Nowe zasady zawierania umów w obrocie gospodarczym

Najważniejsze z wprowadzonych zmian są następujące:

Zawarcie umowy w trybie oferty elektronicznej.

Tradycyjna oferta jest to oświadczenie woli złożone drugiej stronie wyrażające chęć zawarcia umowy, jeżeli oświadczenie to określa istotne postanowienia umowy.

Z chwilą złożenia oferty oferent jest nią związany, jeżeli oznaczył w ofercie termin, w ciągu którego będzie oczekiwał odpowiedzi, co oznacza że akceptacja oferty przez jej adresata we wskazanym terminie powoduje zawarcie umowy danego rodzaju.

Inaczej jednak przedstawia się związanie oferenta złożona ofertą gdy nie wyznaczył on terminu na odpowiedź a ofertę złożył w obecności adresata albo za pomocą bezpośredniego porozumiewania się na odległość ( drogą elektroniczną ). Taka oferta przestaje wiązać oferenta, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie przez adresata.

W praktyce oznacza to nie mniej nie więcej tylko tyle, że oferta zawarcia umowy złożona w formie elektronicznej, jeżeli nie zawiera terminu na odpowiedź, musi być niezwłocznie potwierdzona przez adresata.

W odmiennym przypadku w ogóle nie będzie stanowiła oferty na podstawie której może dojść do zawarcia umowy.

Przykładowo jeżeli firma A prześlę drogą elektroniczną ofertę zawarcia umowy sprzedaży pięciu obrabiarek do firmy B, bez oznaczenia terminu na odpowiedź, to potwierdzenie oferty przez firmę B musi nastąpić niezwłocznie czyli praktycznie tego samego dnia.

Jeżeli firma B potwierdziła by ofertę po pięciu dniach od jej otrzymania to należy przyjąć ( i to wbrew zgodnej woli stron zawarcia umowy ), że do zawarcia umowy w ogóle nie doszło, gdyż złożona oferta nie była ofertą w rozumieniu ofertowego trybu zawierania umów. Skutki prawne nie zawarcia umowy ( z mocy samego prawa ) mogą się ujawnić w bliżej nieokreślonym czasie i być bardzo dotkliwe dla jednej lub obu stron "zawartej umowy". Zgodnie z obecnie obowiązującym w tym zakresie przepisem art. 66 (1) § 1 Kodeksu cywilnego adresat oferty zawarcia umowy złożonej w formie elektronicznej musi najpierw potwierdzić jej otrzymanie a dopiero potem wysłać odpowiedź akceptującą lub odrzucającą ofertę zawarcia umowy.

Przykładowo przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania adresata oferty jeszcze przed zawarciem umowy o czynnościach technicznych składających się na zawarcie umowy i o skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty.

Należy mieć na uwadze, że oferta złożona w formie elektronicznej nakłada na przedsiębiorcę dodatkowe obowiązki wynikające z ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną ( Dz. U. Nr 114, poz. 1204 ).

Obowiązki informacyjne przedsiębiorcy wynikające ze wskazanej ustawy musza być przez niego spełnione, gdyż Kodeks cywilny nakłada na przedsiębiorcę obowiązek wysłania informacji przed zawarciem umowy, czyli przed wysłaniem oferty, albowiem w przypadku jej niezwłocznego potwierdzenia przez adresata dojdzie do zawarcia umowy. Co za tym idzie wstępna informacja powinna zawierać wszystkie dane wymagane przez Kodeks cywilny i ustawę o świadczeniu usług elektronicznych ponieważ informacja ta jest jednocześnie informacją handlową w rozumieniu ustawy o świadczeniu usług elektronicznych.

Zmieniony został także stan prawny dotyczący odwołania oferty przez przedsiębiorcę.

W obecnym stanie prawnym odwołanie złożonej oferty jest możliwe tylko wówczas, gdy odwołanie to dotrze do adresata oferty przed jej doręczeniem.

W nowym stanie prawnym w przypadku obrotu gospodarczego między przedsiębiorcami złożona oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o jej odwołaniu zostało złożone adresatowi oferty przed wysłaniem przez niego oświadczenia o przyjęciu ofert.

Przykładowo jeżeli firma A wyśle ofertę firmie B zakreślając termin dwu dni oczekiwania na odpowiedź to oferta może być odwołana przez oferenta, jeżeli odwołanie dotarło do firmy B przed wysłaniem oświadczenia przez firmę B o przyjęciu oferty.

Jeżeli jednak nie został w ofercie oznaczony termin oczekiwania na ofertę złożoną bezpośrednio adresatowi lub za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się, a firma A chciałaby ją odwołać, to musiała by uprzedzić adresata firmę B w niezwłocznym przyjęciu oferty, co jest warunkiem jej ważności, i natychmiast w ślad za ofertą przesłać jej odwołanie.

W przypadku oferty złożonej drogą elektroniczną istnieje podobny obowiązek oferenta, pragnącego odwołać ofertę, jak przy braku terminu wiążącego, w ofercie złożonej w zwykłej formie.

