Sierpień 2014 roku - koniec marzeń Zabużan
Właścicielom nieruchomości przymusowo wysiedlonych w latach 1944-1952 (na mocy tzw. układów republikańskich z 1944 roku) z terenów należących przed II wojną światową do Polski lub ich spadkobiercom należna jest rekompensata od państwa.
Jak zostało to już powyżej zaznaczone, rekompensata należna jest za mienie utracone na mocy tzw. układów republikańskich ale również na mocy umowy pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zmianie odcinków terytoriów państwowych z 1951 roku, a także dla osób, które na skutek innych okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 roku były zmuszone opuścić byłe terytorium RP.
Kwestie rekompensat za mienie zabużańskie reguluje szczegółowo, wielokrotnie już nowelizowana Ustawa z dnia 08 lipca 2005 roku o realizacji prawa do rekompensat z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (dalej Ustawa).
Podstawą do wypłacenia rekompensaty jest potwierdzenie prawa do rekompensaty na podstawie powyższej ustawy albo odrębnych przepisów.
Na podstawie Ustawy o realizacji prawa do rekompensat z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej potwierdzenie prawa do rekompensaty następuje na wniosek osoby ubiegającej się o potwierdzenie tego prawa, złożony nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 r. Pomimo upływu zakreślonego przez Ustawodawcę powyższego terminu, na dzień dzisiejszy możliwe jest w pewnych sytuacjach złożenie jeszcze przedmiotowego wniosku (o czym szerzej później).
Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy Prawo do rekompensaty potwierdza, w drodze decyzji:
1) wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy będącego właścicielem nieruchomości pozostawionych poza obecnymi gra-nicami Rzeczypospolitej Polskiej albo
2) wojewoda właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania osoby będącej właścicielem nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli o zaliczenie ubiegają się spadkobiercy tej osoby, albo
3) wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania jednego z wnioskodawców wskazanego przez pozostałych, jeżeli współwłaściciele nieruchomości mieszkają lub mieszkali w różnych województwach, albo
4) wojewoda właściwy ze względu na miejsce złożenia wniosku, jeżeli nie można określić właściwości zgodnie z pkt 1-3.
Do wniosku o potwierdzenie prawa rekompensaty niezbędne jest złożenie m.in. dowodów, które świadczą o pozostawieniu nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz o rodzaju i powierzchni tych nieruchomości. W praktyce może okazać się to bardzo trudne, szczególnie gdy rekompensaty dochodzą następcy prawni (spadkobiercy) właścicieli nieruchomości. Dlatego niezbędna jest pomoc profesjonalnych pełnomocników, którzy pomogą w dostępie do archiwów krajowych i zagranicznych, w tym w szczególności w:
1) Wilnie (Litwa),
2) Grodnie (Białoruś),
3) Mołodecznie (Białoruś),
4) Brześciu (Białoruś),
5) Lwowie (Ukraina),
6) Tarnopolu (Ukraina),
7) Łucku (Ukraina),
8) Iwano-Frankiwsku d. Stanisławów (Ukraina).
Należy pamiętać, iż w przypadku śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej do wniosku należy dołączyć postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo o dziale spadku.
Zgodnie z art. 11 Ustawy ust. 1 "Wartość rynkową nieruchomości pozostawionej poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa się na podstawie nieruchomości podobnych, położonych na obszarze porównywalnych rynków lokalnych funkcjonujących obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy określaniu wartości nieruchomości uwzględnia się przeciętne ceny transakcyjne uzyskane za nieruchomości podobne, zbywane w miejscowości o zbliżonej liczbie mieszkańców, porównywalnym stopniu urbanizacji i charakterze administracyjnym do miejscowości, w której znajduje się nieruchomość pozostawiona, położonej na obszarze województwa lub miasta wydzielonego, o którym mowa w ust. 2, z uwzględnieniem współczynników określających różnice w poziomie rozwoju gospodarczego tych województw lub miast w okresie przed 1939 r. (..)".
