Czym jest zachowek?
To jedna z form zabezpieczenia interesów spadkobierców ustawowych. Można ją zastosować w przypadku, gdy zmarły spisał testament, w którym pominął członków rodziny, np. przepisał nieruchomość wyłącznie na jednego syna czy córkę. Po otwarciu testamentu, spadkobiercy ustawowi w dalszym ciągu mogą się domagać o udział w schedzie spadkowej. Zatem możemy przyjąć, że prawo do zachowku jest formą zadośćuczynienia dla osób pominiętych w testamencie.
Komu się należy?
Jak wspomnieliśmy wcześniej, zachowek to świadczenie na rzecz spadkobierców ustawowych. Zatem możliwość otrzymania zachowku przysługuje osobom, które miałyby prawo do ustawowego dziedziczenia majątku (gdyby testament nie został spisany). Co prawda spadkobierca testamentowy zawsze ma pierwszeństwo do otrzymania spadku. Jednak spadkobierca ustawowy także ma prawo do pewnych roszczeń finansowych. Komu się należy:
- zstępnym zmarłego - czyli dzieciom, wnukom i prawnukom;
- małżonkowi zmarłego;
- rodzicom zmarłego.
Należy przy tym zaznaczyć, że wymienione powyżej grupy osób mogą otrzymać środki, ale wyłącznie w sytuacji, gdy przysługiwałoby im ustawowe prawo do dziedziczenia. Owe prawo zawsze przysługuje dzieciom zmarłego i małżonkowi. Wnuki zyskują prawa do zachowku w sytuacji, gdy ich rodzic (czyli dziecko zmarłego) nie dożył otwarcia testamentu. Tą samą zasadę stosuje się do prawnuków spadkodawcy.
Ostatnia grupa, czyli rodzice zmarłego, zyskują prawo do zachowku w sytuacji, gdy spadkodawca nie posiadał małżonka ani zstępnych.
Kiedy zachowek po rodzicach i małżonku się nie należy?
Zdarzają się także sytuacje, w których spadkobierca ustawowy traci prawo do zachowku. Zstępni zostaną pominięci w przypadku, gdy spadkodawca przed śmiercią dokonał ich wydziedziczenia. W tej sytuacji nie przysługują im po rodzicach żadne inne prawa do roszczeń materialnych.
Podobnie jest w przypadku małżonka spadkodawcy. Prawo do zachowku ustaje z chwilą wydania sądowego orzeczenia o separacji. Prawo do spadku nie będzie też obowiązywało, jeśli spadkodawca przed śmiercią wystąpił do sądu o orzeczenie separacji lub wniósł pozew o rozwód z winy małżonka. W tej sytuacji sąd rozpatruje zasadność takiego wniosku. Jeśli uzna, że wniosek był zasadny, wówczas małżonek traci prawo do zachowku.
Zachowek a testament, czyli kwestia wydziedziczenia
Każdy spadkodawca ma prawo do pozbawienia danej osoby prawa do zachowku. Może to zrobić na drodze wydziedziczenia, które występuje jeśli:
- ustawowy spadkobierca dopuścił się przestępstwa wobec spadkodawcy lub najbliższych mu osób;
- ustawowy spadkobierca w sposób umyślny i uporczywy nie dopełniał zobowiązań rodzinnych względem spadkodawcy;
- ustawowy spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępował w sposób rażąco niezgodny z ogólnie przyjętymi normami społecznymi.
Powyższe przesłanki mogą być powodem do wydziedziczenia testamentowego. Samo wydziedziczenie musi być jasno wyszczególnione w treści testamentu. Osoba wydziedziczona traci całkowite prawo do zachowku. Jednak po jej śmierci, owe prawo może przejść na zstępnego (np. wnuka spadkodawcy).
Osoba wydziedziczona może też dochodzić przed sądem, o przyznanie jej prawa do zachowku. W tym celu musi udowodnić, że przesłanki do wydziedziczenia nie istniały, lub że spadkodawca przed śmiercią jej wybaczył. W rzeczywistości takie postępowanie sądowe jest dość trudne i może ciągnąć się przez dłuższy czas.
Więcej o zasadach dziedziczenia na podstawie testamentu przeczytasz w tym artykule.
Jaka jest jego wysokość?
Wysokość zachowku zależy od wartości schedy spadkowej, a także od stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. Zachowek po rodzicach z reguły wynosi połowę wartości, która przysługiwałaby w przypadku dziedziczenia ustawowego. Czyli w momencie, gdyby testament nie byłby sporządzony. Podobnie jest w przypadku spadkobierców ustawowych, należących do dalszej grupy dziedziczenia. Największa wartość zachowku przysługuje dzieciom i małżonkowi spadkodawcy, w przypadku wystąpienia trwałej niezdolności do pracy. Taki ustawowy spadkobierca, należący do pierwszej grupy pokrewieństwa może otrzymać 2/3 wartości schedy, która przysługiwałaby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego.
W ustalaniu wysokości zachowku najważniejsze będzie precyzyjne określenie wartości schedy spadkowej. W skład schedy wliczają się wszystkie dobra zgromadzone przez spadkodawcę, ale także wszelkie darowizny poczynione przez spadkodawcę na rzecz rodziny lub osób niespokrewnionych. Aby darowizna poczyniona na rzecz członka rodziny wliczała się w skład schedy spadkowej, muszą zostać spełnione dwa podstawowe warunki:
- darowizna musi być przekazana przed upływem 10 lat od chwili otwarcia testamentu,
- w akcie darowizny nie może znajdować się wyszczególnienie, które dotyczy wyłączenia jej ze schedy spadkowej.
Podczas ustalania wysokości zachowku sąd bierze pod uwagę wszystkich spadkobierców ustawowych. Nieuwzględnione są jedynie osoby wydziedziczone, a także spadkobiercy ustawowi, którzy zrzekli się dziedziczenia.
Więcej o darowiznach w postaci mieszkania i związanymi z tym konsekwencjami podatkowymi możesz przeczytać w tym artykule.
O czym jeszcze warto pamiętać?
Przede wszystkim o tym, że wnosząc sprawę do sądu cywilnego trzeba liczyć się z dodatkowymi kosztami. Pozew nie jest traktowany tak samo jak sprawa spadkowa, której wartość pozostaje stała. W przypadku spraw wartość opłat sądowych jest adekwatna do wysokości kosztów, których domagamy się od pozwanego. Jest to dokładnie 5 procent wnioskowanej kwoty zachowku. Opłatę sądową należy wnieść przed rozpoczęciem rozprawy, z chwilą złożenia wniosku. Istnieje też możliwość wnioskowania o umorzenie części, a nawet całości opłaty. Nasz wniosek może być rozpatrzony pozytywnie, jeśli nie jesteśmy w stanie opłacić wymaganej kwoty. Co więcej, powód może też wnioskować o to, by opłata za wniesienie sprawy została opłacona przez samego pozwanego.
Kolejną sprawą, o której trzeba pamiętać jest fakt, że takie pieniądze po rodzicach czy dalszej rodzinie podlegają opodatkowaniu. Obejmuje go podatek od spadków i darowizn. Co prawda istnieje też możliwość jego umorzenia. Jednak każdą sprawę należy tu rozpatrywać indywidualnie. Na przestrzeni lat zmieniano warunki, które trzeba spełnić, by móc umorzyć podatek od spadku i darowizn. Dlatego warto osobiście sprawdzić, czy spełniamy wszystkie warunki.