W zmienionym stanie prawnym reakcja adresata oferty musi być szybka. Albo niezwłocznie zaakceptuje ofertę albo musi się liczyć z możliwością jej odwołania przez oferenta.

Aby złagodzić skutki wymogu szybkości w przyjmowaniu oferty przez adresata ustawodawca postanowił, iż nie można odwołać złożonej oferty jeżeli wynika to z jej treści lub w ofercie oferent określił termin jej przyjęcia.

Zmiana treści oferty zawarcia umowy przez jej adresata oznacza nową ofertę.

Przykładowo jeżeli firma A złoży firmie B ofertę zawarcia umowy ubezpieczenia jej budynku na kwotę 200 tyś. zł., a firma B odpowie, że chce zawrzeć umowę ubezpieczenia tychże budynków na kwotę 150 tyś. zł., to oświadczenie firmy B jest nową ofertą.

W tym przypadku następuje zamiana ról i dotychczasowy oferent staje się adresatem ( oblatem ) oferty z wszelkimi tego konsekwencjami w zakresie przyjęcia lub odrzucenia nowej oferty.

Jeżeli jednak w stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę zawiera zastrzeżenia lub uzupełnienia nie zmieniające w sposób istotny treści oferty to należy przyjmować taką odpowiedź na ofertę za jej przyjęcie i tym samym zawarcie umowy będącej treścią tej oferty.

Jest to rozwiązanie prawne bardzo kontrowersyjne, które będzie wzbudzać wiele sporów co do tego, co należy przyjmować za zmiany lub uzupełnienia oferty nie zmieniające w sposób istotny jej treści.

Przykładowo jeżeli firma A złoży firmie B ofertę sprzedaży linii technologicznej wartości 2 mln. zł., płatne w dwóch ratach, a firma B odpowie na ofertę, że kupuję tę linię technologiczną ale płatność proponuje w czterech ratach - to czy jest to zmiana istotna złożonej oferty, czy też nieistotna ?

Strony przyszłej umowy są bowiem zgodne, co do przedmiotu transakcji, a rozbieżność dotyczy tylko sposobu płatności.

We wskazanym przykładzie, moim zdaniem, należałoby się kierować zasadą, że jeżeli zmiana dotyczy esentialia negotii umowy, to oznacza, iż zmiana jest istotna.

Jeżeli zaś zmiana dotyczy innych elementów oferty, przykładowo właśnie sposobu płatności, to wówczas dochodzi do zawarcia umowy.

Powyższa regulacja prawna dla potrzeb obrotu gospodarczego wydaje się jednak zbędna, gdyż w profesjonalnym obrocie handlowym strony tego obrotu zazwyczaj dobrze orientują się jaką umowę, co do jej wszystkich treści chcą zawrzeć.

Furtkę wyjścia z tej sytuacji stanowi przepis art. 68 (1) § 2 K. c. postanawiający, iż powyższych zasad nie stosuje się, jeżeli w treści oferty zostało wskazane, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń, albo gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy, lub gdy adresat oferty w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał.

Zawarcie umowy w formie ustnej

Kolejnym nowym rozwiązaniem na które trzeba zwrócić uwagę jest przepis art. 77 (1) K.c.

Zgodnie z wymienionym przepisem, jeżeli strony zawrą umowę w formie ustnej, a następnie jedna ze stron tej umowy wyślę do drugiej strony pismo potwierdzające treść zawartej w formie ustnej umowy, to umowa co do swej treści obowiązuje w zakresie przedstawionym w piśmie potwierdzającym, nawet wówczas jeżeli pismo potwierdzające zawiera zmiany w stosunku do treści umowy zawartej ustnie.

Zmiany w piśmie potwierdzającym w stosunku do pierwotnej treści ustnej, zawartej umowy, nie mogą jednak zmieniać w sposób istotny treści zawartej umowy.

Skutki prawne tego przepisu mogą być niebezpieczne dla jednej ze stron umowy.

Przykładowo jeżeli firma A i B zawrą ustną umowę sprzedaży a następnego dnia firma A wyśle pismo potwierdzające do firmy B, w którym zmieni aczkolwiek nie istotnie treść zawartej umowy to będzie obowiązywała umowa w wersji ustalonej jednostronnie przez firmę B.

Problem polegać będzie jednak na tym w jaki sposób ustalić, że pismo potwierdzające zawiera nieistotne zmiany, w stosunku do pierwotnej treści umowy, zawartej w formie ustnej. Jest to praktycznie niemożliwe, co oznacza, że będzie obowiązywała umowa w treści jednoznacznie ustalonej w piśmie potwierdzającym firmy B.

Na wszelki wypadek ustawodawca zastrzegł, iż pisemne potwierdzenie umowy nie będzie wiążące, jeżeli druga strona umowy niezwłocznie sprzeciwi się treści pisma potwierdzającego.

Dlatego też lepiej jest od razu zawrzeć umowę w formie pisemnej, niż zdawać się na jednostronne potwierdzenie jej treści przez drugą stronę.

