Rabat pośredni - rozliczenie u przekazującego i otrzymującego

2.1. Rozliczenie rabatu pośredniego dla celów VAT

Obniżenie podstawy opodatkowania w podmiocie udzielającym rabatu pośredniego

Przypadki, w których możliwe jest obniżenie podstawy opodatkowania VAT, reguluje art. 29a ust. 10 ustawy o VAT. Z przepisu tego wynika, że podstawę opodatkowania obniża się o:

1) kwoty udzielonych po dokonaniu sprzedaży opustów i obniżek cen,

2) wartość zwróconych towarów i opakowań (z zastrzeżeniem),

3) zwróconą nabywcy całość lub część zapłaty otrzymaną przed dokonaniem sprzedaży, jeżeli do niej nie doszło,

4) wartość zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze.

Wśród przypadków umożliwiających podatnikom obniżenie podstawy opodatkowania nie wymieniono wprost rabatów pośrednich, tj. rabatów udzielonych podmiotowi niebędącemu bezpośrednim odbiorcą towaru/usługi. W praktyce przyjmuje się jednak, że udzielenie rabatu pośredniego uzasadnia obniżenie podstawy opodatkowania VAT w podmiocie udzielającym takiego rabatu, a w konsekwencji - obniżenie kwoty VAT należnego.

Taki pogląd prezentują także organy podatkowe, czego przykładem jest interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 3 lipca 2018 r., nr 0114-KDIP4.4012.292.2018.2.MP, odnosząca się do sytuacji, w której spółka planowała wprowadzenie rabatów pośrednich, udzielanych i wypłacanych odbiorcom, którzy nie dokonują zakupów bezpośrednio w spółce, lecz poprzez hurtownie, które nabywają produkty bezpośrednio od spółki. Spółka zamierzała udzielać i wypłacać rabaty pośrednie z pominięciem hurtowni. Organ podatkowy stwierdził:

"(...) konstrukcja podstawy opodatkowania pozwala zrealizować fundamentalną zasadę neutralności podatku VAT. Ekonomiczny ciężar podatku VAT, co do zasady, powinien bowiem ponosić konsument, a nie podatnik. W ślad zatem za obniżeniem ceny transakcyjnej w formie rabatu powinno następować obniżenie podstawy opodatkowania tej transakcji, aby zachowana została zasada proporcjonalności podatku VAT do ceny towarów i usług. Jeśli podstawa opodatkowania przewyższa kwotę wynagrodzenia należnego podatnikowi, przynajmniej w części poniesie on ekonomiczny ciężar podatku, co naruszałoby zasadę neutralności tego podatku. Zwrócił na to uwagę Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-317/94 (...), stwierdzając, że podstawą opodatkowania dla producenta jako podatnika musi być kwota odpowiadająca cenie, po jakiej sprzedał on towary hurtownikom lub detalistom, pomniejszona o wartość rabatów na podstawie których wypłacone zostało wynagrodzenie ostatecznym nabywcom towarów. (...)"

Dyrektor KIS uznał, że gdy odbiorcy "pośredni" otrzymują bezpośrednio od spółki zwrot części ceny zakupionych produktów, to nastąpi dla nich rzeczywiste obniżenie ceny zakupu tych towarów. W tej sytuacji podmiotem uprawnionym do obniżenia kwoty VAT należnego z tytułu sprzedaży nie będzie hurtownia (która otrzymała od ww. odbiorcy cenę należną w pełnej wysokości), ale spółka, która dokona sprzedaży ostatecznie po obniżonej cenie, tj. udzieli rabatu. Zatem spółka będzie mogła skorzystać z prawa do korekty podstawy opodatkowania i należnego podatku VAT. Udzielany rabat pośredni stanie się bowiem upustem - obniżką (rabatem), o którym mowa w art. 29a ust. 10 ustawy o VAT.

Podobnie wynika z interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z 17 lipca 2018 r., nr 0114-KDIP4.4012.300.2018.1.AKO, a także z 18 maja 2018 r., nr 0112-KDIL1-2.4012. 176.2018.1.AW.

Kwota rabatu pośredniego powinna być uznana za kwotę brutto, a kwotę VAT należy ustalić tzw. metodą "w stu".

Tak też wynika m.in. z ww. interpretacji indywidualnych z 17 lipca 2018 r. i 3 lipca 2018 r. W drugiej z tych interpretacji organ podatkowy stwierdził:

"(...) podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę. Zatem wypłacany rabat pośredni wpływa na jej ostateczną wysokość. Skoro obniżeniu ulega kwota łącznej należności za sprzedane Produkty Wnioskodawcy, która jest kwotą brutto, to i kwota rabatu pośredniego powinna być uznana za kwotę brutto, którą należy proporcjonalnie (tzw. metodą "w stu") podzielić na kwotę podstawy opodatkowania i kwotę VAT należnego. (...)"

Udokumentowanie rabatu pośredniego

W przypadku, gdy po sprzedaży towaru/usługi podatnik udziela "typowych" rabatów, to fakt ten dokumentuje fakturą korygującą wystawioną na nabywcę towaru/usługi. Faktura korygująca powinna zawierać m.in. (zob. art. 106j ust. 2 ustawy o VAT):

• dane zawarte w fakturze, której dotyczy faktura korygująca,
   
• jeżeli korekta wpływa na zmianę podstawy opodatkowania lub kwoty VAT należnego - odpowiednio kwotę korekty podstawy opodatkowania lub kwotę korekty podatku należnego z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatku i sprzedaży zwolnionej.

Należy mieć na uwadze, że podatnik (udzielający rabatu pośredniego) nie wystawił faktury ostatecznemu odbiorcy (podmiotowi, któremu udziela rabatu), lecz "pośrednikowi" (np. hurtowni). Dane wykazane na fakturze wystawionej na rzecz "pośrednika" nie uległy zmianie - na dane te nie wpływa fakt udzielenia rabatu pośredniego ostatecznemu nabywcy towaru (usługi). W związku z tym podatnik nie wystawia faktury korygującej do tej faktury.

Nie ma także uzasadnienia do wystawienia faktury korygującej na rzecz ostatecznego nabywcy, któremu podatnik udziela rabatu pośredniego. Pomiędzy tymi stronami nie istniał bowiem tytuł prawny, który umożliwiałby wystawienie faktury korygującej. W związku z tym podmiot udzielający rabatu pośredniego nie może udokumentować przyznanego rabatu za pomocą faktury korygującej. Uważamy, że w takim przypadku przedmiotowy rabat może zostać udokumentowany np. notą księgową (uznaniową).

Tak też uważają organy podatkowe, m.in. Dyrektor KIS w ww. interpretacjach indywidualnych z 17 lipca 2018 r. oraz z 3 lipca 2018 r. W drugiej z tych interpretacji czytamy:

"(...) Jeżeli rabat został przyznany przez podatnika stojącego na początku łańcucha dostaw ostatecznemu odbiorcy, nie zaś przez podmioty transakcji pośrednich lub też tym podmiotom, to podmioty te nie będą mogły wystawiać lub przyjmować faktur korygujących, bowiem w transakcjach przez nie wykonywanych nie dojdzie do zmiany ceny. Nie będzie również możliwe wystawienie faktury korygującej ostatecznemu odbiorcy, ponieważ między pierwszym sprzedawcą a tym odbiorcą nie doszło do żadnej dostawy, zatem pierwszy sprzedawca nie wystawił temu odbiorcy żadnej faktury. Przepisy krajowe nie określają dokumentu, na podstawie którego podatnik udzielający rabatu może ten rabat udokumentować. Nie jest tym dokumentem faktura korygująca, jednak nic nie wskazuje, że nie może nim być np. nota księgowa (uznaniowa). W konsekwencji, wystawiona nota będzie pisemnym dokumentem, który w świetle regulacji prawnych umożliwi udokumentowanie rabatu.

Zatem udzielane przez Wnioskodawcę rabaty pośrednie będące przedmiotem wniosku mogą być dokumentowane wystawioną przez Wnioskodawcę na konkretnego Odbiorcę Pośredniego notą uznaniową. (...) obowiązujące przepisy ustawy o VAT oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy nie regulują kwestii wystawiania not, tym samym nie określają danych, które powinna zawierać nota uznaniowa. Wyszczególnienie w jej treści np. kwoty udzielonego rabatu oraz wskazanie okresu rozliczeniowego, za który został przyznany rabat, powinno zostać uznane za poprawne i dopuszczalne. (...)"

Zaznaczamy, że na ww. nocie warto również wyszczególnić kwotę VAT podlegającą korekcie.

