Sposoby fiskusa na wyzbywających się majątku
Podatnicy wyprzedają niekiedy swój majątek lub przekazują w darowiźnie najbliższym, aby uniknąć zapłaty podatków. Fiskus ma jednak swoje sposoby na zminimalizowanie niekorzystnych dla niego skutków takich działań. Wyzbywanie się majątku może być podstawą ustanowienia zabezpieczenia na pozostałych składnikach mienia podatnika, wystawienia nakazu natychmiastowej zapłaty podatku czy dochodzenia na drodze sądowej bezskuteczności dokonanych transakcji.
Urząd skarbowy może bronić się przed wyzbywaniem się majątku przez podatnika już w trakcie postępowania podatkowego - przed wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego. Przewiduje to art. 33 § 2 Ordynacji podatkowej.
Podatnik powinien liczyć się z ustanowieniem zabezpieczenia, jeżeli przed wymiarem zobowiązania podatkowego wyprzedaje swoje mienie, udziela pożyczek krewnym czy przekazuje dziecku mieszkanie w darowiźnie, a takie działania mogą utrudnić lub udaremnić ściągnięcie podatku. Postępowanie zabezpieczające należy traktować jako pomocnicze w stosunku do egzekucji administracyjnej. Podstawowym celem tej procedury nie jest przymusowy pobór podatku, lecz zapewnienie środków na zaspokojenie należności, której wysokość nie została jeszcze ostatecznie wyliczona.
Urząd skarbowy, dokonując zabezpieczenia przed wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego, podaje w decyzji o zabezpieczeniu przybliżoną kwotę podatku oraz należnych od niego odsetek za zwłokę. Warto zaznaczyć, że nie nalicza się odsetek za zwłokę za okres zabezpieczenia od zabezpieczonej kwoty zobowiązania, jeżeli objęte zabezpieczeniem środki pieniężne, w tym kwoty uzyskane ze sprzedaży objętych zabezpieczeniem rzeczy lub praw, zostały zaliczone na poczet zaległości podatkowych.
Wyzbywanie się majątku może stać się powodem przyspieszenia realizacji wydanej, ale jeszcze nieostatecznej decyzji wymiarowej. Decyzja urzędu skarbowego obligująca podatnika do uregulowania podatku podlega zasadniczo realizacji dopiero wtedy, gdy stanie się ostateczna. Jeżeli więc takie rozstrzygnięcie zostanie zakwestionowane poprzez wniesienie odwołania, z uiszczeniem wynikającego z niego zobowiązania można poczekać do czasu wyjaśnienia sprawy przez izbę skarbową.
Nieostateczna decyzja może być jednak w wyjątkowych przypadkach opatrzona rygorem natychmiastowej wykonalności. Pozwala to dochodzić, także w trybie przymusowym, spornej kwoty. Podstawą wydania nakazu natychmiastowej realizacji decyzji może być m.in. wyzbywanie się przez podatnika majątku znacznej wartości, jeżeli takie działania zmniejszają lub wręcz pozbawiają fiskusa szans na przeprowadzenie w przyszłości skutecznej egzekucji. Stanowi o tym art. 239b Ordynacji podatkowej.
Nadanie decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności wymaga wydania postanowienia. Postanowienie to podlega kontroli instancyjnej i sądowoadministracyjnej. Oznacza to, że najpierw można wnieść na nie zażalenie. Jeżeli nie przyniesie to zmiany stanowiska urzędników, podatnik ma prawo złożyć skargę do sądu administracyjnego.
Podatnik, który po otrzymaniu decyzji wymiarowej rozporządza swoim mieniem ze szkodą dla fiskusa, naraża się także na odpowiedzialność karną. Wynika to z art. 300 § 2 Kodeksu karnego. Podatnikowi nie wolno usunąć, ukryć, zbyć, darować, zniszczyć, rzeczywiście lub pozornie obciążyć albo uszkodzić składniki swojego majątku, jeżeli miałoby to na celu udaremnienie egzekucji obowiązku wynikającego z decyzji. Za takie działania przewidziana jest kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Fiskus coraz częściej spotyka się z osobami, do których trafiły składniki mienia podatnika, w sądzie. Urząd skarbowy, działając w imieniu Skarbu Państwa (wierzyciela podatkowego), może na drodze cywilnej dochodzić uznania za bezskuteczną w stosunku do niego transakcji prowadzącej do wyzbycia się przez podatnika majątku, jeżeli ma ona na celu udaremnienie ściągnięcia zaległości podatkowych. Wygrana umożliwia prowadzenie egzekucji z przedmiotów majątkowych przekazanych przez podatnika osobom trzecim.
Rozwiązanie to, nazywane skargą pauliańską, stosuje się w przypadkach spełniających warunki określone w art. 527-534 Kodeksu cywilnego. Po pierwsze, podatnik dokonał czynności prawnej, w wyniku której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, np. otrzymała w darowiźnie nieruchomość. Po drugie, doszło do pokrzywdzenia Skarbu Państwa jako wierzyciela. Oznacza to, że w wyniku czynności podatnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed jej dokonaniem. Nie jest więc w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań podatkowych. Po trzecie, podatnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela podatkowego, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Jeśli tą osobą trzecią jest osoba pozostająca z dłużnikiem w bliskim stosunku, np. małżonek lub dziecko, domniemywa się, że o tym wiedziała. Umowę darowizny łatwiej zakwestionować. Fiskus może żądać uznania jej za bezskuteczną, chociażby obdarowany nie wiedział i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mógł dowiedzieć się, że podatnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela podatkowego.
Skarga pauliańska nie może być wniesiona po 5 latach od daty czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela.
Osoba, która w opisany sposób uzyskała korzyść majątkową, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu fiskusa żądającego uznania czynności za bezskuteczną. Ma dwie możliwości. Pierwsza opcja to spłacić zaległości podatkowe obciążające podatnika, druga - wskazać fiskusowi wystarczające do jego zaspokojenia mienie podatnika.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613)
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)
Ustawa z dnia 6.06.1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. nr 88, poz. 553 ze zm.)
autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 78 (1223) z dnia 2015-09-28