Spis treści:
Czym jest zachowek?
Zachowek to elemnet prawa spadkowego, który ma na celu ochronę interesów majątkowych najbliższych krewnych spadkodawcy. Jest to roszczenie pieniężne, które przysługuje najbliższym członkom rodziny, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniejszy udział w spadku niż przewiduje to prawo. Zachowek jest niezależny od woli spadkodawcy i może być nawet sprzeczny z jego testamentem.
Podstawą prawną zachowku są przepisy Kodeksu cywilnego, a konkretnie art. 991-1011. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zachowek przysługuje określonym osobom, które byłyby powołane do spadku z ustawy, gdyby nie testament. Przepisy te mają na celu zapewnienie, że najbliżsi krewni spadkodawcy nie zostaną całkowicie pozbawieni udziału w spadku.
Komu przysługuje prawo do zachowku?
Z artykułu 991 § 1 Kodeksu cywilnego wynika, że zachowek przysługuje najbliższym krewnym zmarłego, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie. Wśród uprawnionych znajdują się zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice zmarłego, o ile spadkodawca nie miał dzieci. Wysokość zachowku jest uzależniona od udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego. Oblicza się go na podstawie wartości czystego spadku, z uwzględnieniem darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.
Do wypłaty zachowku są zobowiązani spadkobiercy, zarówno ci powołani z mocy testamentu, jak i dziedziczący ustawowo. Obowiązek ten może również dotyczyć zapisobierców windykacyjnych oraz osób obdarowanych za życia przez zmarłego. W pewnych sytuacjach odpowiedzialność za zachowek może zostać ograniczona. Przykładowo, spadkobierca, który sam ma prawo do zachowku, może żądać zmniejszenia innych zapisów lub poleceń, aby zabezpieczyć swoje roszczenia. Podobne zasady obowiązują w odniesieniu do zapisobierców windykacyjnych i osób, które otrzymały darowiznę.
Ile wynosi zachowek?
Zachowek w polskim prawie wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób małoletnich oraz trwale niezdolnych do pracy, zachowek wynosi 2/3 tego udziału. Aby ustalić wysokość zachowku, trzeba najpierw obliczyć czystą wartość spadku, czyli tzw. substrat zachowku. Obejmuje on aktywa pozostawione przez zmarłego, pomniejszone o długi oraz powiększone o wartość darowizn, które należy uwzględnić przy obliczeniach.
Przykład kalkulacji:
Załóżmy, że spadkodawca pozostawił majątek o wartości 1 000 000 zł, a jego długi wynoszą 200 000 zł. Czysta wartość spadku wynosi więc 800 000 zł. Spadkodawca miał troje dzieci, z których jedno zostało pominięte w testamencie. W przypadku dziedziczenia ustawowego każde z dzieci dziedziczyłoby po równo. Zatem udział każdego dziecka wynosiłby 1/3 z 800 000 zł, czyli 266 666,67 zł.
Jeśli pominięte dziecko jest pełnoletnie i zdolne do pracy, jego zachowek wyniesie 1/2 z 266 666,67 zł, czyli 133 333,33 zł. Jeśli jest małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, zachowek wyniesie 2/3 z 266 666,67 zł, czyli 177 777,78 zł.
Jak można otrzymać zachowek?
Jeżeli spadkobiercy testamentowi nie chcą wypłacić zachowku dobrowolnie, można dochodzić swoich praw na drodze sądowej, gdzie konieczne będzie przedstawienie odpowiednich dowodów, takich jak dokumenty potwierdzające wartość spadku i uprawnienia do dziedziczenia.
W sytuacji, w której sprawa nie wymaga postępowania sądowego, istnieje możliwość zawarcia ugody między stronami. Taką ugodę należy zawrzeć na piśmie. Powinna zawierać jasne oświadczenie o zrzeczeniu się dalszych roszczeń w zamian za otrzymane świadczenie. Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się po pięciu latach od otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu.
Przeczytaj również:
Podwyżka zasiłku pogrzebowego Nowa propozycja MF dużo niższa
Podatek od spadków i darowizn. Jakie są stawki w 2024 roku?
Darowizna pieniężna od rodziców. Tego urząd skarbowy bardzo pilnuje