Moment skorygowania podstawy opodatkowania

Kwestie związane z momentem obniżenia podstawy opodatkowania VAT, m.in. w przypadku udzielenia po dokonaniu sprzedaży opustów i obniżek cen, reguluje art. 29a ust. 13-15 ustawy o VAT. Z przepisów tych wynika, że obniżenie podstawy opodatkowania uzależnione jest generalnie od uzyskania przez podatnika potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę.

W praktyce przyjmuje się, że powyższe zasady nie mają zastosowania do rabatu pośredniego, który nie jest dokumentowany fakturą korygującą. W tym przypadku obniżenia podstawy opodatkowania dokonuje się w okresie rozliczeniowym, w którym wypłacono środki pieniężne z tytułu tego rabatu.

Tak też wynika z ww. interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z 3 lipca 2018 r., w której czytamy:

"(...) wystawienie przez Wnioskodawcę noty księgowej nie jest warunkiem koniecznym uzyskania prawa do obniżenia podatku należnego VAT, lecz ma charakter wtórny w stosunku do właściwego zdarzenia gospodarczego, jakim jest wypłata przyznanego Odbiorcy pośredniemu rabatu pośredniego. To w momencie wypłaty rabatu podstawa opodatkowania VAT w postaci kwoty zapłaty otrzymanej przez Wnioskodawcę ulega faktycznemu pomniejszeniu.

W konsekwencji, Wnioskodawca powinien dokonać obniżenia podstawy opodatkowania oraz podatku należnego VAT w rozliczeniu za okres, w którym nastąpiła wypłata rabatu pośredniego przyznanego Odbiorcy pośredniemu, niezależnie od tego, kiedy zostanie wystawiona dokumentująca go nota księgowa. (...)"

Podobnie wynika z ww. interpretacji indywidualnych Dyrektora KIS z 17 lipca 2018 r., z 18 maja 2018 r., a także z 2 maja 2018 r., nr 0115-KDIT1-2.4012.149.2018.1.RS.

Rabat pośredni a korekta VAT naliczonego - u otrzymującego rabat

Kwestie związane z dokonaniem korekty odliczonego VAT reguluje art. 86 ust. 19a-19b ustawy o VAT. Z przepisów tych wynika m.in., że gdy nabywca towaru lub usługi otrzymał fakturę korygującą (m.in. z tytułu udzielonych po dokonaniu sprzedaży opustów i obniżek cen), to jest on zasadniczo zobowiązany do zmniejszenia kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym tę fakturę korygującą otrzymał (jeżeli podatnik nie obniżył kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego określonego w fakturze, której korekta dotyczy, a prawo do takiego obniżenia mu przysługuje, zmniejszenie kwoty podatku naliczonego uwzględnia się w rozliczeniu za okres, w którym podatnik dokonuje tego obniżenia).

Brak jest natomiast regulacji, które wskazywałyby na konieczność korekty VAT naliczonego w przypadku, gdy udzielony rabat nie jest dokumentowany fakturą korygującą, lecz innym dokumentem, np. notą księgową. Niemniej jednak przyjmuje się, że podatnik otrzymujący rabat pośredni jest zobowiązany do skorygowania VAT naliczonego. Tak wynika m.in. z interpretacji indywidualnych Dyrektora KIS z 28 czerwca 2018 r., nr 0111-KDIB3-2.4012.409.2018.2.AZ i nr 0111-KDIB3-2.4012.409.2018.2.AZ, a także Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 28 października 2016 r., nr 1462-IPPP1.4512.744.16.1.AS. W ostatniej z tych interpretacji organ podatkowy stwierdził:

"(...) rabat pośredni udzielony Wnioskodawcy zostanie udokumentowany notą księgową wystawioną przez producenta. Wysokość obrotów uprawniających do otrzymania rabatu ustalona jest przez Wnioskodawcę i producenta na podstawie określonego poziomu zakupów produktów dokonanych u hurtowników/dystrybutorów. W konsekwencji producent będzie posiadał prawo do obniżenia podstawy opodatkowania, i tym samym Wnioskodawca, otrzymując od producenta notę dokumentującą wartość udzielonego rabatu powinien obniżyć podatek VAT naliczony o kwoty VAT wynikające z otrzymanej noty księgowej. (...)"

