Trudne prawo wspólnotowe
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich przedstawił ostatnio swoje roczne sprawozdanie za 2004 r. Przepływ osób i towarów, swoboda świadczenia usług i prowadzenia działalności gospodarczej czy ochrona konkurencji to tylko niektóre zagadnienia, którymi w ubiegłym roku zajmował się ETS.
Swobodny przepływ osób...
Trybunał będzie musiał rozstrzygnąć o tym, czy zasadny jest zwrot kosztów ratującego życie leczenia, którego natychm1iastowe przeprowadzenie było konieczne, jeśli osoba z państwa członkowskiego Unii została skierowana na leczenie do kraju spoza Wspólnoty. Mieszkająca w Hiszpanii obywatelka niemiecka Anette Keller była ubezpieczona w hiszpańskim systemie zabezpieczenia społecznego (Insalud). Podczas wizyty w Niemczech trafiła do szpitala - okazało się, że ma guza w głowie, który w każdej chwili może spowodować jej śmierć. Pacjentka została skierowana do kliniki w Szwajcarii, gdyż tylko tam mogła zostać przeprowadzona natychmiastowa operacja. Gdy po operacji zwróciła się do hiszpańskiego Insalud o refundację kosztów leczenia, jej wniosek został odrzucony. Hiszpański ubezpieczyciel stwierdził bowiem, że pacjentka powinna była postarać się przed operacją o zezwolenie, aby Insalud mógł stwierdzić konieczność ratowania życia. Sprawa jest w toku. Rzecznik generalny wydał opinię, zgodnie z którą zasada równego traktowania wymaga, aby właściwa instytucja była zobowiązana do pokrycia kosztów pomocy medycznej udzielonej przez państwo niebędące członkiem Unii (C-145/03).
W innej skardze Parlament Europejski wystąpił przeciwko Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej w sprawie dotyczącej ochrony danych osobowych. Rada zawarła bowiem porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi, na mocy którego amerykańskie Biuro Ceł i Ochrony Granic uzyskało elektroniczny dostęp do danych pasażerów przewożonych ze Wspólnoty do Stanów Zjednoczonych i odwrotnie (system PNR). Dane te pochodziły z systemów kontroli rezerwacji i odlotów przewoźników lotniczych, posiadających siedzibę w państwach członkowskich UE. Ponadto przewoźnicy ci zostali zobowiązani do przetwarzania danych w systemie PNR, zgodnie z wymaganiami amerykańskiego Biura Ceł i Ochrony Granic oraz zgodnie z tamtejszym prawem. Sprawa jest w toku - zarzut dotyczy naruszenia praw podstawowych, a w szczególności prawa
do ochrony danych osobowych (C-317/04, C-318/04).
...oraz towarów i usług
Trybunał orzekał także w sprawie, w której Komisja Europejska występowała przeciwko Republice Federalnej Niemiec, Radlberger i Spitz. Niemcy, realizując cele ochrony środowiska naturalnego, wprowadziły obowiązek pobierania kaucji za jednorazowe opakowania do napojów, która była wypłacana po zwrocie butelki. Trybunał uznał, że przepisy te stanowią przeszkodę w swobodnym przepływie towarów. Państwo członkowskie powinno bowiem zapewnić wystarczającą liczbę punktów przyjmujących zwroty po to, aby konsumenci, którzy nabyli towary w opakowaniach jednorazowych, mogli odzyskać kaucję bez konieczności wracania do miejsca zakupu (wyrok z 14 grudnia 2004 r., C-463/01 oraz C-309/02).
Ograniczenie swobody świadczenia usług bywa jednak zasadne - stwierdził Trybunał w sprawie Omega. Niemiecka ustawa zakazywała wykorzystywania do celów handlowych gry symulującej morderstwa. Zdaniem ETS, taki zakaz jest uzasadniony ochroną porządku publicznego i ludzkiej godności (wyrok z dnia 14 października 2004 r., C-36/02).
Co to jest odesłanie prejudycjalne
Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzeka w wielu sprawach dotyczących odesłań prejudycjalnych (nazywanych również wnioskami prejudycjalnymi). Polegają one na tym, że sądy krajowe mogą zwrócić się do Trybunału o wykładnię określonego przepisu prawa wspólnotowego (np. po to, aby sprawdzić, czy ustawodawstwo krajowe jest zgodne z prawem UE) lub o stwierdzenie ważności aktu prawa wspólnotowego. Trybunał udziela odpowiedzi na takie pytanie w formie wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Dokonaną przez ETS wykładnią związany jest zarówno sąd krajowy, który złożył wniosek, jak i sądy innych państw członkowskich, o ile zetkną się z podobnym zagadnieniem prawnym.
Po złożeniu wniosku prejudycjalnego do Trybunału w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty publikowana jest nota przedstawiająca uczestników postępowania i treść pytań. Uczestnicy, państwa członkowskie i instytucje wspólnotowe mają dwa miesiące na złożenie na piśmie swoich uwag Trybunałowi. Ten sam krąg podmiotów ma również prawo do ustnych wypowiedzi podczas rozprawy. Wyrok zapada na posiedzeniu jawnym.
