Wyniki finansowe ubezpieczycieli

Ubezpieczenia na życie (dział I) prowadziły trzydzieści dwa spośród trzydziestu trzech posiadających licencje towarzystw, ponieważ jedno z nich znajduje się od 1 grudnia 2000 roku w likwidacji. Pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe prowadziły wszystkie uprawnione firmy (trzydzieści pięć). Większość zakładów ubezpieczeniowych (pięćdziesiąt dziewięć) miała formę organizacyjną spółki akcyjnej (trzydzieści jeden w dziale I i dwadzieścia osiem w dziale II).

Spośród dziewięciu towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, tylko dwa prowadziły ubezpieczenia na życie. Wszystkie firmy w dziale I i prawie wszystkie w dziale II (z dwoma istotnymi wyjątkami, ponieważ chodzi o najstarszą i najpotężniejszą spółkę oraz spółkę, która jest powołana w celu promocji polskiego eksportu) należały do prywatnych akcjonariuszy bądź udziałowców. Pod względem liczebnym dominowali zagraniczni właściciele, którzy sprawowali kontrolę w dwudziestu trzech zakładach ubezpieczeń na życie i dwudziestu jeden zakładach przyjmujących do ochrony pozostałe ryzyka osobowe i majątkowe.

Ponadto, jak już wspomniano, ubezpieczenia w tym segmencie rynku prowadził oddział główny zagranicznej korporacji ubezpieczeniowej. Większość spośród dziewięciu istniejących TUW-ów miała polskich udziałowców, z wyjątkiem dwu towarzystw (po jednym w każdym dziale ubezpieczeń), w których dominował kapitał zagraniczny. Pełny zakres ubezpieczeń w dziale I utrzymywało tylko siedem zakładów, dwanaście innych towarzystw prowadziło ubezpieczenia w zakresie czterech grup ryzyka, ale wszystkie one oferowały polisy na życie (grupa 1) i ochronę dodatkową następstw wypadków i choroby (grupa 5), dziewięć firm przyjmujących do ochrony ryzyka z trzech grup, najczęściej (obok ubezpieczeń na życie i NNW) włączało do swej oferty ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym (grupa 3), chociaż dwie firmy wybrały ubezpieczenia rentowe, zamiast inwestycyjnych. Pozostałe cztery zakłady ubezpieczały tylko ryzyka z grup 1 i 5. Ubezpieczenia posagowe (grupa 2) podjęło siedemnaście firm, najmniej - bo tylko trzynastu ubezpieczycieli realizowało ubezpieczenia rentowe. Warto odnotować, że dwie spółki z działu I, należące do zagranicznych koncernów ubezpieczeniowych, obok ubezpieczeń bezpośrednich w Dziale I, zajmowały się także reasekuracją czynną. W dziale II tylko trzy firmy (jedna polska, jedna zagraniczna utworzona jako filia jednej z największych w Europie korporacji ubezpieczeniowej oraz jedna przejęta przed kilkoma laty przez zagranicznego inwestora strategicznego) miały uprawnienia na prowadzenie wszystkich osiemnastu grup ubezpieczeń bezpośrednich, ponadto jeszcze jedna spółka wchodząca w skład tego samego potężnego zagranicznego koncernu finansowego oferowała polisy w siedemnastu grupach ryzyka działu II. Większość (szesnaście) uniwersalnych towarzystw przyjmowała do ochrony ryzyka sklasyfikowane w więcej niż dziesięciu grupach, ale istniały także trzy firmy wyspecjalizowane w zakresie bardzo wąskiego segmentu rynku (gwarancja, pomoc prawna, autocasco bez komunikacyjnej OC). Do najbardziej rozpowszechnionych grup ryzyka należało: ubezpieczenie ogólnej odpowiedzialności cywilnej (grupa 13) - trzydzieści firm, ubezpieczenia ogniowo-kradzieżowe (grupa 8 i 9) - odpowiednio dwadzieścia osiem i dwadzieścia dziewięć firm, ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (grupa 1), często sprzedawane w pakietach wraz z innymi produktami - dwadzieścia osiem firm oraz ubezpieczenia komunikacyjne (grupy 3 i 10 - po dwadzieścia siedem, nie zawsze tych samych firm).

Najmniej zakładów oferowało ubezpieczenia, na które nie ma dużego popytu np. ubezpieczenie pojazdów szynowych (grupa 4) prowadziło tylko pięć towarzystw, lub które wymagają dużego doświadczenia i głębokiej reasekuracji, tak jak jest to w przypadku ubezpieczeń lotniczych i morskich (grupy 5, 6, 11 i 12).

