Pasierb w kolejce do spadku? Zaskakujące aspekty dziedziczenia ustawowego

Dziedziczenie testamentowe umożliwia wskazanie spadkobierców w testamencie. Wyklucza on kolejność ustawową, jednak pominięci bliscy mogą mieć prawo do zachowku. Dziedziczenie ustawowe stosuje się wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu - wówczas to Kodeks cywilny określa ścisłą kolejność spadkobierców.

W polskim systemie prawnym dziedziczenie ustawowe reguluje Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.), a szczegółowe zasady określone są w art. 931-940. Zgodnie z tymi przepisami do spadku powołani są przede wszystkim:

• zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
• małżonek spadkodawcy,
• rodzice,
• rodzeństwo wraz ze zstępnymi rodzeństwa,
• dziadkowie oraz ich zstępni,
• pasierbowie,
• gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.

W przypadku braku testamentu dziedziczenie odbywa się według ściśle określonej kolejności, mającej na celu zabezpieczenie interesów najbliższych krewnych.

Kolejność dziedziczenia ustawowego stanowi podstawę systemu prawnego, regulującego przekazywanie majątku w sytuacjach, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub gdy dokument został uznany za nieważny. W Kodeksie cywilnym określone są precyzyjne reguły, wskazujące, kto i w jakiej kolejności nabywa prawo do dziedziczenia.

• I grupa spadkobierców - małżonek i zstępni

W pierwszej kolejności do spadku powoływane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 KC). Obie te grupy dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości majątku. Jeśli jedno z dzieci nie dożyje momentu otwarcia spadku, jego udział dziedziczą zstępni - czyli wnuki spadkodawcy - w równych częściach.

Przykład: Jeśli spadkodawca pozostawił żonę i dwoje dzieci, spadek dzieli się na trzy równe części - po 1/3 dla każdego. W przypadku, gdy jedno z dzieci nie żyje, ale pozostawiło wnuki, jego 1/3 przechodzi na nie w równych częściach.

• II grupa spadkobierców - małżonek i rodzice

Gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, do dziedziczenia powoływani są jego małżonek oraz rodzice (art. 932 KC). W tej grupie każdy z rodziców, dziedziczący wraz z małżonkiem, otrzymuje udział równy jednej czwartej spadku. W sytuacji, gdy ojcostwo nie zostało ustalone, matka spadkodawcy dziedziczy połowę całości spadku przy zbiegu z małżonkiem. Jeśli jeden z rodziców nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy lub ich zstępnym, zgodnie z art. 932 § 4 i 5 KC.

• III grupa spadkobierców - małżonek

W przypadku braku zstępnych i rodziców spadkodawcy, spadek powierza się wyłącznie małżonkowi (art. 932 KC). W takiej sytuacji małżonek nabywa całość spadku. Rodzeństwo spadkodawcy nie jest wówczas uwzględniane, chyba że małżonek również nie żyje lub został wyłączony od dziedziczenia.

• IV grupa spadkobierców - rodzeństwo

Jeśli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, rodziców ani małżonka, spadek dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy oraz ich zstępni (art. 933 KC). Rodzeństwo dzieli spadek po równo, a w przypadku, gdy któreś z rodzeństwa nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przechodzi na jego zstępnych.

• V grupa spadkobierców - dziadkowie

W sytuacji, w której zmarły nie pozostawił po sobie zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa, do dziedziczenia powoływani są dziadkowie spadkodawcy (art. 934 KC). Dziedziczą oni w równych częściach. Jeśli któryś z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przypada dzieciom w równych częściach, co może skutkować przekazaniem części spadku dalszym krewnym.

• Pasierbowie oraz dziedziczenie przez dzieci małżonka

Art. 934 Kodeksu cywilnego przewiduje, że dzieci małżonka spadkodawcy, czyli pasierbowie, mogą dziedziczyć po spadkodawcy. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy żadne z rodziców pasierba nie dożyło momentu otwarcia spadku. W takim przypadku pasierbowie dziedziczą spadek w częściach równych.

Jeśli pasierb nie ma żyjących rodziców w chwili otwarcia spadku, staje się on spadkobiercą ustawowym po małżonku swojego rodzica. Oznacza to, że pasierb dziedziczy na równi z innymi spadkobiercami ustawowymi, takimi jak dzieci spadkodawcy, jego małżonek, rodzice, rodzeństwo i ich zstępni. Ta regulacja wyklucza dziedziczenie przez dalszych zstępnych pasierba, co oznacza, że pasierbowie mają prawa do dziedziczenia, ale ich dzieci już nie.

• Gmina i Skarb Państwa

W przypadku, gdy spadkodawca nie posiada żadnych spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca jego zamieszkania. Jeśli ustalenie tego miejsca jest niemożliwe lub spadkodawca mieszkał za granicą, spadek trafia do Skarbu Państwa (art. 935 KC).

Spadkobierca ma prawo odrzucić spadek. Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, choć bieg tego terminu może rozpocząć się w innym momencie. Przyjęcie spadku następuje z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy za ewentualne długi spadkodawcy do wartości nabytego majątku.

Warto również wiedzieć, że Kodeks cywilny wyłącza prawo do dziedziczenia przez małżonka, który był w separacji lub wystąpił o rozwód, o ile żądanie to było uzasadnione (art. 940 KC). Wyłączenie następuje na mocy orzeczenia sądu, a inne osoby uprawnione do dziedziczenia mogą wytoczyć powództwo o wyłączenie małżonka. Termin na takie działanie wynosi sześć miesięcy od momentu dowiedzenia się o otwarciu spadku, nie może jednak przekroczyć jednego roku.

Co ważne, adopcja zmienia zasady dziedziczenia. Osoba adoptowana (przysposobiona) dziedziczy po adoptującym i jego rodzinie na równi z biologicznymi dziećmi. Zgodnie z art. 936 Kodeksu cywilnego, adoptowany nie dziedziczy po swoich biologicznych rodzicach, a oni nie dziedziczą po nim. W przypadku adopcji niepełnej, zgodnie z art. 121 § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, adoptowany dziedziczy tylko po adoptującym, a nie po jego krewnych.

Przeczytaj również:

Kto dziedziczy po bracie kawalerze? Tylko wtedy masz prawo do spadku

Testament czy umowa? Jak legalnie przekazać spadek jednemu spadkobiercy

Nie uwzględniono cię w testamencie? Masz prawo do zachowku, ale tylko przez kilka lat