2.2. Uwzględnienie rabatu pośredniego w przychodach i kosztach podatkowych

Udzielenie rabatu pośredniego

W ustawach o podatku dochodowym nie wskazano, w jaki sposób podatnicy powinni rozliczać rabat pośredni. Niemniej jednak w praktyce przyjęło się, że wartość przyznanego rabatu pośredniego nie skutkuje koniecznością zmniejszenia przychodów ze sprzedaży towarów/usług. Wartość takiego rabatu podmiot, który go udzielił, może natomiast zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów (z uwzględnieniem zasad ogólnych). Tak wynika m.in. z interpretacji indywidualnych Dyrektora KIS z 31 lipca 2018 r., nr 0112-KDIL3-1.4011.288.2018.1.AA, z 6 kwietnia 2018 r., nr 0111-KDIB1-2.4010.106.2018.2.DP oraz z interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 7 września 2016 r., nr IBPB-1-1/4510-175/16-2/NL. W ostatniej z tych interpretacji organ podatkowy stwierdził:

" (...) Udzielone rabaty bez wątpienia stanowią instrument pozytywnie wpływający na intensyfikację sprzedaży towarów oraz mają na celu zachętę do maksymalizacji zakupów. Mając powyższe na uwadze, wydatki, które Spółka ponosić będzie w związku z udzieleniem rabatów (...), mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. (...) "

Organ podatkowy uznał, że rabaty pośrednie to koszty inne niż bezpośrednio związane z przychodami, potrącalne generalnie w dacie ich poniesienia.

UWAGA! Do kosztów uzyskania przychodów podatnik może zaliczyć jedynie kwotę netto przyznanego rabatu.

Tak też wynika m.in. z interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z 6 kwietnia 2018 r., nr 0111-KDIB1-2.4010.106.2018.2.DP oraz Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 27 lipca 2016 r., nr IPPB6/4510-347/16-2/AP.

Otrzymanie rabatu pośredniego

Zgodnie z przyjętą praktyką, otrzymanie rabatu pośredniego wiąże się z powstaniem przychodu podatkowego u otrzymującego. Wartość tego rabatu nie koryguje natomiast kosztów uzyskania przychodów.

Przychód z tytułu otrzymania rabatu pośredniego powstaje w momencie faktycznego otrzymania rabatu, tj. w momencie wpływu środków pieniężnych na rachunek bieżący.

Tak wynika m.in. z interpretacji indywidualnych Dyrektora KIS z 28 czerwca 2018 r., nr 0111-KDIB2-3.4010.142.2018.2.LG oraz nr 0111-KDIB2-3.4010.157.2018.1.LG, z 29 maja 2018 r., nr 0114-KDIP2-2.4010.187.2018.1.GF, a także Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 29 grudnia 2016 r., nr 1462-IPPB5.4510.946.2016.2.BC. W ostatniej z tych interpretacji organ podatkowy uznał:

"(...) Spółka będzie otrzymywała kwoty od Producentów tytułem rabatu pośredniego, które nie związane są z żadną konkretną dostawą, ale uzależnione od określonego wolumenu zakupów. Wskazać należy, że ww. rabat pośredni będzie swoistą nagrodą za określoną ilość zakupów.

(...) otrzymany od Producentów rabat pośredni stanowić będzie dla Wnioskodawcy przychód (...).

Jednocześnie stwierdzić należy, że ww. przychód z tytułu otrzymanego od Producentów rabatu pośredniego powstaje zgodnie z art. 12 ust. 3e (ustawy o PDOP - przyp. red.) w dniu wpływu tych kwot na rachunek bankowy Wnioskodawcy. (...)"

2.3. Ujęcie rabatu pośredniego w ewidencji księgowej

Także w ustawie o rachunkowości nie zawarto żadnych regulacji, które wprost wskazywałyby, w jaki sposób jednostki powinny rozliczać udzielenie/otrzymanie rabatu pośredniego. W praktyce przyjmuje się podobne rozwiązania, jak na potrzeby podatku dochodowego, tj.:

• w podmiocie udzielającym rabatu pośredniego - wartość rabatu (netto) zaliczana jest do kosztów (nie koryguje się przychodów ze sprzedaży),
   
• w podmiocie otrzymującym rabat pośredni - wartość rabatu (netto) zaliczana jest do przychodów (nie koryguje się kosztów).

Udzielenie/otrzymanie rabatu pośredniego może zostać ujęte w księgach rachunkowych w następujący sposób (na podstawie noty):

Powyższe księgowania są jednymi z przykładowych.

Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych Nr 25 z dnia 2018-09-01

GOFIN podpowiada