Kto i o czym przesądza w ETS-ie
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich czuwa nad poszanowaniem prawa unijnego - w szczególności wykładnią i stosowaniem Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, jak i przepisów stanowionych przez instytucje Wspólnoty. Trybunał rozpatruje różne rodzaje skarg: na uchybienie zobowiązaniom, na bezczynność instytucji wspólnotowych, o unieważnienie aktu prawnego, o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje lub urzędników. Ponadto, Trybunał rozpatruje odesłania prejudycjalne i odwołania od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Trybunał składa się z 25 sędziów i ośmiu rzeczników generalnych, wybieranych na 6 lat (mandat jest odnawialny). Zadaniem rzeczników jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu zasad bezstronności i niezależności, opinii w każdej sprawie. Trybunał rozpatruje sprawy w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (13 sędziów) bądź w izbach złożonych z 5 lub 3 sędziów.
Przedsiębiorczość bez ograniczeń
W sprawie dotyczącej spółki Caixa Bank France Trybunał stwierdził ograniczenie gwarantowane przez Traktat WE swobody przedsiębiorczości. Francuskie przepisy zabraniały bowiem oprocentowania depozytów a vista z innych państw członkowskich. Zdaniem ETS, takie ograniczenie nie może być uzasadnione ani ochroną konsumentów, ani zachętą do oszczędzania (wyrok z 5 października 2004 r., C-442/02).
Trybunał pracuje również nad sprawą dotyczącą testowania kosmetyków na zwierzętach. Francuski rząd wniósł o stwierdzenie nieważności zakazu wprowadzania do obrotu kosmetyków, wyrobów końcowych, a także składników kosmetyków, które były testowane na zwierzętach, a także testowania na zwierzętach gotowych kosmetyków. Zakaz taki przewiduje dyrektywa Rady 76/768/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących kosmetyków. Zdaniem Francji, zakaz ten jest nieprecyzyjny i niejasno sformułowany, co narusza zasadę pewności prawa, ponadto narusza zasadę swobody wykonywania działalności zawodowej (C-244/03).
ETS będzie również musiał rozstrzygnąć, czy zapewnienie sobie przez państwo wyłączności na sprzedaż produktów leczniczych jest zgodne z prawem wspólnotowym. Sprawa związana jest ze wszczęciem w Szwecji postępowania karnego przeciwko Kristerowi Hannerowi, który sprzedawał plastry i gumy Nicorette. Szwedzkie prawo rezerwuje sprzedaż tego rodzaju produktów leczniczych dla państwa lub wyznaczonego przez nie organu. W tej sprawie wypowiedział się już rzecznik generalny, według którego takie zapewnienie sobie wyłączności przez państwo jest sprzeczne z prawem wspólnotowym.
Konkurencja pod ochroną
W sprawie AOK-Bundesverband Trybunał orzekł, że wspólnotowe reguły konkurencji nie stoją na przeszkodzie ustalaniu górnych granic pokrywania kosztów niektórych leków przez niemieckie organizacje kas chorych. Ustalając takie granice, kasy chorych nie działają jako przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą, ale zarządzają w ten sposób niemieckim systemem zabezpieczeń społecznych - stwierdził ETS (wyrok z 16 marca 2004 r., C-264/01, C-306/01, C-354/01, C-355/01).
Trybunał pracuje również nad kilkoma sprawami dotyczącymi bezprawnie udzielonej pomocy publicznej. W jednej z nich Ryanair (irlandzkie linie lotnicze) występuje przeciwko Komisji Europejskiej. Komisja uznała bowiem, że część wsparcia ze środków publicznych, jakie liniom lotniczym przekazały władze regionu Walonii, jest niezgodna ze wspólnym rynkiem. Chodzi o redukcję opłat lotniskowych i ulgi przy świadczeniu usług obsługi naziemnej (T-196/04).
W toku jest również sprawa połączenia linii lotniczych Air France i KLM. Komisja stwierdziła, że mimo iż spowoduje ono stworzenie lub wzmocnienie pozycji dominującej na 14 obsługiwanych przez nie połączeniach lotniczych, to jednak koncentracja jest zgodna z prawem. Decyzję Komisji zaskarżył przed Sądem Pierwszej Instancji Easyjet, wnosząc o stwierdzenie jej nieważności (T-177/04).
Zgodność z prawem i wyrokami Trybunału
Trybunał orzekł w sprawie Kühne&Heitz, że jeśli organ administracji państwa członkowskiego wydał swoją decyzję na podstawie błędnej wykładni prawa wspólnotowego, może mieć obowiązek ponownego rozpatrzenia swoich ostatecznych decyzji. W takiej sytuacji organ będzie musiał samodzielnie określić zakres, w jakim ponownie rozpatrzy swoją wcześniejszą decyzję, nie naruszając przy tym interesów osób trzecich (wyrok z 13 stycznia 2004 r., C-453/00).
Trybunał pracuje również nad skargą o stwierdzenie naruszenia przez państwo członkowskie jego zobowiązań, złożoną przez Komisję przeciwko Francji. W 1991 r. Trybunał stwierdził, na wniosek Komisji, że w latach 1984 - 1987 Francja nie przeprowadziła wymaganych kontroli w zakresie rybołówstwa. Po upływie kolejnych 11 lat Komisja nadal nie była przekonana, że Francja całkowicie wywiązała się ze swoich zobowiązań. Dlatego wystąpiła do Trybunału o stwierdzenie, że Francja nie wykonała wyroku z 1991 r., i o nakazanie jej zapłaty 316,5 tys. euro za każdy dzień zwłoki. W sprawie wypowiedział się rzecznik generalny, który zaproponował, aby Trybunał po raz pierwszy nałożył grzywnę w formie ryczałtu z powodu ciężkiego i trwałego naruszenia prawa wspólnotowego.
