AWS używa NBP jako sondy konstytucyjnej
Po kilku miesiącach analizowania, marszałek Sejmu nadał numer druku (1890) i skierował 27 kwietnia br. na ścieżkę legislacyjną poselski projekt - wniesiony już 11 stycznia - ustawy o zmianie Konstytucji RP. Wymagana liczba podpisów wynosi 92, natomiast klub AWS zebrał ich (wyłącznie we własnym gronie) 97, czyli z lekką nadróbką.
Cała jednozdaniowa nowelizacja polegałaby na tym, że w art. 227 Konstytucji po dotychczasowym ust. 2 zostałby dodany ust. 21 w brzmieniu: "Organy Narodowego Banku Polskiego wydają rozporządzenia w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach".
O co w ogóle chodzi? Powszechnie obowiązujące w Polsce prawo ma cztery źródła: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, działające na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego. Tymi wskazanymi są: prezydent, Rada Ministrów, jej prezes, minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący komitetu RM oraz Krajowa Rada RiTV. Próżno szukać na tej liście NBP.
W przekonaniu wnioskodawców ustawa zasadnicza zawiera zatem poważny błąd wewnętrzny. NBP konstytucyjnie otrzymał wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej, a jednocześnie nie został wyposażony w narzędzia ich realizacji. Czyli podporządkowywanie się przez obywateli RP decyzjom centralnego banku państwa opiera się jedynie na zasadzie gentleman agreement! W sprawie wydania jakiegokolwiek rozporządzenia powszechnie obowiązującego, niezależny (teoretycznie) bank powinien zwracać się do rządu lub ministra finansów. Uchwalona wkrótce po Konstytucji ustawa o NBP (u schyłku koalicji SLD/PSL) dodatkowo związała mu ręce, choćby w sprawach walutowych.
Uchwały i zarządzenia organów NBP publikowane są nie w Dzienniku Ustaw, lecz jedynie w Monitorze Polskim. Rzeczywiście, wygląda to dziwnie, gdy strategicznej uchwały RPP w sprawie kursu złotego trzeba szukać pomiędzy listą odznaczonych za długoletnie pożycie małżeńskie a listą emitowanych znaczków pocztowych. Ale coroczne "Założenia polityki pieniężnej" tejże RPP trudno uznać za akt prawny - jest to raczej teoretyczna publicystyka i spokojnie może być drukowana w Monitorze. A już na pewno łamy Dz.U. nie muszą być zajmowane zarządzeniem prezesa NBP o emisji pół miliona sztuk dwuzłotówki z "wizerunkiem dudka siedzącego na wierzbie" (M.P. nr 10, poz. 194).
Warto zwrócić uwagę, że w stanowieniu prawa konstytucyjne ograniczenia dotykają nie tylko NBP. Przykładem jest choćby Państwowa Komisja Wyborcza, która samodzielnie może wydawać jedynie uchwały obowiązujące komisje wyborcze niższego szczebla. Jeśli wynikające z ordynacji rozporządzenie wykonawcze ma obowiązywać wszystkich obywateli RP, to PKW już musi uciekać się do pośrednictwa MSWiA. Taka jest po prostu filozofia Konstytucji.
Czekająca nas wkrótce kolejna legislacyjna zadymka oczywiście będzie skażona ideologicznie. Przypomnijmy, że ewentualna zmiana Konstytucji w rozdziałach I (Rzeczpospolita), II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) oraz XII (Zmiana Konstytucji) pociąga za sobą referendum zatwierdzające. Inne rozdziały (w tym X - Finanse publiczne) nie są klauzulą referendalną objęte. A zatem upomnienie się przez klub AWS o wzmocnienie pozycji NBP jawi się przede wszystkim jako wypuszczenie próbnego balonu - czy w ogóle uda się tknąć Konstytucję, której stabilność jest z kolei punktem honoru prezydenta.
Przy skomplikowanych procedurach oraz realnym układzie sił w parlamencie, zmiana jakiegokolwiek artykułu Konstytucji RP wydaje się obecnie niemożliwa - ale próbować zawsze wolno.
