Tylko jedna aplikacja
Egzamin państwowy kończący studia prawnicze w Niemczech upoważnia do wykonywania wielu zawodów związanych z prawem. Jednak typowe zawody prawnicze, jak sędzia, adwokat czy notariusz, są dostępne tylko po odbyciu aplikacji. Miejsce na aplikacji jest niezależne od oceny uzyskanej na egzaminie końcowym na studiach. Nie istnieje też konkurs na aplikacje. Jedynym kryterium, według którego przyznawane są miejsca, jest kolejność złożenia wniosków u prezydenta Wyższego Sądu Krajowego.
W Niemczech istnieje tylko jeden rodzaj aplikacji. Trwa ona 2 lata, kończy się egzaminem państwowym i upoważnia do wykonywania każdego zawodu prawniczego, niezależnie od tego, czy jest to zawód sędziego, adwokata czy prokuratora. W zależności od landu, w którym aplikant przystępuje do kształcenia praktycznego, jest on albo urzędnikiem zatrudnionym na czas aplikacji, albo znajduje się w stosunku publicznoprawnym, nie będąc urzędnikiem. W pierwszym przypadku dostaje on pobory jako urzędnik, w drugim miesięczną pomoc finansową.
Reforma kształcenia
W 2002 r. weszła w życie nowa federalna ustawa o reformie kształcenia prawniczego (Gesetz zur Reform der Juristenausbildung). Ponieważ aż 75 proc. absolwentów wybiera zawód adwokata, ustawa zakłada z jednej strony intensywniejsze kształcenie w tym zawodzie, zaś z drugiej zapoznanie z metodą pracy i sposobem myślenia sędziego, prokuratora i urzędnika, z którymi przyszły adwokat będzie musiał współpracować. Ustawa ta wyznacza cele kształcenia prawników w Niemczech. Zadaniem każdego landu jest wykonanie tego aktu w formie ustawy wykonawczej. Poniżej opisano odbywanie aplikacji na przykładzie uregulowań obowiązujących w Nadrenii Północnej-Westfalii. Zmiana przepisów dotyczących aplikacji w tym regionie nastąpiła w połowie 2003 r. W innych landach mogą występować niewielkie różnice dotyczące jedynie długości poszczególnych etapów aplikacji, przebiegu egzaminów itp.
Warto wiedzieć: W trakcie aplikacji jest możliwa praktyka zagraniczna. Może ona trwać do jedenastu miesięcy. Nie ogranicza się ona jedynie do krajów europejskich, wybór innych jest również możliwy. Coraz bardziej popularna staje się praktyka w nowych państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Polsce i Czechach. Rosnąca liczba niemieckich aplikantów dostrzega swoją przyszłość i szanse zawodowe na wschodzie Europy.
Przebieg aplikacji
Aplikacja w Niemczech ma na celu zaznajomienie się z czynnościami sędziego, prokuratora, adwokata, urzędnika administracji państwowej i dowolnie wybranego zawodu prawniczego oraz uzyskanie wiedzy potrzebnej do zajmowania tych stanowisk. Celem aplikacji jest przygotowanie prawnika do pracy w każdym z wymienionych zawodów. Aplikacja składa się z pięciu etapów i obejmuje zajęcia seminaryjne oraz praktykę.
Każdy etap trwa przynajmniej 3 miesiące i odbywa się w następujących miejscach:
- w sądzie do spraw cywilnych,
- w prokuraturze,
- w urzędzie administracji państwowej,
- w kancelarii adwokackiej,
- w wybranej instytucji.
Na seminariach wykładane jest prawo cywilne, karne i administracyjne, w tym m.in.: zagadnienia konstytucyjne i ustrojowe, prawo europejskie, organizacja sądów, prawo materialne, procesowe i wykonawcze z wszystkich dziedzin, metodyka pracy sędziego, prokuratora, urzędnika, adwokata itd. W czasie aplikacji aplikant składa na poszczególnych etapach kolokwia. Oceny te nie mają jednak wpływu na końcową ocenę z egzaminu kończącego aplikację. Seminaria odbywają się raz w tygodniu i trwają 4-6 godzin. Reszta czasu jest poświęcona praktyce.
