Nowe dotacje dla klastrów

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) przygotowało nowelizację rozporządzenia z 7 kwietnia 2008 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Innowacyjna Gospodarka, stanowiącego podstawę do udzielania wsparcia w działaniu 5.1 Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym Programu Innowacyjna Gospodarka. Nowelizacja ta ma duże znaczenie dla rozwoju klastrów. Powodem zmiany rozporządzenia jest rozszerzenie zakresu działania 5.1 o wsparcie udzielane koordynatorowi powiązania kooperacyjnego we wczesnej fazie rozwoju powiązania kooperacyjnego oraz wprowadzenie alternatywnej do mechanizmu rozliczania wsparcia możliwości jego udzielania w formie pomocy publicznej. Pomocne okazały się również wyniki ostatniego raportu z badania "Benchmarking klastrów w Polsce - 2010"¹ , zleconego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.

Dotychczasowa analiza działania 5.1 PO IG wykazała, iż kwestią problemową mającą wpływ na niskie zainteresowanie tym działaniem są skomplikowane warunki udzielania dla koordynatora powiązania kooperacyjnego wsparcia nie objętego pomocą publiczną, a w konsekwencji konieczność dokonania przez koordynatora transferu całości wparcia dla uczestników powiązania kooperacyjnego. W praktyce mechanizm ten okazał się trudny do zastosowania z uwagi na złożoność i specyfikę realizowanych projektów. Jednocześnie był jednym z czynników zniechęcających do aplikowania do działania 5.1 PO IG z uwagi na zbyt długi okres rozliczenia projektu w kontekście niestabilnych warunków rynkowych.

Celem nowelizacji jest podniesienie efektywności i zwiększenia zainteresowania działaniem 5.1 PO IG, poprzez uproszczenie mechanizmu rozliczania dotacji i wprowadzenie alternatywnego wsparcia na rozwój powiązania kooperacyjnego objętego regułami pomocy publicznej.

Klaster, któremu dedykowane jest działanie 5.1, to grupa wspólnie działających i wzajemnie powiązanych firm oraz związanych z nimi instytucji (instytucje naukowe, badawcze, stowarzyszenia), prowadzących aktywność w jednym regionie i w jednej branży lub w pokrewnych sektorach. Firmy te mogą być dawnymi konkurentami lub uzupełniać się nawzajem, ale najważniejsze jest, by ich wzajemna współpraca tworzyła nową jakość, jednostkę, która wzajemnie wspierając się w rozwoju i razem działając, może wykonać o wiele więcej zarówno dla gospodarki, jak i dla poszczególnych, funkcjonujących w klastrze firm. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości udziela takim powiązaniom kooperacyjnym finansowego wsparcia w ramach wspomnianego działania 5.1 Programu.

Z raportu wynika, że pewne obszary rozwoju klastrów nie są w pełni rozwinięte. Przykładowo: raport wykazał, iż zaniedbywana bywa wymiana informacji między firmami. Członkowie klastra zazwyczaj chętnie przekazują sobie informacje o kontrahentach, cenach lub klientach, niekiedy jednak brak zaufania nie pozwala im na wymianę wiedzy, która z pewnością posłużyłaby rozwojowi całego klastra. Podobnie nie docenia się roli współpracy z firmami zagranicznymi. Międzynarodowa wymiana handlowa przyczynia się do wzrostu znaczenia klastra na arenie międzynarodowej, może owocować transferem technologii z zagranicy lub zwiększeniem eksportu - to tylko przykładowe korzyści, o jakich firmy tworzące klastry wydają się często nie być przekonane.

Współpraca przedsiębiorstw z placówkami naukowo-badawczymi opisana w raporcie także budzi pewne zastrzeżenia. Stwierdzono, że najczęściej ogranicza się ona do kształcenia nowych pracowników oraz zapewniania studentom miejsc, w których mogą odbywać praktyki. Wyraźnie brakuje natomiast rzetelnej współpracy między myślą naukową, a praktyką. Innymi słowy, teorie opracowywane w laboratoriach i instytutach rzadko bywają wdrażane w przedsiębiorstwach. Zmiana tego stanu rzeczy wpłynęłaby pozytywnie na innowacyjność gospodarki w Polsce, pozwalając polskim przedsiębiorstwom konkurować z firmami zagranicznymi.

Klastry podejmują wspólne działania, rzadko jednak są to działania zaawansowane i wpływające na konkurencyjność marki klastra lub regionu. Stwierdzono, że członkowie klastrów często są zbyt bierni, by zdecydować się na przykład na przygotowanie wspólnej oferty handlowej lub na transfer technologii między firmami. Znacznie częstszymi przykładami połączonych działań jest stworzenie wspólnego folderu reklamowego albo strony internetowej oraz wzajemnego PR klastrów - i te działania oceniane są bardzo dobrze. Mimo to łatwo zaobserwować tendencję do wycofywania się firm, kiedy okazuje się, iż udział w klastrze wymaga nakładu czasu i własnych środków. Jednocześnie analiza proporcji środków zewnętrznych oraz własnych finansów w klastrach wskazuje wyraźnie, że mają one duży kłopot z utrzymaniem się bez dotacji zewnętrznych. Klastry, które nie uzyskały dofinansowania zewnętrznego w ciągu ostatnich dwóch lat na realizację wspólnych projektów, dysponowały środkami w wysokości od 10 tys zł do 50 tys zł - jest to suma bardzo niska w porównaniu ze środkami, które klastry otrzymały ze źródeł zewnętrznych.

