Pięć praw konsumenta - zacznij z nich korzystać

W kontaktach z bankami bardzo często nie korzystamy z przysługujących nam praw. Co więcej, w większości przypadków okazuje się, iż przeważnie nawet nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia. Powszechne przekonanie o wszechwładzy banków, słaba znajomość przepisów prawa cywilnego i bankowego oraz niechęć do szczegółowego czytania umów - to główne przyczyny zaistniałej sytuacji.

Warto pamiętać jednak, że prawo coraz częściej staje po naszej stronie. Ustanowienie tzw. praw konsumenckich zdecydowanie poprawia pozycję klienta wobec banku. W myśl art. Art. 221. Kodeksu cywilnego Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Tak szeroko skonstruowana definicja pozwala na objęcie szczególną ochroną prawną wszystkich osób, korzystających z dowolnych usług bankowych.

Poniżej prezentujemy pięć podstawowych praw konsumenckich, o których każdy z nas powinien pamiętać w kontaktach z instytucjami finansowymi.

Prawo bankowe należy do gałęzi prawa prywatnego. Jedną z podstawowych i niepodważalnych zasad jest zatem prawna równość stron zawierających umowę. W związku z powyższym, bez względu na fakt, czy kupujemy marchewkę w sklepie warzywnym czy zawieramy umowę kredytu hipotecznego w oddziale banku nikt nie może zmusić nas do zawarcia transakcji na niekorzystynych dla nas warunkach.

Ponadto, wspomniana już instytucja konsumenta w określonych przez przepisy szczegółowe przypadkach stawia nas nawet w pozycji uprzywilejowanej w stosunku do przedsiębiorcy świadczącego usługi finansowe...

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego każdy ma prawo do odstąpienia od umowy, jeżeli zaistnieje jedna z przesłanek, tzw. wad oświadczeń woli. Z punktu widzenia konsumenta korzystającego z usług bankowych najważniejszy z nich to błąd co do treści czynności prawnej.

Jego najpowszechniejszą formą jest mylne wyobrażenie co do treści umowy z bankiem spowodowane np. wyolbrzymianiem przez bank korzyści związanych z zaciągnięciem kredytu przy jednoczesnym niedoinformowaniu klienta o wysokości oprocentowania.

Należy pamiętać jednak, że o ile w myśl artykułu 84 kodeksu cywilnego błąd ten musi być wywołany przez bank - nawet nieświadomie, o tyle wymaga się także, by był to tzw. błąd istotny. Cytując KC gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Prawo do ochrony sądowej przysługuje każdej jednostce będącej podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa prywatnego. Niemniej jednak, konsument w przypadku jakiegokolwiek sporu z bankiem ma możliwość skorzystać ze swojej uprzywilejowanej pozycji.

Po pierwsze, sytuację jego normują przepisy artykułu 74 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej (...) ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron (...).

Przykładem sytuacji odzwierciedlającym normę prawną zawartą w danym przepisie może być ustna zmiana warunków umowy pomiędzy bankiem a klientem, której jedna ze stron nie wcieliła następnie w życie.

W normalnych warunkach w sądzie nie można byłoby powołać świadków mogących potwierdzić zawarcie takiego kontraktu. W myśl art. 72 § 2 konsumentowi przysługuje jednak dane prawo.

Po drugie, o jego uprzywilejowanej pozycji świadczy chociażby brak konieczności bieżącego zapoznawania się z prawidłowością wzorów umów bankowych. O ile w przypadkach ogólnych ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy(art. 384§ 1 KC), o tyle w przypadku relacji konsument - bank znów mamy do czynienia z wyjątkiem od reguły.

Ustęp drugi cytowanego artykułu tworzy po stronie banku obowiązek każdorazowego informowania klientów o zmianach regulaminów bądź ogólnych warunków umowy.

Oprócz wymienionych powyżej kwestii procesowych bardzo ważnym uprawnieniem konsumenta jest także możliwość skorzystania z prawa do wytoczenia postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumenta w Warszawie.

Orzeczenia zapadające przed danym organem są podstawą do uznania danych praktyk bankowych za tzw. klauzule niedozwolone. W myśl artykułu 385 Kodeksu Cywilnego Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Do najpowszechniejszych klauzul niedozwolonych należą przede wszystkim wyłączenie lub istotne ograniczenie odpowiedzialności banku za niewykonanie zobowiązania lub nienależyte wykonanie oraz uprawnienia banku do jednostronnej zmiany warunków umowy. Powyższe przepisy są bezwzględnie nieważne z mocy samego prawa. Ich dochodzenie przed sądem nie jest zatem konieczne.

Szczegółowe prawa konsumenta w zakresie praktyk bankowych reguluje także wiele innych przepisów. Do najważniejszych z nich bez wątpienia należy ustawa o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001. Dany akt prawny reguluje zasady i tryb zawierania umów konsumenckich (tj. przeznaczonych na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą) oraz ochronę prawną konsumenta.

Elementrane prawa, jakie na podstawie danej ustawy przysługują każdemu kredytobiorcy posiadającemu zobowiązanie o wartości nieprzekraczającej 80 tys. zł to przede wszystkim:

1. Obowiązek podania przez bank tzw. Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania (RRSO) - parametr ten uwzględnia wszystkie koszty związane z zaciągnięciem oraz spłatą kredytu.

2. Nałożenie na bank ograniczeń dotyczących maksymalnego wymiaru opłat związanych z udzieleniem kredytu - obecnie 5 proc. wartości zobowiązania.

3.Możliwość odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego bez konieczności podania przyczyny swojej decyzji w terminie do 10 dni od podpisania umowy.

Podsumowując, polskie ustawodawstwo idzie w kierunku coraz szerszej ochrony klientów w ich kontaktach z instytucjami świadczącymi wyspecjalizowane usługi finansowe. Nieznajomość specyfiki poszczególnych produktów bankowych nie jest już zatem równoznaczna z przegraną pozycją negocjacyjną. Przedstawione powyżej podstawowe prawa konsumentów pozwalają na skuteczną ochronę swoich interesów.

Michał Kwiatkowski

analityk Comperia.pl