Jak zyskać na różnicach kursowych walut?

Ustawodawca określił zamknięty katalog transakcji, z których realizacją wiąże się obowiązek ustalenia różnic kursowych. W katalogu znajdują się m.in. różnice z tytułu wymiany handlowej z zagranicznym kontrahentem, a także w związku z zakupem i sprzedażą obcej waluty. W obu przypadkach różnice kursowe służą urealnieniu wartości dokonywanej transakcji. Obowiązek przeliczenia pozycji wyrażonych w walucie obcej wiąże się z zastosowaniem różnych kursów. Z uwagi na ich wahania konieczne jest ustalanie różnic kursowych.

W przypadku transakcji handlowych zawieranych z zagranicznymi partnerami, różnicą kursową jest różnica pomiędzy memoriałową wysokością przychodu albo kosztu uzyskania przychodów wycenionych według średniego kursu NBP z dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przychodu lub dzień poniesienia kosztu, a faktyczną wartością przychodu lub kosztu uzyskania przychodów z dnia zapłaty.

Z uwagi na to, że dla celów podatkowych przychodem podlegającym opodatkowaniu jest przychód należny, a kosztem uzyskania przychodów jest koszt poniesiony (zaksięgowany), niemożliwe jest przeliczenie tych wielkości z uwzględnieniem kursu faktycznie zastosowanego, który będzie znany dopiero w dniu zapłaty. Dlatego przychody i koszty przelicza się z uwzględnieniem hipotetycznej wielkości, którą w tym przypadku jest średni kurs NBP, aby następnie w dniu zapłaty zobowiązania lub otrzymania należności skorygować tę wielkość, uwzględniając kurs faktycznie zastosowany. Ustalone na dzień zapłaty dodatnie różnice kursowe stanowią przychód, różnice ujemne - koszt jego uzyskania.

Podobnie można zdefiniować różnice kursowe powstające w związku z zakupem i sprzedażą waluty. Z uwagi na zmieniające się kursy walut, inna będzie wartość waluty w dniu zakupu, a inna w dniu sprzedaży. Różnice kursowe ustalane na dzień sprzedaży waluty korygują uprzednio wykazaną w księgach wartość zakupionej waluty poprzez uwzględnienie jej rzeczywistej wartości w dniu sprzedaży. Należy wspomnieć, że zakupioną lub sprzedaną walutę przedsiębiorca przelicza po faktycznie zastosowanym kursie z tych dni.

W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o podatku dochodowym od osób fizycznych uregulowano podstawowe zasady ustalania różnic kursowych. Czy przedsiębiorcy mogą na nich zarobić? Umiejętne prowadzenie polityki finansowej może przyczynić się do osiągnięcia korzyści albo pomniejszenia ponoszonych strat. W niniejszym opracowaniu zostaną omówione dwie sytuacje: transakcje zakupu lub sprzedaży zawierane z zagranicznymi kontrahentami, gdy wartość faktury (rachunku) albo zapłata zostaną dokonane w walucie krajowej, oraz transakcje kupna lub sprzedaży waluty z banku po kursie uzgodnionym indywidualnie z bankiem.

Transakcje międzynarodowe

Pierwsza z wymienionych konstrukcji dotyczy transakcji handlowych zawieranych z zagranicznymi partnerami. Zgodnie z omówionymi powyżej ogólnymi zasadami rozliczania transakcji zagranicznych, różnice kursowe to różnica pomiędzy wartością należnego przychodu lub poniesionego kosztu wyrażoną w walucie obcej a wartością faktycznej zapłaty w walucie obcej. Zatem aby móc stosować różnice kursowe, faktura sprzedażowa lub zakupowa powinna być wystawiona w walucie obcej, a faktyczna zapłata należności lub zobowiązania również powinna nastąpić w pieniądzu innym niż polski.

Zapłata lub wartość faktury w polskim pieniądzu

Powstaje pytanie: co z transakcjami zagranicznymi, gdy wyłącznie zapłata lub wyłącznie wartość faktury zostaną określone w walucie krajowej? Czy w świetle regulacji ustaw o podatku dochodowym przedsiębiorca ma obowiązek skorygowania podstawy opodatkowania o różnicę pomiędzy wartością przychodu z dnia osiągnięcia przychodów lub dnia poniesienia kosztów a ich wartością z dnia zapłaty?

Ustalenie tej różnicy jest możliwe. Będzie to różnica pomiędzy wartością z wyceny przychodów i kosztów wyrażonych w walucie obcej po kursie średnim NBP z dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przychodu lub dnia poniesienia kosztu a kwotą zapłaty w złotych polskich. Może być to również różnica pomiędzy wartością faktury wystawionej w złotych polskich a kwotą zapłaty w walucie obcej przeliczonej według kursu faktycznie zastosowanego.

