Można odliczyć VAT od samochodów kupionych przed 1 stycznia 2001

Zmieniając dotychczasowe stanowisko w tej sprawie, resort finansów wziął pod uwagę przede wszystkim to, że problem dotyczy około 200 tys. firm małych i średnich dla których obowiązek oddania do Skarbu Państwa wysokich sum oznaczałby bardzo poważne kłopoty finansowe. Zwolnienia z podatku VAT uzyskali właściciele blisko 500 tysięcy samochodów osobowych przerobionych na ciężarowe.

Resort finansów przyznaje, że nieporozumienia i zamieszanie, jakie powstały w związku z tym: kiedy i w zależności od czego poddany pewnym przeróbkom samochód osobowy można uznawać za ciężarowy (dostawczy) i tym samym - zwalniać użytkownika od podatku VAT - a kiedy nie - były wynikiem braku jasnej i konsekwentnej interpretacji obowiązujących przepisów.

Genezy zaistniałego problemu należy szukać w połowie lat 90-tych. Rozpowszechniła się wtedy praktyka odliczania podatku VAT od zakupu samochodu osobowego, jeżeli - po pewnych przeróbkach - samochód ten zarejestrowany został jako ciężarowy (dostawczy), a użytkownikiem była osoba prowadząca działalność gospodarczą. Podstawą tych odliczeń były dwa pisma Ministerstwa Finansów - z sierpnia i listopada 1995 r., na mocy których decydującym kryterium zaliczenia samochodu do samochodów osobowych, bądź ciężarowych była kwalifikacja ustalona w dowodzie rejestracyjnym danego samochodu. Analogiczne stanowisko prezentował również - i to do września 2001 r. - resort gospodarki.

Przepisy te okazały się nie dość szczelne. Wskazywały na to, stwierdzanie przez pracowników kontroli skarbowej, przypadki wyłudzania zwrotu podatku VAT - czy to na podstawie fikcyjnych świadectw o dokonanych przeróbkach, czy też na podstawie kosmetycznych zmian samochodu, zaledwie symulujących przeróbkę.

W tej sytuacji Minister Finansów wydał rozporządzenie, z datą wejścia w życie od 1 stycznia 2001 r., w którym stwierdzono, iż prawo do obniżenia podatku należnego, związanego z nabyciem samochodu innego niż osobowy, przysługuje podatnikom, którzy przedstawią świadectwo homologacji tego pojazdu jako samochodu ciężarowego. Rozporządzenie nie dotyczyło transakcji zakupu/najmu/leasingu samochodu, o ile stosowną umowę zawarto przed 1 stycznia 2001 i jeśli została ona zarejestrowana w odpowiednim urzędzie skarbowym do dnia 31 stycznia 2001 r.

W praktyce jednak pojawiało się pytanie: Czy podatnik, który do daty Rozporządzenia nabył samochód i w zgodzie z ówcześnie obowiązującą, oficjalną interpretacją (aczkolwiek nie miała ona mocy rozporządzenia) odliczył VAT, postąpił prawidłowo, czy też należy mu ten podatek przypisać?

Niektóre sporne sprawy trafiły do sądów. Nawet orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego nie były w tej sprawie jednolite. Na przykład 23 stycznia 1996 r. NSA orzekł, że homologacja fabryczna nie może przesądzać o kwalifikacji samochodu - podstawą jest bowiem zapis w dowodzie rejestracyjnym i rodzaj użytkowania pojazdu. Takie orzeczenie było jakby wytyczną dla analogicznych przypadków.

Z kolei 23 października 2000 r NSA stwierdził, iż podstawą określenia rodzaju samochodu jest homologacja fabryczna. Rok później, 9 listopada 2001 r. podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy.

Dla wykrywania i penalizacji przypadków wyłudzeń VAT w połowie 2001 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji powołał międzyresortową grupę zadaniową VAN. Do akcji przystąpiła również Najwyższa Izba Kontroli - inspektorzy NIK, przywołując wyrok Sądu Najwyższego kontrolowali urzędy skarbowe pod kątem skuteczności w ściąganiu podatku VAT od użytkowników pojazdów.

Ministerstwo Finansów, którego rolą jest przede wszystkim pozyskiwanie dochodów dla Skarbu Państwa, uznało, że w tej określonej sytuacji, interes fiskalny musi ustąpić wobec szczególnie ważnego interesu gospodarczego. W, przyjętej w planie gospodarczym rządu, spójnej strategii gospodarczej do zadań resortu finansów należy troska o rozwój polskich firm i usuwanie przeszkód hamujących ich wzrost. Tak więc, nie możemy dopuścić, by podatnik, który działał w dobrej wierze i prawa nie naruszył, był teraz karany wskutek zaistniałej niespójności przepisów i orzeczeń.

Kierując się tymi względami Ministerstwo Finansów ogłasza dzisiaj dwa dokumenty:

Pierwszy - to wykładnia Ministra Finansów dotycząca jednolitej interpretacji przepisów prawa podatkowego w zakresie opodatkowania podatkiem VAT nabywców samochodów osobowych, używanych jako ciężarowe. W myśl tej wykładni uprawnionymi do odliczenia podatku VAT są ci, którzy:

- nabyli samochód osobowy w okresie do dnia 1 stycznia 2001 r., przerobili go samochód ciężarowy i mają to potwierdzone wpisem w dowodzie rejestracyjnym,

- prowadzili lub prowadzą działalność gospodarczą, której charakter wymaga posiadania samochodu ciężarowego (dostawczego),

- faktycznie dokonali wymaganej przeróbki samochodu osobowego i mają na to stosowne potwierdzenie stacji kontroli pojazdów, bądź inny dowód.

Drugi dokument to wytyczne Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej skierowane do urzędów skarbowych i urzędów kontroli skarbowej w związku z prowadzonymi kontrolami przerabiania samochodów osobowych na ciężarowe. Zgodnie z wytycznymi podatnik może skorzystać z prawa do odliczenia podatku VAT z tytułu nabycia samochodu osobowego, przerobionego następnie na ciężarowy, o ile spełnione zostaną łącznie następujące warunki:

- samochód był używany w ramach prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej,

- dokonane przeróbki są udokumentowane (np. fakturą z warsztatu przerabiającego albo protokołem z oględzin samochodu przez inspektora),

- zmianę kwalifikacji samochodu potwierdza wpis w dowodzie rejestracyjnym pojazdu, dokonany na podstawie zaświadczenia, wystawionego przez stację diagnostyczną.

Wytyczne dotyczą prowadzonych lub zakończonych kontroli oraz postępowań podatkowych. Chodzi o kilkanaście możliwych wariantów: przed decyzją, po decyzji, w przypadku uchylenia decyzji i skierowania sprawy do ponownego rozpatrzenia, w przypadku odwołań podatnika, wydania decyzji ostatecznej, oraz wniesienia sprawy do NSA.

Mówiąc ogólnie, wobec postępowań i kontroli będących w toku organom skarbowym zalecono nie kwestionować prawa podatnika do odliczenia VAT, jeśli odliczenie przysługiwało na podstawie przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2000 r.

W przypadku zakończenia postępowania podatkowego i wydania decyzji, od której podatnik złożył lub złoży odwołanie do izby skarbowej, urząd skarbowy w trybie art. 226 par. 1 ustawy Ordynacja Podatkowa powinien wydać nową decyzję, która uchyli decyzję zaskarżoną. Podobna zasada dotyczy postępowań kontrolnych zakończonych wydaniem decyzji i odwołaniem podatnika.

W przypadku wydania decyzji ostatecznej, jeżeli podatnik nie zapłacił wynikającego z decyzji podatku, urząd skarbowy na wniosek podatnika powinien zaległość umorzyć. Jeżeli podatnik należność uiścił, urząd skarbowy powinien poinformować podatnika o możliwości złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty i wniosek rozpatrzyć pozytywnie.

Jeżeli podatnik złożył skargę do NSA izba skarbowa winna poinformować podatnika o możliwości wycofania skargi i umorzenia zaległości podatkowej.

Omawiane w wytycznych GIKS sytuacje dotyczą tylko tej części obowiązku podatkowego, która wynika z przeróbki samochodu osobowego na ciężarowy. Inne stwierdzone u podatnika w toku postępowań kontrolnych nieprawidłowości są odrębnie traktowane.

W obu dokumentach zapisy odnoszące się do zakupu samochodów dotyczą również najmu, dzierżawy i leasingu.

Wykładnia i wytyczne oczywiście nie dotyczą przypadków przestępczych, tj. wyłudzenia zwrotu VAT na podstawie fałszywych świadectw czy fikcyjnych przeróbek. Takimi przypadkami zajmować się będą, jak do tej pory, organy ścigania, w tym również wojewódzkie grupy VAN.