Strategia działań prywatyzacyjnych

Odpowiednia liczba małych i średnich przedsiębiorstw jest warunkiem sprawności mechanizmu rynkowego. Dorobek z zakresu teorii i praktyki gospodarki finansowej małego i średniego przedsiębiorstwa w krajach, w których gospodarka rynkowa ma długą tradycję dowodzi, że mamy lukę w tym zakresie w polskiej myśli ekonomicznej i wskazuje obszar opracowywania i wdrażania strategii działań w tym sektorze.

Dlatego Rada Ministrów zaakceptowała "Strategię działań prywatyzacyjnych w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w obszarze działania ministra skarbu państwa".

Małe i średnie przedsiębiorstwo państwowe - na podstawie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - a prywatyzacja bezpośrednia.

Za małe i średnie przedsiębiorstwa uznajemy takie, które spełniają trzy kryteria wyszczególnione w ustawie. Są to przedsiębiorstwa państwowe, dla których:

- zatrudnienie 31 grudnia roku poprzedzającego rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie przekracza 500 osób;

- wartość sprzedaży towarów i usług w roku poprzedzającym rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie jest wyższa od równowartości w złotych polskich kwoty 6 mln euro;

- wysokość funduszy własnych 31 grudnia roku poprzedzającego rok wydania zarządzenia o prywatyzacji bezpośredniej nie jest wyższa od równowartości w złotych polskich kwoty 2 mln euro.

W stosunku do przedsiębiorstw państwowych spełniających powyższe warunki najczęściej stosuje się prywatyzację bezpośrednią. Może ona nastąpić przez:

- "sprzedaż" (dotyczy przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, wymagających szybkiego dokapitalizowania i dostępu do nowych rynków);

- "wniesienie do spółki" (stosuje się wobec firm wymagających długookresowych działań restrukturyzacyjnych, w tym nakładów na inwestycje);

- "oddanie do odpłatnego korzystania" (dotyczy przedsiębiorstw w dobrej sytuacji ekonomicznej i stabilnych finansowo).

Prywatyzacja bezpośrednia jest procesem zdecentralizowanym, realizowanym w większości przypadków przez 16 wojewodów działających autonomicznie. Dotyczy z reguły przedsiębiorstw o znaczeniu regionalnym i lokalnym, a zachodzące w nich zmiany własnościowe bardzo szybko wpływają na funkcjonowanie całego regionu. Prywatyzacja bezpośrednia nie prowokuje większych konfliktów społecznych, ponieważ jest z reguły inicjowana oddolnie i dobrowolnie przez organy przedsiębiorstwa, tj. rady pracownicze i dyrektorów.

Cele strategiczne prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych.

Prywatyzacja bezpośrednia, mająca zastosowanie do małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, dominuje w całym obszarze przekształceń własnościowych sektora państwowego, jeśli chodzi o efekt prywatyzacyjny mierzony liczbą sprywatyzowanych firm i czasem trwania przekształcenia własnościowego. Jej udział w dotychczasowej, ogólnej liczbie przekształceń własnościowych (dokonywanych na podstawie ustaw o: prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych; komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz o przedsiębiorstwach państwowych) wynosi 38,5 proc. Likwidacja przedsiębiorstw (na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych) stanowi 32,5 proc. ogółu przekształceń, a ich komercjalizacja - 29 proc.

Celem polityki rządu jest zakończenie prywatyzacji bezpośredniej wszystkich przedsiębiorstw w państwowym sektorze małych i średnich firm (spełniających kryteria ustawowe) najpóźniej do czasu uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej.

Zakończenie prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych powinno korzystnie wpłynąć na gospodarkę narodową. Przeprowadzenie i zakończenie transformacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, aby mogły funkcjonować jako podmioty niepubliczne, z punktu widzenia Skarbu Państwa zapewni:

- podniesienie efektywności gospodarowania mieniem przez:

* ustanowienie konkretnego właściciela;

* dokapitalizowanie przedsiębiorstwa;

* wzrost zaangażowania pracowników;

- utrzymanie miejsc pracy, zwłaszcza w miejscowościach o znaczeniu lokalnym;

- wpływy budżetowe z tytułu prywatyzacji.

Efekty prywatyzacji bezpośredniej, mierzonej wielkością wniosków prywatyzacyjnych, zależą od aktywności wojewodów. Mimo wielu problemów, liczba przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą każdego roku jest coraz większa.

Działania ministra skarbu państwa.

Ministerstwo Skarbu Państwa podejmuje wiele działań w celu zwiększenia aktywności wojewodów w zakresie uruchamiania prywatyzacji bezpośredniej. Oprócz bieżącej wymiany informacji między MSP a wojewodami i ich służbami prywatyzacyjnymi resort koordynuje programy wspierające prywatyzację bezpośrednią przedsiębiorstw państwowych. Do takich programów, finansowanych m.in. z PHARE, można zaliczyć realizowany od wielu lat program wspierania inicjatyw prywatyzacyjnych, zorientowany głównie na pomoc przy prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstw z Polski wschodniej. Innym programem koordynowanym przez ministerstwo był program promujący wybrane ścieżki prywatyzacji bezpośredniej - program promujący sprzedaż przedsiębiorstw państwowych. W 2000 r. rozpoczęto realizację ostatniej fazy programu wspierania inicjatyw prywatyzacyjnych, pomocnego głównie przy prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstw z Polski centralnej. W tym roku zostanie zakończony i rozliczony program wspierania inicjatyw prywatyzacyjnych.