Reasekuracją czynną w dziale II zajmowało się 12 zakładów (w tym jeden powołany wyłącznie w tym celu), ale żaden nie pokrywał wszystkich klas ryzyka (z 10 możliwych 8 klas pokrywały dwa zakłady, sześć kolejnych od 3 do 5 klas, reszta 1-2 klasy). Pod względem wielkości posiadanego majątku, zakłady ubezpieczeń na życie znacznie dominowały nad firmami "nie na życie" (non life), bowiem przypadało na nie ok. 62% sumy bilansowej całego sektora.

Wartość aktywów wszystkich towarzystw ubezpieczeniowych na koniec marca br. wyniosła 129,2 mld zł (o 11,3% więcej niż przed rokiem i o 1,9% więcej niż na początku I kwartału br.). Do firm życiowych należał majątek o wartości 80,5 mld zł (większy niż przed rokiem o 11,1%, przy czym warto odnotować, że zwiększył się on w ciągu pierwszych trzech miesięcy br. o 1,2%). Aktywa ogółem zakładów w dziale II rosły nieco szybciej niż w dziale I (w porównaniu z końcem marca 2007 r. o 11,6%, a od 1 stycznia 2008 r. o 3,0%) i osiągnęły kwotę 48,7 mld zł, lecz ich udział (ok. 37%) w aktywach towarzystw ubezpieczeniowych nie uległ istotnej zmianie.

Kapitałowa przewaga ubezpieczycieli przyjmujących do ochrony ryzyka życiowe jest wynikiem charakteru ich długofalowej działalności inwestycyjnej na rzecz klientów. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający w kwocie 33,6 mld zł stanowiły prawie 42% sumy aktywów wszystkich firm w Dziale I.

Warto przy tym odnotować fakt, że utrzymująca się od kilku miesięcy słaba koniunktura na giełdzie, nie tylko obniżyła rentowność części lokat, ale spowodowała wycofywanie się części klientów z ubezpieczeniowych funduszy inwestycyjnych, wskutek czego w ciągu pierwszego kwartału br. nastąpił spadek wartości lokat na ryzyko klienta o ponad 2,4 mld zł (o 6,7%). Pod innymi względami struktura majątku zakładów ubezpieczeń na życie i firm non life była zbliżona. Główną pozycję stanowiły lokaty środków własnych, w podobnej kwocie w obu działach ubezpieczeń (43,4 mld zł w dziale I i 41,7 mld zł w dziale II), ale udział w aktywach (ze względu na różnice podstawy odniesienia) był znacznie wyższy w dziale II (odpowiednio 53,9% i 85,7%).

Na uwagę zasługuje znacznie większe zaangażowanie firm w dziale II niż w dziale I w inwestycje bezpośrednie, polegające na tworzeniu podmiotów zależnych, realizujących zadania na rzecz macierzystych spółek; wartość tego typu inwestycji na koniec marca br. osiągnęła 8,2 mld zł w zakładach ubezpieczeń "nie na życie", a tylko 1,5 mld zł w zakładach ubezpieczeń na życie. Jednak większość środków, zarówno zakłady działu I jak i II lokowały w różne instrumenty finansowe (wartość tych inwestycji na koniec marca br. wyniosła odpowiednio 41,5 mld zł i 32,8 mld zł), wybierając przede wszystkim walory o niskim ryzyku, jakie charakteryzuje dłużne papiery wartościowe i inne papiery przynoszące stały dochód.

Taka strategia inwestycyjna w pewnym stopniu jest zresztą narzucona wymogami ustawowymi, ograniczającymi możliwości angażowania środków zakładów ubezpieczeniowych w operacje spekulacyjne, w których można osiągać spektakularne zyski, ale także ponosić wielkie straty. Główną pozycją pasywów były rezerwy techniczno ubezpieczeniowe, które - łącznie dla całego rynku - ukształtowały się w końcu I kwartału br. na poziomie 91,0 mld zł, przy czym ubezpieczyciele w dziale I utworzyli rezerwy, które stanowiły 72,2% ogólnej wartości wszystkich rezerw zabezpieczających wypłaty klientów. Różnice między towarzystwami ubezpieczającymi ryzyka życiowe i nieżyciowe były dość znaczne, ze względu na bardzo wysoką wartość rezerwy ubezpieczeń na życie (29, 4 mln zł na koniec marca br.) i jeszcze od niej wyższą (ponad 33,5 mld zł) rezerwę ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający. Żadna z tych rezerw nie występuje w ubezpieczeniach "nieżyciowych", toteż rezerwy technicznoubezpieczeniowe ubezpieczycieli w dziale I są ok. 3 razy wyższe niż w dziale II.

