Trudna równowaga pomiędzy domem a pracą

Godzenie opieki nad dziećmi lub nad chorymi, niepełnosprawnymi osobami wciąż nie jest łatwe. Tak pokazuje praktyka, tak wynika z raportu "Praca zawodowa, a pełnienie ról opiekuńczych przez kobiety i mężczyzn w Polsce", który opublikowało Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Co prawda większość opiekunów (63 proc.) stwierdziła, że osiąga równowagę między pracą a opieką nad innymi, ale pełną równowagę (odpowiedź "zdecydowanie tak") wybrał tylko co ósmy respondent - opiekun. Na brak osiągania równowagi relatywnie częściej wskazują kobiety oraz osoby w wieku 35-44 lata.

FOB szacuje na podstawie danych GUS na temat zatrudnienia pod koniec zeszłego roku, że ok. 5,2 mln osób łączy pracę zawodową z obowiązkiem opieki nad dzieckiem do lat 14 oraz 3 mln osób, ma w rodzinie niesamodzielną osobę dorosłą, która wymaga opieki. Przy czym co dziesiąty rodzic dziecka lub nastolatka równocześnie opiekuje się jednym lub dwojgiem własnych rodziców.

Spora grupa ankietowanych (45 proc.) uznała, iż praca częściej negatywnie wpływa na kwestie rodzinne niż obowiązki rodzinne negatywnie wpływają na pracę (35 proc.) Łączenie obu stref życia: rodzinnego i zawodowego jest bardziej stresujące dla pań, niż panów. Być może dzieje się tak dlatego, że wciąż więcej osób uważa, iż powinności opiekuńcze w rodzinie są bardziej domeną kobiet (55 proc.) niż obojga rodziców (42 proc.)

-  Wciąż problemem jest wyraźna dysproporcja w stopniu zaangażowania w działania opiekuńcze kobiet i mężczyzn. Wynika to z tradycji i wzorów kulturowych. - przyznaje prof. Anna Karwińska, socjolog z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. - Kobiecie wiele osób przypisuje role ekspresyjne, opiekuńcze, podtrzymywania więzi rodzinnych. Dotyczy to zwłaszcza tych działań, które są trudniejsze, wymagają większej cierpliwości, większego nakładu pracy, bardziej obciążają emocjonalnie. 

Anna Karwińska zwraca uwagę to to, iż taki podział obowiązków bywa niekiedy pułapką dla kobiet, które chcą zapewnić sobie równowagę pomiędzy życiem rodzinnym a zawodowym: - Nawet jeśli wykonywanie obowiązków opiekuńczych rozwija pewne kompetencje(zwłaszcza tzw. miękkie) przydatne w pracy zawodowej (np. umiejętności radzenia sobie ze stresem, lepsze organizowanie czasu, empatia itp.), to jednak konieczność dzielenia czasu, wysiłku, uwagi, zaangażowania, pomiędzy pracę zawodową a działaniami opiekuńczymi pozbawia szans na uczestnictwo w rozmaitych możliwościach (szkoleniach, poszerzaniu kontaktów zawodowych, uczestnictwie w sieciach itp.), które bezpośrednio wiążą się z awansowaniem, zajmowaniem bardziej odpowiedzialnych stanowisk.

Prawie wszyscy respondenci FOB starali się w jakiś sposób zapewnić równowagę pomiędzy godzeniem różnych obowiązków i zapewnieniem równowagi pomiędzy powinnościami domowymi i zawodowymi. Ponad połowa zrezygnowała z hobby lub z aktywności fizycznej.  40 proc. poprosiło o pomoc swoich bliskich.  Niewiele mniej (38 proc) zmieniło czas lub godziny pracy. Co piąta wynajęła kogoś do płatnej opieki nad dziećmi lub nad chorymi. 16 proc. zmieniło pracę, a co dwudziesta - z niej zrezygnowała na stałe lub na jakiś czas. Tę opcje wybierają przede wszystkim kobiety.

Ankietowani uważają, że obowiązki opiekuńcze dają satysfakcję (86 proc), są przyjemne (76 proc.), ale bywają także stresujące (54 proc.)  Zdaniem prof. Karwińskiej potrzebne jest wsparcie osób łączących obowiązki zawodowe, rodzinne i opiekuńcze przez odpowiednie działania rządu (rozbudowę liczby instytucji opiekuńczych), ale też władz samorządów - przez rozwój lokalnych organizacji, instytucji pozarządowych. Ważne jest też jak zachowują się pracodawcy. 

W badaniu zapytano także o to czy i jakie rozwiązania stosują pracodawcy, by wesprzeć pracowników - opiekunów. Najczęściej pracownicy mogą wyjść na żądanie z pracy w ciągu dnia na krótko, z możliwością odrobienia nieobecności bez straty urlopu (36 proc. pracodawców), mogą wybrać elastyczne godziny pracy (22 proc.) lub zdecydować się na etaty cząstkowe (19 proc.).

- Z badań sprzed ponad półtora roku wynika, że w Polsce na tle innych krajów europejskich rzadko pracownicy korzystają z możliwości elastycznego czasu pracy. U nas jest to ok 15 proc. pracowników, W Finlandii, czy w Słowenii - trzy - cztery razy więcej - zwraca uwagę Iga Magda, ekonomistka z Instytutu Badań Strukturalnych i SGH

Okazuje się jednak, że istnieją rozwiązania, które cieszyłyby się dużą popularnością wśród pracowników, gdyby mieli możliwość z nich skorzystać. Jednak proponują je nieliczne firmy i instytucje. To na przykład ograniczenie umów rocznych czy okresowych. Rodzice czy opiekunowie osób starszych byliby bardziej spokojni, gdyby druga umowa zawierana była na czas nieokreślony - rozwiązanie to wykorzystywane jest przez 53 proc. osób, które mają taką możliwość (ale oferowane tylko przez 8 proc. pracodawców). Rzadko też pracodawcy (5 proc) oferują karty z punktami przeznaczonymi na rozrywki - liczba przyznanych punktów uzależniona jest od wielkości rodziny - a korzysta z nich prawie połowa uprawnionych.

Autorzy raportu zwracają także uwagę na to, iż możliwość przejścia na cząstkowe zatrudnienie jest wykorzystywana przez pracowników rzadziej niż proponują to pracodawcy. "Można to wiązać z niechęcią do obniżania swoich dochodów, pokazuje jednak, że przed wdrożeniem nowych rozwiązań warto jest dokładnie poznać potrzeby pracowników, aby w jak największym stopniu korzystali z dostępnych rozwiązań" - tłumaczą autorzy raportu.

O to jakie rozwiązania legislacyjne czy organizacyjne stanowią zachętę do posiadania dzieci GUS zapytał w badaniu "Jakość życia i kapitał społeczny w Polsce Wyniki Badania spójności społecznej 2018" - raport z badania opublikowano w zeszłym miesiącu. Rodziny najbardziej doceniły zachęty i rozwiązania długoterminowe: świadczenie 500 plus, niskie opłaty za przedszkola i żłobki czy stworzenie rodzicom małych dzieci możliwości elastycznego czasu pracy. Spora część badanych uważa, że ważne jest wsparcie dla młodych małżeństw w uzyskaniu mieszkania, np. poprzez tańsze i łatwiej dostępne kredyty mieszkaniowe oraz pomoc w aktywizacji zawodowej matek z małymi dziećmi.

Aleksandra Fandrejewska