Praktykę aplikant odbywa na poszczególnych etapach pod kierunkiem sędziego, prokuratora, urzędnika i adwokata. W tym czasie nabywa on wiedzę i praktykę potrzebną do zajmowania tych stanowisk. Dzieje się to poprzez wykonywanie zadań, poznawanie metody pracy i sposobu myślenia właściwych tym zawodom. Do jego zadań zalicza się m.in.: prowadzenie rozmów z klientami, udzielanie porad prawnych, występowanie przed sądem, opracowywanie akt, orzeczeń, wyroków oraz postanowień, prowadzenie postępowania dowodowego i opracowywanie decyzji urzędowych.
Egzamin końcowy
W pierwszej połowie dwudziestego pierwszego miesiąca aplikacji zaczyna się egzamin państwowy, który kończy aplikację. Składa się on z dwóch części: pisemnej i ustnej.
Część pisemna trwa 2 tygodnie. W tym czasie trzeba napisać 8 prac. Na napisanie każdej z nich przeznaczone jest 5 godzin. W pracach tych aplikant musi wykazać, że jest zdolny do samodzielnego wykonywania poszczególnych zawodów prawnych. Na podstawie akt sądowych, adwokackich, prokuratury czy urzędowych opracowywane są np. orzeczenia końcowe wraz z uzasadnieniem. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu ustnego jest zdanie przynajmniej trzech prac pisemnych albo osiągnięcie określonej średniej.
Egzamin ustny przypada w dwudziestym piątym miesiącu aplikacji i trwa jeden dzień. Odbywa on się przed trzyosobową komisją egzaminacyjną. Składa się on również z dwóch części. Pierwsza część to trwające godzinę opracowanie sprawy sądowej na podstawie akt i referowanie jej przed komisją. Druga część trwa 3 godziny, przy czym każda godzina poświęcona jest innemu zakresowi prawa (karne, cywilne i administracyjne z uwzględnieniem metodyki pracy wyżej wymienionych zawodów). W trakcie egzaminu ustnego może być również sprawdzona znajomość języków obcych.
W razie niepowodzenia, aplikant może jeszcze 2 razy przystąpić do ponownego egzaminu. Przy czym druga powtórka wymaga "uzasadnionego widoku na pozytywny wynik egzaminu" (ustawa o kształceniu prawnym w Nadrenii Północnej-Westfalii). Po pierwszym niepowodzeniu aplikant powraca do praktycznego kształcenia, które trwa od trzech do pięciu miesięcy i obejmuje zajęcia seminaryjne oraz praktykę.
Dyskryminacja obcokrajowców
Do aplikacji w Niemczech mogą przystąpić tylko absolwenci, którzy zdali niemiecki egzamin kończący studia. Nie zmienił w tym nic wyrok Komisji Europejskiej z listopada 2003 r. (Morgenbesser). Dotyczył on między innymi artykułu 43 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) i jego zastosowania wobec swobody osiedlania się kandydatów do zawodów adwokackich. Wprawdzie wyrok Komisji zapewnia kandydatom do zawodu adwokata swobodę osiedlania się, ale Wyższy Sąd Krajowy odrzuca wnioski absolwentów, którzy zdali egzamin poza granicami Niemiec. Dotychczas trzech obcokrajowców ubiegało się o przystąpienie do aplikacji i wszystkie 3 wnioski zostały odrzucone. Najnowszy przypadek to angielski student po skończonych studiach prawniczych Anglii i niemieckich studiach uzupełniających. Również jego wniosek został odrzucony. Wyższy Sąd Krajowy w Kolonii przyznał mu jednak możliwość przystąpienia do egzaminu państwowego kończącego studia, bez potrzeby studiowania prawa w Niemczech. Po pomyślnym egzaminie mógłby przystąpić do aplikacji w Niemczech. Są to jednak decyzje indywidualne i każdy przypadek może zostać rozstrzygnięty w inny sposób. Jak widać, integracja europejska w zakresie prawa posuwa się bardzo powoli.
Alexandra Suchodolski-Tylec