W strukturze pasywów zakładów ubezpieczeń na życie dominowały rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, których wartość na koniec I kwartału osiągnęła 65,7 mld zł (81,5% pasywów), podczas gdy w towarzystwach majątkowych rezerwy te wyniosły tylko 25,3 mld zł (52,0% pasywów). O bezpieczeństwie funkcjonowania zakładów ubezpieczeń, obok adekwatnych do przyjętego ryzyka rezerw, bardzo ważną rolę gwaranta wypłacalności wobec klientów pełni dostosowany do wymogów ostrożnościowych poziom kapitałów własnych. Kapitały te mają szczególnie wysoki udział w strukturze pasywów ubezpieczycieli majątkowych, działających w krótkim (maksymalnie rocznym, z możliwością odnowienia polisy) horyzoncie czasowym.

Łącznie w całym sektorze na koniec marca br. kapitały te osiągnęły poziom 34,1 mld zł (wzrost o 20,3% w stosunku do stanu z 31 marca 2007 i o 4,1% wyższy w relacji do ich wartości na początku okresu sprawozdawczego). Udział kapitału własnego w pasywach ogółem zwiększył się od stycznia do marca br. z 25,8% do 26,4%, co wynikało ze zwiększenia wartości tego kapitału w obu działach ubezpieczeń.

Kapitał własny w towarzystwach chroniących ryzyka z działu I wyniósł 12,0 mld zł (o 6,4% więcej niż w bilansie otwarcia na br.), w firmach przyjmujących pozostałe ryzyka osobowe i majątkowe osiągnął 22,1 mld zł, a więc był prawie dwukrotnie większy, głównie ze względu na wysoki poziom kapitału zapasowego - 11,0 mld zł, podczas gdy w zakładach ubezpieczeń na życie kapitał ten wyniósł tylko 6,2 mld zł. Kapitał podstawowy w obu działach ubezpieczeń miał zbliżoną wartość (2,3 mld zł w dziale I i 2,6 mld zł w dziale II), lecz jego udział był - ze względu na różnice podstawy odniesienia znacznie wyższy w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych. Wzmocnienie kapitałowe polskich ubezpieczycieli znalazło odzwierciedlenie w wyraźnej poprawie wskaźników bezpieczeństwa działalności ubezpieczeniowej.

W porównaniu z pierwszym kwartałem 2007 r. wskaźnik monitorowania działalności wzrósł z 481,8 % do 501,3% (o 19,5 pkt proc.), na co wpłynął wzrost tego wskaźnika w dziale I z 321,6% do 350,5% (o 28,4 pkt proc), przy utrzymaniu bardzo wysokiego poziomu w dziale II (668,6%). Nadwyżki kapitałowe umożliwiły osiągnięcie bardzo dobrego poziomu wskaźnika pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych lokatami (ogółem 121,5%, w działach odpowiednio 110,4% i 150,7%), jednak, wydaje się, że te ponadstandardowe normy bezpieczeństwa mogą świadczyć o niewykorzystaniu potencjału kapitałowego zakładów ubezpieczeniowych (zwłaszcza w dziale II), na skutek trudności w pozyskiwaniu nowych klientów.

Składka przypisana brutto zebrana przez ubezpieczycieli ogółem wyniosła 12,8 mld zł i w porównaniu z poprzednim rokiem wzrosła o 11,8% (w dziale I do 7,4 mld zł, tj. o 11,3% a w dziale II do 5,4 mld zł, tj. o 12,1%). W strukturze przypisu składki brutto sektora ubezpieczeń ogółem składka w ubezpieczeniach na życie stanowiła 57,9%, a składka w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych - 42,1% (rok wcześniej odpowiednio 58,1% i 41,9%). W ciągu analizowanego okresu nastąpiły zmiany udziału poszczególnych grup ubezpieczeń na życie. W porównaniu z pierwszym kwartałem 2007 r., na koniec pierwszego kwartału 2008 r. zanotowano wzrost udziału składki przypisanej brutto w grupie 1 działu I z 34,3% do 62,3%, podczas gdy udział składki z tytułu ubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym spadł z 52,9% do 24,4%. W dziale II składka brutto zebrana w akwizycji obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnej OC zwiększyła się do 1,6 mld zł (o 10,5%), a ze sprzedaży dobrowolnych ubezpieczeń autocasco do 1,4 mld zł (o 25,9%).

