywnym regresie i braku działań na rzecz poprawy transparentności procedur budżetowych.

Naszą mocną stroną (82 pkt/100) okazała się jakość instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych pieniędzy, natomiast wyraźnym brakiem jest brak społecznych konsultacji przy tworzeniu budżetu (22 pkt/100).

Jednak dr Paweł Białynicki-Birula z Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, który realizował badanie dotyczące Polski, przyznał, iż badania obejmują formalne procesy i są wykonywane wg jednolitego szablonu we wszystkich krajach.

Nie uwzględniają więc sposobów tworzenia długu publicznego poza systemem sprawozdawczo-budżetowym: - Dotyczą głównie regulacji i relacji między Ministerstwem Finansów, Sejmem i NIK, które od strony formalnej rzeczy wyglądają całkiem przyzwoicie. Badania zostały zakończone przed 31.12.2021, nie uwzględniają skali działań poza wspomnianymi procedurami (finansowaniem i powiększaniem długu przez PFR i BGK). Myślę, że to już niestety kwestia do podjęcia w kolejnej edycji badań. Projektodawcy badań bądź nie przewidzieli tego rodzaju działań, bądź co bardziej prawdopodobne, powiązali je z nadzwyczajną, po covidową rzeczywistością. W wielu krajach zastosowano różne rozwiązania finansowe zwiększające dług - tłumaczy ekonomista.

W badaniu sprawdzane jest, czy projekty budżetów są projektowane i publikowane w ten sposób, by obywatele mogli się łatwo i szybko dowiedzieć w jaki sposób i na jakie cele są wydawane pieniądze. Tu oceniane są:  transparentność procedur budżetowych, zakres społecznej partycypacji oraz jakość instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków.

Pewna niedbałość dotycząca konsultacji społecznych

Na podstawie diagnozy formułowane są rekomendacje dla poszczególnych rządów.  W rekomendacjach dla Polski zaleca się:

- publikację "Informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze roku budżetowego" (MF),

- sporządzanie i publikacja obywatelskiej wersji budżetu, tzw. Budżet Obywatelski (MF),

- poprawa kompleksowości "Założeń do projektu budżetu państwa" (MF),

- wdrożenie pilotażowych mechanizmów monitorowania wykonania budżetu (MF);

- rozszerzenie mechanizmów partycypacji publicznej w procesie formułowania budżetu (MF);

- aktywną  współpracę z organizacjami społecznymi reprezentującymi uboższe grupy społeczne i wykluczonych (MF),

- umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo w procedowaniu projektów budżetu w parlamencie (komisje sejmowe), przed ich zatwierdzeniem (S);

- umożliwienie zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo, z prawem głosu, w debacie dotyczącej analiz wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej przedstawianej przez NIK (S);

- ustanowienie formalnych mechanizmów udziału przedstawicieli organizacji obywatelskich w pracach kontrolnych (NIK).

- uczynienie przedmiotem debaty parlamentarnej projektów budżetu państwa, przed ich oficjalnym złożeniem przez rząd (S);

- systematyczną publikacją, w tracie roku budżetowego, sprawozdań dotyczących analiz wykonywania budżetu przez właściwą komisją sejmową d/s budżetu (S).

W rekomendacjach zaznaczono instytucje, które ich dotyczą (resort finansów lub Sejm).

Prace badawcze koordynuje pozarządowa organizacja Open Budget Partnership z siedzibą w USA, zajmująca się promocją idei społeczeństwa obywatelskiego. Badania w poszczególnych krajach realizowane są przez niezależne instytucje i ekspertów.

Aleksandra Fandrejewska

Zobacz również: