Lepsza sytuacja klientów ubezpieczeń

Kto traktowany będzie jak konsument?

Wykreślony zostanie przepis art. 384 § 5 Kodeksu cywilnego, który przewiduje, że przepisy Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych stosuje się do każdego, kto jest stroną umowy ubezpieczenia (ubezpieczającego), nawet jeśli podmiot taki nie jest konsumentem.

Dotyczy to więc też przedsiębiorców. Umowy zawierane z konsumentami nie mogą natomiast zawierać niedozwolonych postanowień umownych (postanowień, kształtujących prawa i obowiązki klienta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy - art. 3851 K.c.), jeśli postanowienia takie nie zostały indywidualnie uzgodnione. Z drugiej strony istnieją wątpliwości co do tego, czy skutek ten dotyczy również ubezpieczonego, czyli osoby, na rzecz której zawarto umowę.

Po nowelizacji, jak konsumenci traktowane będą wyłącznie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (art. 805 § 4 K.c.) i to tylko przy zawieraniu umowy ubezpieczenia we własnym imieniu. Przedsiębiorcy inni niż osoby fizyczne będą musieli uważać zatem na rażąco niekorzystne dla nich postanowienia przy zawieraniu umów ubezpieczenia, a jeśli chodzi o umowy zawierane na cudzą rzecz, to uważać będzie musiał już każdy ubezpieczany przedsiębiorca.

Traktowanie przedsiębiorcy jako konsumenta ma znaczenie również dla kwestii doręczania ogólnych warunków ubezpieczeń (patrz niżej).

Doręczanie ogólnych warunków ubezpieczeń (OWU)

Obecnie obowiązuje art. 812 § 1 K.c., który nakazuje doręczanie OWU ubezpieczającemu przed zawarciem umowy. Chodzi o każdego ubezpieczającego - w tym również przedsiębiorcę. Jeśli ubezpieczyciel nie wykonał takiego obowiązku, klient nie jest związany postanowieniami OWU (art. 384 § 1 K.c.). Zatem np. niewykonanie obowiązków wynikających z OWU nie może mieć dla klienta żadnych negatywnych konsekwencji.

Po nowelizacji OWU nie będą musiały już być doręczane nie-konsumentom, jeśli z łatwością mogli dowiedzieć się o ich treści (art. 384 § 2 K.c.). Odtąd żaden przedsiębiorca inny niż osoba fizyczna, mając łatwy dostęp do OWU (np. poprzez Internet) nie będzie zatem mógł powoływać się na niedoręczenie mu OWU.

Wypowiedzenie umowy i zwrot składki

Obecnie powszechna jest praktyka wprowadzania do OWU zapisów dających ubezpieczycielowi możliwość wypowiedzenia umowy w różnych przypadkach (np. po wypłacie odszkodowania). Po zmianie przy umowach okresowych ubezpieczyciel będzie mógł wypowiedzieć umowę tylko z ważnych powodów wskazanych w OWU (zmiana art. 812 § 5 K.c.).

Zniknie wątpliwość co do kwestii zwrotu składki za niewykorzystaną ochronę ubezpieczeniową w przypadku wygaśnięcia umowy przed okresem, na który została zawarta (np. przy odstąpieniu ubezpieczającego). W takim wypadku ubezpieczającemu będzie przysługiwać proporcjonalny zwrot składki za każdy dzień niewykorzystanej ochrony, bez jakichkolwiek potrąceń. Nie dotyczy to jednak wygaśnięcia ochrony na skutek wyczerpania sumy ubezpieczenia. Skoro ochrona zostaje w pełni wykorzystana, to nie ma wtedy zwrotu składki (zmiana art. 813 K.c.).

Spóźniona składka

Obecnie powszechnie przyjmuje się, że w OWU można zapisać, iż nieopłacenie w terminie drugiej lub kolejnej raty składki oznacza automatyczne wygaśnięcie ochrony. Nowy art. 814 § 3 K.c. będzie stanowić, że rozwiązanie umowy w przypadku zwłoki będzie możliwe wyłącznie po wezwaniu klienta do zapłaty w dodatkowym 7-dniowym terminie (i to tylko wtedy, jeśli taką możliwość przewiduje OWU). Polepszy to sytuację klienta, ale rozwiązanie umowy możliwe będzie tylko z inicjatywy ubezpieczyciela, który zamiast tego może zdecydować się na późniejszą windykację należności.

Obowiązki informacyjne klienta

Zgodnie z art. 815 K.c. klient jest zobowiązany podawać ubezpieczycielowi wszystkie informacje, o które został zapytany. Ubezpieczyciel może zwolnić się z odpowiedzialności, jeśli informacje te są obiektywnie niezgodne z rzeczywistością i istnieje związek pomiędzy tymi informacjami a prawdopodobieństwem wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Przy tym to klient musi ewentualnie udowadniać, że takiego związku nie ma. Po nowelizacji zwolnienie ubezpieczyciela z odpowiedzialności będzie dotyczyło wyłącznie przypadku gdy podawane informacje były niezgodne z wiedzą klienta, a okoliczności, których dotyczyły, były przyczyną wypadku. Ciężar dowodu w całości będzie leżał po stronie ubezpieczyciela (chyba że klient umyślnie podawał nieprawdziwe informacje).

Zmiana prawdopodobieństwa wypadku

Zmiana prawdopodobieństwa zajścia wypadku uprawniać będzie obie strony umowy (nie - jak obecnie - wyłącznie ubezpieczyciela) do żądania zmiany wysokości składki. Ubezpieczyciel nie będzie mógł też z tego powodu rozwiązać umowy ubezpieczenia ani odmówić wypłaty odszkodowania (zmiana art. 816 K.c.).

Informacja o wypadku ubezpieczeniowym

Niepowiadomienie ubezpieczyciela o wypadku w terminie przewidzianym w OWU będzie mogło uprawniać do zmniejszenia świadczenia jedynie wtedy, gdy klient dopuścił się winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa i uchybienie to skutkowało zwiększeniem rozmiarów szkody bądź niemożliwością ustalenia okoliczności i skutków zdarzenia. Obecnie panuje zupełna dowolność w określaniu konsekwencji uchybienia takiemu obowiązkowi. Często jest to pretekstem do odmowy wypłaty odszkodowania (zmiana art. 818 K.c.).

Wina umyślna i rażące niedbalstwo

Ubezpieczyciel nie odpowiada obecnie m.in. za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa osób, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność. W praktyce oznacza to np. brak odpowiedzialności za podpalenie mienia firmy dokonane przez jej pracownika. W świetle znowelizowanego art. 827 K.c. - o ile strony nie umówią się inaczej - nie będzie obowiązywać już to automatyczne wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 13.04.2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 82, poz. 557).

Jakub Nawracała