Przetargowy tryb zawarcia umowy

Dokonane zostały też zmiany w zakresie trybu przetargowego lub aukcyjnego zawierania umowy.

Najważniejsza zmiana w przedmiocie trybu przetargowego dotyczy kręgu osób uprawnionych do unieważnienia przetargu.

W obecnym stanie prawnym prawo do unieważnienia przetargu przysługuje tylko stronom umowy zawartej w drodze przetargu.

Nie maja takiego uprawnienia pozostali uczestnicy postępowania przetargowego.

Zgodnie z treścią art. 70 (5) K.c. uprawnienie do unieważnienia przetargu przysługuje każdemu jego uczestnikowi, jeżeli strona umowy zawartej w wyniku przetargu, inny uczestnik przetargu lub osoba działająca w porozumieniu z tymi podmiotami wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami.

Przepis ten nie wymaga istnienia interesu prawnego po stronie uczestnika przetargu występującego o jego unieważnienie.

Skutki prawne tego przepisu mogą być bardzo poważne, gdyż przepis ten umożliwia skuteczne blokowanie przetargów na drodze zaskarżania ich wyników przez uczestników postępowania przetargowego.

Należy też zwrócić uwagę, że przepis ten dotyczy zarówno przetargów fakultatywnych jak i obligatoryjnych, przeprowadzanych zazwyczaj w trybie ustawy o zamówieniach publicznych.

Zawarcie umowy w drodze negocjacji stron

Zmiany prawne dotyczą także umowy zawieranej w drodze negocjacji stron.

Nowy przepis art. 72 § 2 K. c. postanawia, że strona umowy która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, a w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest zobowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Powyższy przepis zawiera w swojej treści dotychczas doktrynalną tylko konstrukcje winy w kontraktowaniu, tzw. culpa in contrahendo, która sprowadza się do zasady, że jeżeli strona nielojalnie prowadzi negocjacje, jest zobowiązana do naprawienia drugiej stronie szkody w wysokości tego, na co druga strona liczyła w związku ze spodziewanym zawarciem umowy ( tzw. ujemny interes umowny ).

Jednym z aspektów winy w nielojalnych negocjacjach jest ujawnienie informacji uzyskanych od drugiej strony podczas negocjacji przyszłej umowy.

Zgodnie z nową treścią art. 72 K. c. obowiązek zachowania w poufności określonych informacji otrzymanych od drugiej strony powstaje z mocy prawa z chwilą otrzymania tych informacji.

Jeżeli firma A w trakcie negocjacji udostępni firmie B listę informacji poufnych, to z chwilą takiego udostępnienia firma B ma obowiązek nie ujawniania tych informacji.

Jest to ustawowy stosunek zobowiązaniowy powstający na mocy jednostronnej czynności faktycznej w postaci udostępnienia informacji.

Jeżeli firma B chciałaby uniknąć powstania tego stosunku zobowiązaniowego to musi wcześniej uzgodnić z firmą A, że udostępnienie określonych informacji nie spowoduje obowiązku zachowania poufności.

Należy pamiętać o tym, iż odszkodowanie za ujawnienie informacji poufnych nie podlega żadnym limitom i obejmuje zgodnie z art. 361 K.c. pełne odszkodowanie zawierające zarówmno damnum emergens jak i lucrum cessans.

Wobec tego nowego stanu prawnego bezpiecznie jest stosować dotychczasowa praktykę zawierania umowy o negocjację lub umowy o poufności.

Umowa przedwstępna

Moim zdaniem, należy zwrócić uwagę na jeszcze jedno nowe rozwiązanie wprowadzone nowelizacją przepisów Kodeksu cywilnego, a mianowicie zmiany dotyczące umowy przedwstępnej.

W obowiązującym jeszcze stanie prawnym umowa przedwstępna powinna zawierać oznaczenie istotnych postanowień i terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.

W dokonanej zmianie prawnej zrezygnowano z oznaczania w umowie przedwstępnej terminu zawarcia umowy właściwej.

Powyższe rozwiązanie prawne nie wydaje się właściwe, co najmniej z dwu powodów.

Po pierwsze oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej pozwala odróżnić umowę przedwstępną od umowy właściwej.

Po drugie umowa przedwstępna jest dla stron fundamentem przyszłej umowy właściwej i strony powinny mieć świadomość kiedy taka umowa powinna zostać zawarta.

Brak terminu jej zawarcia powodować może przykre konsekwencje dla jednej ze stron umowy przedwstępnej, gdyż obowiązywać będzie zasada kto pierwszy ten lepszy.

Zgodnie bowiem z art. 389 § 2 K. c. jeżeli strony umowy wyznaczyły różne terminy, obowiązuje ten termin, który został wyznaczony wcześniej.

Dla pewności obrotu gospodarczego warto więc zawierać umowy przedwstępne tak jak dotychczas to znaczy z określeniem terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.

Jako pierwsi prezentujemy nowe zasady zawierania umów w obrocie gospodarczym pełne informacje znajdą Państwo w Vademecum Podatkowo - Księgowym nr 10/2003

http://www.difin.pl/