Łącznie składka z ubezpieczeń komunikacyjnych (bez uwzględniania dodatkowych, zazwyczaj bezpłatnie oferowanych ubezpieczeń komunikacyjnej NNW i assistance) stanowiła 56,5% składki przypisanej brutto z ubezpieczeń bezpośrednich działu II (w roku poprzednim 54,1%). Ubezpieczyciele z przeważającym kapitałem zagranicznym zebrali łącznie 54,4% składki brutto sektora ubezpieczeń (w roku poprzednim 56,9%), przy czym pojawiły się dwie przeciwstawne tendencje, mianowicie w ubezpieczeniach na życie nastąpił spadek partycypacji tej grupy ubezpieczycieli w składce brutto z 66,6% do 61,3%, a w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych wzrost ich udziału z 43,3% do 45,0% przypisu składki w dziale II. Po uwzględnieniu odpisów na rezerwy i rozliczeń z reasekuratorami, składka na rynku ubezpieczeń wyniosła łącznie 11,3 mld zł (wzrost w skali roku o 12,1%). W dziale I wzrosła ona do 7,2 mld zł (o 10,2%), a w dziale II do 4,1 mld zł (o 15,4%).

Wzmocnienie kapitałowe pozwoliło na samodzielne przejęcie ryzyka w stopniu wyższym niż w analogicznym okresie 2007 r., o czym świadczy fakt, że składka ta stanowiła 88,2% składki przypisanej brutto ubezpieczycieli ogółem w pierwszym kwartale br. wobec 88,0% rok wcześniej. Wartość odszkodowań i świadczeń brutto wypłaconych ogółem wzrosła do 5,7 mld zł, tj. o 20,6% w stosunku do poprzedniego roku, z tego w dziale ubezpieczeń na życie do 3,3 mld zł (wzrost w skali roku o 33,3%), a w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych do 2,4 mld zł (o 6,3%). Odszkodowania i świadczenia wyniosły 5,6 mld zł, tj. o 18,3% więcej niż przed rokiem, z tego w dziale I wyniosły one 3,3 mld zł (wzrost o 31,8%), w ubezpieczeniach majątkowych 2,3 mld zł (wzrost o 3,2%). Wskaźnik szkodowości brutto sektora ubezpieczeń uległ pogorszeniu do 50,2% (wobec 47,4% rok wcześniej) z powodu pogorszenia przebiegów ubezpieczeń w dziale I do 45,4% (przed rokiem 38,3%), natomiast w dziale II uległ poprawie do 58,2% (z 62,4% na koniec pierwszego kwartału 2007 r.). Wynik techniczny wykazany przez ogół zakładów ubezpieczeniowych ukształtował się na poziomie 1,4 mld zł wobec 1,2 mld zł przed rokiem. W ubezpieczeniach na życie wynik techniczny wyniósł 0,8 mld zł, a w ubezpieczeniach majątkowych 0,5 mld zł (wzrost odpowiednio o ok. 9,9 mln zł i o 187,7 mln zł). Na wynik ten złożył się zysk techniczny osiągnięty przez 37 ubezpieczycieli (w dziale I - 19, w dziale II - 18) oraz strata techniczna wykazana przez 31 firm (w dziale I - 13, a w dziale II - 18). Zagregowany wynik finansowy brutto całego rynku ubezpieczeń na koniec I kwartału br. w kwocie 1,4 mld zł był niższy o ok. 0,4 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem ub. roku, przy czym w dziale I wyniósł on 0,7 mld zł (o ok.0,4 mld zł mniej niż przed rokiem), w dziale II 0,7 mld zł (spadek o ok.0,1 mld zł). Wynik finansowy netto łącznie w obu działach, w kwocie 1,1 mld zł był mniejszy w skali roku o ok. 0,4 mld zł.

W dziale ubezpieczeń na życie obniżył się on do 0,6 mld zł, w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych do 0,5 mld zł (odpowiednio o 0,3 mld zł i ok.0,1 mld zł). Zyski wygospodarowały 43 towarzystwa (w dziale I - 19, w dziale II - 24), stratę poniosło 25 zakładów (w dziale I - 13, w dziale II - 12). Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto zakładów ubezpieczeniowych ogółem wyniosły 9,4% i 7,5% i były niższe o 4,4 i 3,5 pkt proc. w porównaniu z pierwszym kwartałem 2007 r., przy czym znacznie bardziej obniżyła się rentowność brutto firm w dziale I niż II (odpowiednio o 4,6 i 3,9 pkt proc.), natomiast spadek rentowności netto był nieco głębszy w ubezpieczeniach non life (spadek wskaźnika w dziale I o 3,5 pkt proc., w II o 3,9 pkt proc.).