W świetle ustaw podatkowych taka różnica nie jest różnicą kursową. Ustawodawca wyraźnie określił przypadki, kiedy różnice kursowe z tytułu transakcji z zagranicznymi kontrahentami powstają i kiedy stanowią przychód lub koszt uzyskania przychodów. W katalogu tym nie ma mowy o różnicach powstałych z tytułu transakcji, gdy wyłącznie zapłata albo wyłącznie wartość faktury zostaną ustalone w walucie krajowej. Zatem różnice te są różnicami rachunkowymi neutralnymi podatkowo, co oznacza, że nie stanowią przychodu ani kosztu uzyskania przychodów. Podobne stanowisko zajmują organy podatkowe (np. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dn. 4.03.2009 r., IPPB5/423-269/08-4/AS). Przedsiębiorca może to wykorzystać w prowadzonej przez siebie działalności.

Przykład

W związku z zawartą transakcją sprzedaży, przewidując szybki wzrost kursu waluty euro, aby uniknąć obowiązku rozpoznania dodatnich różnic kursowych, można uzgodnić z kontrahentem, że faktyczna zapłata nastąpi w złotówkach. Przyjmując, że wartość faktury to 100 tys. euro, kurs z dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przychodów (z dnia poprzedzającego dzień wystawienia faktury) to 4 zł, a z dnia otrzymania zapłaty 4,50 zł, z uwagi na zapłatę w walucie krajowej przedsiębiorca nie skoryguje przychodu o różnicę 50 tys. zł. Oznacza to, że opodatkowaniu będzie podlegał wyłącznie przychód w wysokości 400 tys. zł, a nie 450 tys. zł. Tym samym 50 tys. zł przedsiębiorca nie uwzględni w podstawie opodatkowania.

Na analogicznych zasadach przedsiębiorca może osiągnąć korzyści z tytułu transakcji zakupowych w sytuacji spadku kursów waluty. Możliwość zastosowania omówionej konstrukcji oparta jest na gramatycznej wykładni regulacji z zakresu różnic kursowych ustaw o podatku dochodowym. Z uwagi na zakres korzyści, jakie może osiągnąć podatnik, nie można jednak wykluczyć, że będzie ona kwestionowana przez organy podatkowe.

Zakup waluty od banku - transakcje forward

Druga konstrukcja, na którą należy zwrócić uwagę, to tak zwane transakcje forward, pozwalające na zakup lub sprzedaż waluty po kursie ustalonym z bankiem na dany dzień, który może odbiegać od kursu kupna albo kursu sprzedaży banku z dnia transakcji.

W celu ustalenia wartości sprzedawanej lub nabywanej waluty obcej przedsiębiorca, zgodnie z przepisami ustaw o podatku dochodowym, powinien stosować kurs faktycznie zastosowany. Jednocześnie ustawodawca nie definiuje tego pojęcia, wprowadzając warunek, że kurs ten nie może być wyższy lub niższy o więcej niż powiększona lub pomniejszona o 5% wartość kursu średniego ogłoszonego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień faktycznie zastosowanego kursu waluty.

Uwzględniając reguły wykładni językowej, kursem faktycznie zastosowanym będzie zatem kurs, po którym nastąpiła rzeczywista wycena zakupionej lub sprzedanej waluty (interpretacja Dyrektora IS w Bydgoszczy z dn. 13.05.2008 r., sygn. ITPB3/423-143/08/AW). Oznacza to, że realizacja transakcji kupna lub sprzedaży waluty w oparciu o kursy przyjęte w indywidualnej umowie zawartej z bankiem skutkuje po stronie podatnika koniecznością ustalenia wartości waluty z uwzględnieniem tego kursu. Kursami faktycznie zastosowanymi są wszelkie kursy walutowe zastosowane przez podatnika, w tym bankowe, również przy transakcjach walutowych związanych z indywidualną umową z bankiem (interpretacja Dyrektora IS w Poznaniu z dn. 10.03.2008 r., sygn. ILPB3/423-12/08-2/HS).

Korzyści z zawierania transakcji forward?

Zakładając, że kurs historyczny sprzedawanych 100 tys. euro (z uwzględnieniem stosowanej przez podatnika metody wyceny środków własnych) wynosi 4 zł, kurs uzgodniony w umowie z bankiem na dzień 1 lutego br. to 4,10 zł, a kurs kupna banku, z którego usług podatnik korzysta, tego samego dnia wynosi 3,90 zł, zamiast ujemnych różnic kursowych (-10 tys. zł) podatnik wykaże różnice dodatnie (+10 tys. zł) podlegające opodatkowaniu.

Pomimo obowiązku wykazania do opodatkowania przychodu z tytułu różnic kursowych, z ekonomicznego punktu widzenia sprzedaż waluty po kursie uzgodnionym z bankiem będzie dla przedsiębiorcy rozwiązaniem korzystniejszym. Rzeczywista wartość uzyskanego świadczenia wyniesie: 410 000 - 1800 (10 000 dodatniej różnicy kursowej x 18% podatku) = 408 200 zł. Przy zastosowaniu kursu kupna banku wyniosłaby ona zaledwie: 390 000+1800 (10 000 ujemnej różnicy kursowej x 18% podatku) = 391 800 zł.

Reasumując, z założenia różnice kursowe służą jedynie urealnieniu wartości transakcji. Jednak przepisy ustaw o podatku dochodowym w obecnym brzmieniu pozwalają na stosowanie pewnych szczególnych konstrukcji.

Anna Kiereś, ekspert ECDDP

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.