Rewolucja emerytalna w Polsce. Ustawa o PPK może być niezgodna z konstytucją

Projekt ustawy o Pracowniczych Planach Kapitałowych (dalej jako: "ustawa o PPK") jest najnowszą propozycją rządu dotyczącą rewolucji emerytalnej w Polsce. W swojej istocie przedstawiony mechanizm stanowi długoterminowy system oszczędzania, którego celem jest zapewnienie wyższych świadczeń emerytalnych dla pracowników. Ministerstwo Finansów, publikując projekt przedmiotowych zmian, jednoznacznie potwierdziło od dawna znaną wszystkim Polakom dramatyczną sytuację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który za kilka lat nie podoła obowiązkowi wypłacania godziwych emerytur dla Polaków.

Zgodnie z zaprojektowanymi przez resort finansów regulacjami, gromadzenie środków finansowych w ramach Pracowniczych Planów Kapitałowych będzie się odbywało poprzez III filar systemu emerytalnego, stanowiącego jednocześnie opcję uzupełniającą dla dobrowolnych Pracowniczych Programów Emerytalnych (dalej jako: "PPE"). Warto jednak podkreślić, że propozycja rządu ma charakter dobrowolności jedynie w stosunku do pracowników, którzy nie są zobowiązani deklarować swojego uczestnictwa w nowej formule oszczędności emerytalnych. Proponowana rewolucja systemu podatkowego - choć niewątpliwie potrzebna - w obecnym kształcie prawnym w największym stopniu obciąży pracodawców. Pracownicze Plany Kapitałowe będą całkowicie powszechne i obowiązkowe dla każdej firmy zatrudniającej pracowników, wobec których odprowadzane są składki na ubezpieczenie emerytalne do ZUS.

Przedmiotowy obowiązek stosowania projektowanych przepisów zaistnieje również w przypadku podmiotu zatrudniającego w myśl art. 2 pkt 19 projektu ustawy o PPK, który obejmuje pracodawców w rozumieniu ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 917), zleceniodawców, nakładców, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie kółek rolniczych i podmioty, w których działają rady nadzorcze, w przypadkach kiedy ich członkowie są wynagradzani z tytułu pełnienia tych funkcji.

Obowiązek zawierania umów o zarządzanie Pracowniczymi Planami Kapitałowymi będzie stopniowo wprowadzany wobec coraz szerszego katalogu przedsiębiorców. W pierwszej kolejności przymus utworzenia mechanizmu PPK w firmie dotyczyć będzie podmiotów zatrudniających co najmniej 250 osób według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. Trzymiesięczny termin na zawarcie przedmiotowej umowy o prowadzenie PPK będzie liczony wobec takich przedsiębiorców od dnia 1 stycznia 2019 r. Następnie od dnia 1 lipca 2019 r. powyższy termin zacznie biec w odniesieniu do podmiotów zatrudniających co najmniej 50 osób według stanu na dzień 30 czerwca 2019 r. Od dnia 1 stycznia 2020 r. obowiązkiem PPK obciążone zostaną wszystkie firmy zatrudniające co najmniej 20 osób, a pół roku później mechanizm PPK wdrożony zostanie przez pozostałych pracodawców oraz jednostki sektora finansów publicznych.

Najważniejsze zmiany w zaktualizowanym projekcie ustawy o PPK odnoszą się do innego z obowiązków, którym obarczeni zostaną polscy przedsiębiorcy - tzw. minimalnych stawek, które pokrywane będą solidarnie przez pracodawcę, jak i pracownika stosunkowo do osiąganego przez niego wynagrodzenia brutto. W sytuacji, kiedy pracownik dobrowolnie zadeklaruje chęć odkładania części funduszy do stworzonego w firmie systemu PPK miesięczna składka podstawowa wyniesie 2 proc. wynagrodzenia. Pracodawca odprowadzi ją poprzez automatyczne pomniejszenie wynagrodzenia pracownika. W takim przypadku pracodawca będzie jednocześnie zobowiązany dopłacić pracownikowi z własnych funduszy na jego konto PPK obligatoryjną składkę wynoszącą 1,5 proc. wynagrodzenia brutto. Należy podkreślić, że pracownik w każdym miesiącu będzie miał możliwość zwiększenia swoich oszczędności o dodatkowe 2 proc. Dodatkowa wpłata, która może zostać dobrowolnie sfinansowana przez firmę, wynosić będzie 2,5 proc. wynagrodzenia pracownika. Ministerstwo Finansów w przygotowanym projekcie założyło, że dla osób zarabiających poniżej pensji minimalnej wpłaty na PPK wynosić mają odpowiednio 0,5 proc.

Przedsiębiorca nie będzie mógł nakłonić pracownika do odstąpienia od chęci przystąpienia do stworzonego w firmie systemu PPK i odkładania w tym trybie części swojego wynagrodzenia. W pierwotnym projekcie ustawy resort finansów założył, że firmy za uporczywe zniechęcanie pracowników do przystąpienia do programu ponosić będą odpowiedzialność karną. Po wielu sprzeciwach kontrowersyjną propozycję przepisów postanowiono złagodzić. Obecnie jest to kara grzywny, która zastąpiła wcześniej proponowaną karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do dwóch lat.

Zdaniem Rządowego Centrum Legislacji zaprojektowane przez Ministerstwo Finansów przepisy ustawy o Pracowniczych Planach Kapitałowych mogą potencjalnie naruszać wyrażoną w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadę równego traktowania i zakazu dyskryminacji. W tym zakresie wątpliwości budzi niezrozumiana przez przedsiębiorców kwestia późniejszego określenia terminu obowiązywania nowych regulacji wobec jednostek sektorów finansów publicznych, a więc od dnia 1 lipca 2020 r. Uwagę zwrócono również na nieuzasadnione uprzywilejowanie pozycji Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. (PFR) wobec pozostałych towarzystw funduszy inwestycyjnych (TFI). Zgodnie z przepisami projektowanej ustawy PFR ma uzyskać pozycję "wyznaczonej instytucji finansowej" bez obowiązku wpisu do ewidencji PPK i statusu uczestniczącej w PPK instytucji finansowej, do czego zobowiązane zostały inne TFI. Obecnie trwają prace nad zmianami w projekcie, które mają wyeliminować błędy Ministerstwa Finansów.

Planowana przez rząd rewolucja odnośnie do systemu emerytalnego oparta została na mechanizmie stopniowego nakładania na podmioty zatrudniające coraz większych obowiązków wynikających z ustawy o PPK. Działaniem niezbędnym dla przedsiębiorców będzie właściwe przygotowanie się do założeń funkcjonowania programu wdrażanego przez Ministerstwo Finansów. Konsultacje podatkowe i prawne nad projektowaną ustawą w odniesieniu do sytuacji poszczególnych przedsiębiorców powinny zostać przeprowadzone przy wsparciu doświadczonego zespołu ekspertów, który dokona analizy porównawczej obowiązującego systemu PPE oraz projektowanego mechanizmu PPK z perspektywy firmy, przygotuje właściwe dokumenty wymagane przez wdrażane przepisy, jak również zapewni merytoryczne wparcie podczas obsługi programu PPK.

radca prawny Robert Nogacki

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców}