Podatniku, wykorzystuj Unię!

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczność zmiany wielu przepisów. Mimo że od 1 stycznia 2004 r. obowiązują przepisy nowej ustawy o podatku od towarów i usług, to nadal znajdują się w niej przepisy, które naruszają regulacje unijne. Są szanse, że Sejm przy okazji prac parlamentarnych nad ustawą usunie te sprzeczności. Nie najlepsza jest również sytuacja w zakresie podatków dochodowych: PIT i CIT. Tu proces dostosowania do regulacji unijnych jest raczej szczątkowy. Tymczasem często wystarczyłoby dodać do przepisów wymóg dotyczący konieczności uwzględnienia regulacji unijnych.

Zmiany wymagają również stawki akcyzy

Stając się członkiem Unii, Polska wynegocjowała okresy przejściowe na dostosowanie krajowego poziomu opodatkowania akcyzą dla pewnej grupy produktów. Niektóre terminy wkrótce miną.

Mamy również coraz mniej czasu na zmianę zasad opodatkowania VAT budownictwa mieszkaniowego. Obniżoną 7 ­proc. stawkę możemy stosować tylko do końca tego roku.

Po przystąpieniu do Unii pojawiły się również inne problemy. Sądy administracyjne zostały zobowiązane do stosowania prawa europejskiego w sprawach podatkowych.

Janusz Drachal, sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, uważa, że liczba spraw sądowoadministracyjnych z elementem europejskim stale wzrasta.

- Bez wątpienia wynika to z faktu, że coraz częściej przedmiotem kontroli sądowej są decyzje organów administracji publicznej wydane po 1 maja 2004 r. Także wzrost świadomości znaczenia prawa wspólnotowego powoduje, że powoływane są przez strony postępowań i ich pełnomocników normy zawarte w rozporządzeniach i dyrektywach europejskich, z których wywodzą oni korzystne dla siebie skutki prawne, nieuwzględnione przez organ rozpoznający sprawę wyłącznie na płaszczyźnie prawa polskiego - dodaje sędzia NSA.

Pierwsze trzy lata członkostwa w UE to również pierwsze sprawy podatkowe przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. W tym czasie do Trybunału trafiły trzy sprawy związane ze stosowaniem prawa podatkowego. Dotyczyły one akcyzy i VAT.

Spór o akcyzę od aut.

Jedną z najgłośniejszych spraw polskich, która została rozstrzygnięta 18 stycznia 2007 r. przez ETS (C-313/05), jest problem akcyzy nakładanej przez Polskę na używane samochody sprowadzane z innych krajów Unii. Z pytaniem prejudycjalnym w tym zakresie zwrócił się do ETS Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Tę sprawę Polska przegrała, choć sam podatnik - Maciej Brzeziński - może mówić o zwycięstwie. Zdaniem ETS zgodnie z polskimi przepisami podatek akcyzowy nakładany był w związku z nabyciem używanych pojazdów pochodzących z innych państw członkowskich. Nie był on nakładany w związku z nabyciem używanych pojazdów zarejestrowanych już w Polsce, na które to pojazdy został już nałożony przed ich pierwotnym zarejestrowaniem. W przypadku samochodów nowych lub mających mniej niż dwa lata stawka akcyzy wynosiła (i od 1 grudnia 2006 r. wynosi) 3,1 proc. lub 13,6 proc., w zależności od pojemności silnika. Natomiast dla samochodów starszych niż dwa lata stawka ta zmieniała się wraz z wiekiem samochodu i może dochodzić do 65 proc.

ETS stwierdził, że prawo wspólnotowe sprzeciwia się polskiemu podatkowi akcyzowemu w zakresie, w jakim obciąża on samochody używane, starsze niż dwa lata, przywożone z innego państwa członkowskiego, w większym stopniu niż te, które zostały już zarejestrowane w Polsce. Dzięki takiemu orzeczeniu podatnicy, którzy po 1 maja 2004 r. sprowadzili do Polski z innego państwa UE auto starsze niż dwa lata, mogą starać się o zwrot części nadpłaconego podatku.

Kłopoty z sankcją VAT

Drugi obszar spraw, jakimi zajmuje się ETS, to polski VAT. Na razie są to problemy związane z sankcją VAT. W tej kwestii do Trybunału wpłynęły już dwie sprawy, jedna 25 stycznia 2007 r. (C-25/07), w drugiej zapadł już wyrok 6 marca 2007 r. (C­168/07). Jeśli chodzi o pierwszy przykład, pytanie dotyczy sankcji VAT i jej zgodności z VI Dyrektywą. Trybunał tą sprawą jeszcze się nie zajął.

Drugi przypadek to pytanie prejudycjalne WSA w Łodzi dotyczące interpretacji VI Dyrektywy w zakresie sankcji VAT. Sprawa dotyczyła zobowiązania podatkowego, powstałego w 2003 roku. ETS nie udzielił odpowiedzi w tym zakresie. W swoim postanowieniu uznał, że skoro sprawa dotyczy okresu, gdy Polska jeszcze nie była członkiem Unii, to pozostaje ona poza jurysdykcją Trybunału.

Skarg do ETS z pewnością będzie przybywało. Jerzy Martini, doradca podatkowy, Baker & McKenzie uważa, że w polskich przepisach o podatku od towarów i usług i akcyzie istnieje wiele elementów niezgodnych z prawem wspólnotowym.