W związku z nadzorem nad prywatyzacją bezpośrednią minister skarbu państwa spotyka się cyklicznie z wojewodami lub ich przedstawicielami. W 1999 r. zintensyfikowano działania w celu zwiększenia aktywności służb prywatyzacyjnych wojewodów. W związku z reformą administracyjną i powstaniem nowych urzędów wojewódzkich MSP zaprezentowało nowym wojewodom i osobom kierującym służbami prywatyzacyjnymi stanowisko resortu w kwestii prywatyzacji bezpośredniej w latach następnych. W 1999 r. zorganizowano cykl konferencji poświęconych problematyce prywatyzacji bezpośredniej, w 2000 r. - cykl regionalnych konferencji inwestycyjnych (sfinansowanych z PHARE) na temat prywatyzacji małych i średnich przedsiębiorstw. Ponadto minister skarbu państwa kontynuował cykl spotkań w urzędach wojewódzkich i odwiedzał samorządy gospodarcze. W 1999 r. - z inicjatywy szefa resortu skarbu państwa - znowelizowano rozporządzenie Rady Ministrów z 3 czerwca 1997 r. w sprawie zakresu analizy spółki oraz przedsiębiorstwa państwowego, sposobu jej zlecania, opracowania, zasad odbioru i finansowania oraz warunków w razie spełnienia których można odstąpić od opracowania analizy.

Bariery w prywatyzacji bezpośredniej.

Wojewodowie sygnalizowali istnienie barier, które muszą pokonywać w trakcie prywatyzacji bezpośredniej. Należą do nich:

- bariery wewnątrz przedsiębiorstwa państwowego: uzyskanie akceptacji jego organów i związków zawodowych dla planowanej prywatyzacji;

- bariery branżowe i regionalne (nieatrakcyjne branże lub regiony kraju) utrudniające pozyskanie inwestorów;

- bariery prawne polegające na niedostosowaniu przepisów do zmieniających się warunków gospodarczych i zbytnie sformalizowanie niektórych regulacji prawnych dotyczących prywatyzacji, podatków itp.;

- trudności w uregulowaniu stanu prawnego nieruchomości przedsiębiorstw państwowych;

- brak wystarczających środków finansowych na prywatyzację bezpośrednią (promocję sprzedaży przedsiębiorstw, dofinansowanie analiz i wycen).

Etapy prywatyzacji bezpośredniej.

W pierwszej kolejności należy zakończyć prywatyzację bezpośrednią ok. 550 przedsiębiorstw państwowych, wobec których wojewodowie już ją rozpoczęli. Ostatnim etapem byłoby sprywatyzowanie przedsiębiorstw, które są obecnie lub będą w przyszłości objęte zarządem komisarycznym i postępowaniem naprawczym.

Przedsiębiorstwa państwowe sprywatyzowane bezpośrednio w latach 1990-2000.

Dotychczas w prywatyzacji bezpośredniej dominowało "oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania". Od 2000 r. to się zmieniło i liczba wydanych wniosków, zawierających zgodę na "sprzedaż" i "wniesienie do spółki", przewyższyła liczbę wniosków ze zgodą na "oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania". W nadchodzącym okresie przewaga "sprzedaży" i "wniesień do spółki" może się utrzymać ze względu na malejącą liczbę przedsiębiorstw państwowych, których sytuacja ekonomiczno-finansowa pozwalałaby wywiązywać się z opłat pobieranych przez Skarb Państwa z tytułu odpłatnego korzystania. Wśród dotychczas zaakceptowanych wniosków, dotyczących prywatyzacji bezpośredniej, "oddanie do odpłatnego korzystania" stanowi 63,9 proc., "sprzedaż" - 22,7 proc., "wniesienie do spółki" - 10 proc., reszta to formy mieszane, realizowane na podstawie ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Od 1 sierpnia 1990 r. do 31 grudnia 2000 r. zaakceptowano 2012 wniosków organów założycielskich dotyczących prywatyzacji bezpośredniej przedsiębiorstw państwowych.

Efekty działań prywatyzacyjnych wojewodów.

Z przekazanych MSP danych wynika, że 31 grudnia 2000 r. funkcjonowały 864 czynne przedsiębiorstwa państwowe, nadzorowane przez wojewodów. Spośród tych przedsiębiorstw ponad 550 objęto zaawansowanymi w różnym stopniu przygotowaniami do prywatyzacji bezpośredniej. W odniesieniu do pozostałych nie podjęto jeszcze przygotowań do prywatyzacji. W stosunku do części z nich organy założycielskie planowały - ze względu na niekorzystną sytuację ekonomiczno-finansową - rozpoczęcie likwidacji bądź ustanowienie zarządu komisarycznego, a niektóre przygotowywano do komercjalizacji. Ponad 200 przedsiębiorstw wojewodowie zgłosili do tzw. rezerwy uwłaszczeniowej. Stopień zaawansowania przekształceń własnościowych (rozumiany jako udział procentowy przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w ogólnej liczbie przedsiębiorstw państwowych działających w kraju na początku prywatyzacji) 30 września 2000 r. wynosił 60,96 proc. Najmniej przedsiębiorstw państwowych przekształcono w województwach: podlaskim (151), świętokrzyskim (153), lubuskim (166), najwięcej w: dolnośląskim (495), mazowieckim (587), śląskim (666). Najmniej przedsiębiorstw objęto prywatyzacją bezpośrednią w województwach: świętokrzyskim (47), opolskim (63), lubuskim (65), najwięcej w: śląskim (194), dolnośląskim (194), mazowieckim (247).