Za porównywalne województwa i miasta wydzielone, z uwzględnieniem współczynników, o których mowa powyżej, uznaje się:
1) woj. lwowskie
- województwo podkarpackie, współczynnik 1,00;
2) woj. tarnopolskie
- województwo małopolskie, współczynnik 0,67,
- województwo podkarpackie, współczynnik 0,76;
3) woj. stanisławowskie
- województwo małopolskie, współczynnik 0,74
- województwo podkarpackie, współczynnik 0,84;
4) woj. wołyńskie
- województwo lubelskie, współczynnik 0,84,
- województwo świętokrzyskie, współczynnik 1,02;
5) woj. Poleskie
- województwo podlaskie, współczynnik 0,71;
6) woj. wileńskie
- województwo podlaskie, współczynnik 0,64,
- województwo mazowieckie, współczynnik 0,41;
7) woj. nowogródzkie
- województwo podlaskie, współczynnik 0,80,
- województwo mazowieckie, współczynnik 0,52;
8) woj. białostockie
- województwo podlaskie, współczynnik 1,00;
9) miasto Lwów
- miasto Kraków, współczynnik 1,00;
10) miasto Wilno
- miasto Lublin, współczynnik 1,00.
Niestety, pomimo iż przedmiotowe wnioski były składane w terminie, tj. do dnia 31 grudnia 2008 r., wielu zabużan otrzymało odmowę wydania decyzji przez wojewodę w przedmiocie prawa do rekompensaty i tym samym zostali pozbawieni rekompensaty w wysokości 20 proc. wartości rynkowej nieruchomości.
Ustawa sprzed ostatniej nowelizacja (która weszła w życie w dniu 27 lutego 2014 roku) w sposób niefortunny określała krąg osób przysługującym rekompensaty. Zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 2 Ustawy prawo do rekompensaty przysługiwało właścicielowi nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spełnia on łącznie następujące wymogi:
1) był w dniu 1 września 1939 r. obywatelem polskim, zamieszkiwał w tym dniu na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz opuścił je z przyczyn określonych w Ustawie;
2) posiada obywatelstwo polskie.
Problematyczny i krytykowany przez doktrynę był obowiązek zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 roku na byłym terytorium RP. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 roku o zmianie ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej zmieniła krytykowany przepis, tym samym dostosowała polski system prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2012 r. (sygn. akt SK 11/12), stwierdzającego niezgodność art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej z Konstytucją.
Powyższa nowelizacja otworzyła drogę osobom, którym odmówiono potwierdzenia prawa do rekompensaty z powodu niespełnienia wymogu zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez złożenie wniosku o wznowienie postępowania administracyjnego.
Należy pamiętać, iż termin na zgłoszenie żądania wznowienia postępowania wynosi 6 miesięcy i biegnie od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, tj. od dnia 27 lutego 2014 roku.
Nowelizacja z dnia 12 grudnia 2013 roku, dała również szansę osobom, które nie dochowały zakreślonego terminu do złożenia wniosku o potwierdzenie prawa do rekompensaty, który należało złożyć do dnia 31 grudnia 2008 roku. W terminie 6 miesięcy od dnia wejścia nowelizacji Ustawy mogą wystąpić o potwierdzenie prawa do rekompensaty również osoby, które uprzednio nie złożyły przedmiotowego wniosku jeżeli wykażą, że na ocenę spełnienia przez nie wymogu zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mają wpływ zmiany dokonane niniejszą nowelizacją Ustawy.
Pomimo korzystnej i wyczekiwanej nowelizacji, dochodzenie rekompensat/ wznowienie postępowań jest skomplikowane, w wyniku czego osoby ubiegające się o rekompensaty powinny korzystać z profesjonalnych pełnomocników, w szczególności mających doświadczenie w dochodzeniu tego typu roszczeń.
Marcin Zadrożny, aplikant adwokacki