- W pierwszej kolejności do Trybunału mogą trafić sprawy związane z ograniczeniem prawa do odliczenia VAT - podkreśli Jerzy Martini.

Zmiana stawek akcyzy

Kolejne problemy, z jakim Polska musi się uporać, to stawki akcyzy. Do 1 stycznia 2006 r. mieliśmy czas na dostosowanie do wymogów wspólnotowych zasad opodatkowania energii elektrycznej. Nie udało się to. Odpowiednie regulacje znalazły się dopiero w obecnie przygotowanym projekcie ustawy. Zakładają one, że ciężar opodatkowania akcyzą energii elektrycznej zostanie przesunięty z producentów na dostawców energii ostatecznemu konsumentowi.

Więcej czasu Polska ma na dostosowanie do unijnych standardów cen papierosów. Okres przejściowy mija 31 grudnia 2008 r. Do tego czasu ceny papierosów wzrosną o 24,7 proc.

Akcyza wzrośnie również na inne produkty

Przepisy unijne przewidują opodatkowanie akcyzą węgla i koksu. W przypadku tych produktów (w Polsce węgiel i koks nie są objęte akcyzą) wynegocjowaliśmy okres przejściowy do 1 stycznia 2012 r. Znacznie krócej, bo do 1 stycznia 2010 r. Polska musi uporać się z opodatkowaniem akcyzą oleju opałowego wykorzystywanego jako materiał pędny. Do 2009 roku mamy czas na uregulowanie kwestii opodatkowania akcyzą benzyny bezołowiowej. Do 1 stycznia 2008 r. musimy dostosować do unijnego minimum krajowy poziom opodatkowania akcyzą ciężkiego oleju napędowego.

VAT na budownictwo

Wejście Polski do UE spowodowało również konieczność zmiany opodatkowania VAT budownictwa mieszkaniowego. Na mocy przepisów przejściowych do końca 2007 roku możemy stosować zamiast 22 proc. obniżoną 7 proc. stawkę VAT. Polska musi zatem szybko rozwiązać kwestię definicji budownictwa społecznego, która pozwoli na dalsze stosowanie obniżonej stawki VAT po 31 grudnia 2007 r.

Jak na razie jasnej definicji budownictwa społecznego nie ma. Na początku kwietnia Ministerstwo Finansów zaprezentowało jedynie jej założenia. Wynika z nich, że preferencyjna 7­proc. stawka VAT miałaby dotyczyć mieszkań o powierzchni do 120 mkw. i domów jednorodzinnych do 220 mkw., kupowanych od deweloperów czy spółdzielni mieszkaniowych. Każdy metr ponad wspomniany limit będzie opodatkowany stawką 22 proc.

OPINIA POLITYKA:Zmiany potrzebne w akcyzie

Aleksandra Natalli-Świat - przewodnicząca sejmowej Komisji Finansów Publicznych: Przepisy regulujące podatki dochodowe, które nie są zharmonizowane w ramach Unii Europejskiej, nie wymagały szczególnych zmian związanych z dostosowaniem do prawa wspólnotowego. Natomiast pewne rozbieżności istnieją jeszcze w zakresie podatków zharmonizowanych, tj. VAT czy akcyzy. Zasadnicza kwestia, która jeszcze w tym roku będzie realizowana, dotyczy podatku akcyzowego. Konieczne jest tutaj dostosowanie do regulacji unijnych przepisów dotyczących sposobu rozliczania akcyzy na energię elektryczną. Chodzi tu o opodatkowanie energii na etapie jej sprzedaży ostatecznym konsumentom. Oznacza to, że obowiązek płacenia podatku będzie ciążył na dystrybutorach, czyli zakładach energetycznych, a nie na producentach.

OPINIA EKSPERTA: Podatnicy nie korzystają z przywilejów

Juliana Brzezińska - ekspert podatkowy w kancelarii Krawczyk i Wspólnicy:

Po akcesji do Unii Europejskiej sytuacja podatników zmieniła się. Obowiązuje nas, zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, wspólnotowy dorobek prawny, na który składają się wspólnotowe rozporządzenia i dyrektywy oraz dorobek orzeczniczy sądownictwa wspólnotowego - przede wszystkim orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Istotnym elementem tego porządku jest zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym, w związku z czym ograniczeniu uległa swoboda państwa przy nakładaniu podatków.

Naruszenie przez przepisy krajowe bezwzględnie obowiązujących przepisów wspólnotowych daje podatnikom duże możliwości obrony, zwłaszcza jeżeli chodzi o zharmonizowane przepisy o VAT i akcyzie. Jeśli naruszenie przepisów wspólnotowych jest niekorzystne dla podatników, mogą oni stosować bezpośrednio przepisy prawa wspólnotowego z pominięciem przepisów krajowych. W praktyce jednak podatnicy rzadko decydują się korzystać z przywilejów, jakie daje im prawo wspólnotowe, a szkoda, bo dotychczasowa praktyka krajowych sądów administracyjnych wskazuje, że prawo wspólnotowe potrafi skutecznie ochronić prawa podatników.

Bogdan Świąder, Aleksandra Tarka, Ewa Matyszewska