Ponadto raport wykazał, że szczególnie ważnymi czynnikami rozwoju klastrów są: atrakcyjność inwestycyjna, tradycje gospodarcze regionu oraz współpraca z jednostkami badawczo-rozwojowymi. Te klastry, które czerpią w swojej działalności z tradycji regionu znacznie częściej odnoszą sukcesy, niż klastry tego zaplecza pozbawione.

Powyższe podsumowanie jest oczywiście przedstawieniem najważniejszych wniosków opisanych w raporcie. Daje jednakże pewne pojęcie o częstych problemach, z jakimi borykają się powiązania kooperacyjne, szczególnie jeśli chodzi o młode struktury. Wnioski zawarte w raporcie PARP wpłynęły na kształt przywołanego we wstępie artykułu rozporządzenia, dając możliwość dodatkowego dofinansowania klastrów. Przede wszystkim zwrócono uwagę na fakt, że firmy nie są zainteresowane uczestnictwem w klastrach, gdyż mają niskie poczucie korzyści. Problem z finansowaniem klastrów wydaje się kluczowym, toteż przygotowano nowy rodzaj wsparcia dla powiązań klastrowych we wczesnej fazie rozwoju.

W pierwszym kwartale 2011 r. koordynatorzy klastrów będą mogli ubiegać się o dofinansowanie na rozwój klastra na początku jego tworzenia. Dotacja ta może być przeznaczona na zakup środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, usług doradczych oraz na szkolenia, w tym także z zakresu zarządzania powiązaniem klastrowym. Dotacja obejmuje również koszty osobowe i administracyjne. Tak więc nowelizacja zapewni klastrom wsparcie od samego początku, wspierając i wzmacniając wewnętrzny proces zarządzania. Do tego należy dodać, iż złagodzone zostały kryteria dotyczące wejścia w powiązanie kooperacyjne: obecnie warunkiem jest udział minimum 6 firm, zaś udziały w przychodach ze sprzedaży powinny wynosić co najmniej 10 %.

Zmiany te sprawiają, że dofinansowaniem zostało objęte wspieranie klastrów we wczesnej fazie rozwoju, a nie tylko ich dalszy rozwój, a to z kolei powinno zapewnić zainteresowanie członków, zachęcając ich do wchodzenia w tę strukturę i pełnej współpracy w ramach klastrów. Nowelizacja zapewni też skuteczniejsze zarządzanie klastrami przez koordynatorów. Kluczowym jest fakt, iż po otrzymaniu dotacji we wczesnej fazie rozwoju, koordynator może następnie starać się o wsparcie na dalszy rozwój klastra - nowa dotacja nie zastępuje zatem starej, tylko ją uzupełnia.

Koordynatorzy ubiegający się o dotację na rozwój klastrów mogą w tym roku skorzystać z dużych ułatwień. Dotychczasowe przepisy zobowiązywały przedsiębiorców do rozliczenia się po 15 latach od dnia zakończenia realizacji projektu.

Obecnie można wybierać spośród dwóch możliwości. Aby otrzymać dotację nie podlegającą kryteriom tzw. pomocy publicznej, wynoszącą do 100 % kosztów przedsięwzięcia, należy rozliczyć się po 15 latach. Można natomiast także otrzymać dotację z niższą intensywnością (pomoc publiczna), ale bez konieczności jej rozliczania. Nie trzeba będzie także rozliczać się z dotacji na działalność badawczo-rozwojową, doradztwo, szkolenia, czy na wydatki związane z kosztami osobowo-administracyjnymi i - co ważne w świetle wspomnianego raportu - współpracę międzynarodową. Celem tych zmian jest zachęcenie koordynatorów do ubiegania się o dotacje na rozwój klastrów, poprzez wprowadzenie alternatywnego wsparcia, które nie wymaga rozliczania po 15 latach od zakończenia realizacji projektu.

Zdaniem Instytucji Zarządzającej Programem Innowacyjna Gospodarka (MRR), wprowadzone zmiany tworzą spójny mechanizm, który będzie wspierał powiązania klastrowe od początku ich powstawania do postaci dojrzałej. Oczywiście klastry nie mogą bez końca korzystać z finansowania zewnętrznego, dlatego też kładzie się nacisk na szkolenia, transfer technologii i praktyczne wykorzystanie B+R. Przy równomiernym rozwijaniu wszystkich istotnych dziedzin rozwoju klastra oraz jednoczesnym wsparciu regionalnym firmy tworzące powiązanie mogą wzmocnić swoją innowacyjność i konkurencyjność do momentu, w którym zewnętrzne nakłady finansowe nie będą już potrzebne.

Nowe zasady powinny wejść w życie jeszcze z końcem lutego 2011 roku, a w marcu br. planowane jest rozpoczęcie konkursu. Nie będzie to jedyny konkurs w tym roku - na drugą połowę 2011 r. planowany jest konkurs dodatkowy. Wnioski aplikacyjne należy składać do Instytucji Wdrażającej dla działania 5.1 Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, tj. Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

¹ Wykonawcą badania jest Deloitte Business Consulting S.A.. Raport dostępny jest na Portalu Innowacji http://www.pi.gov.pl