Usługi płatnicze: Jesienne porządki

Mowa o Ustawie z dnia 12 lipca 2013 r. - o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 nr 0, poz. 1036) - "nowelizacja". Za jej sprawą w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. - o usługach płatniczych (Dz.U. 2011 nr 199, poz. 1175) - "u.u.p.", znalazły się przepisy normujące wydawanie, wykup i dystrybucję pieniądza elektronicznego oraz tworzenie, organizację, działalność i nadzór nad instytucjami wydającymi e-pieniądz.

Zmiany zmierzają do pełnego wdrożenia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz.Urz.UE L 267 z 10 października 2009 r.). Nowelizacja uchyliła też Ustawę z dnia 12 września 2002 r. - o elektronicznych instrumentach płatniczych - "u.e.i.p.", od której ponad 10 lat temu rozpoczął się rozwój polskiego prawa usług płatniczych. Jednak to tylko esencja zmian - jest ich znacznie więcej. Warto więc przyjrzeć się z bliska temu, co przygotował dla nas ustawodawca.

Przede wszystkim nowelizacja rozszerzyła zakres regulacji ustawy o usługach płatniczych. Określa ona już nie tylko zasady ich świadczenia, ale również: wydawania i wykupu e-pieniądza (bez dystrybucji), zasady prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego i oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego, w tym za pośrednictwem agentów, a także zasady sprawowania nadzoru nad tymi podmiotami (art. 1 ust. 2a i 3 u.u.p.).

Przy tym samo wydawanie, wykup i dystrybucja e-pieniądza nie są usługami płatniczymi na gruncie u.u.p. Jest nią natomiast wydawanie instrumentu e-pieniądza. Stąd w u.u.p. znalazł się nowy dział IIIa pt. "Wydawanie i wykup pieniądza elektronicznego" i dział VIIIa pt. "Instytucje pieniądza elektronicznego i oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego". Rozwiązania te stanowią kompilację przepisów przeniesionych z ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych oraz z implementowanej dyrektywy. Wprowadzono też zamknięty krąg podmiotów, które uprawnione są do wydawania instrumentu pieniądza elektronicznego (art. 4 ust. 2a i 2b u.u.p.).

Nowelizacja porządkuje i ujednolica terminologię u.u.p. Zabieg ten dotknął m.in. definicji karty płatniczej, akceptanta, agenta rozliczeniowego i wydawcy instrumentu płatniczego. Z drugiej strony niektóre z definicji, zakorzenione do tej pory w polskim prawie, zniknęły z niego. Są to definicje umowy o kartę płatniczą, elektronicznego instrumentu płatniczego, instrumentu pieniądza elektronicznego, użytkownika karty płatniczej i bankomatu.

I tak karta płatnicza to teraz karta uprawniająca do wypłaty gotówki lub umożliwiająca złożenie zlecenia płatniczego za pośrednictwem akceptanta lub agenta rozliczeniowego, akceptowana przez akceptanta w celu otrzymania przez niego należnych mu środków (art. 2 ust. 15a u.u.p.). Dotychczasowa definicja karty płatniczej została więc zmodyfikowana w sposób pozwalający na uwzględnienie postępu technologicznego. Obejmuje ona obecnie także rozwiązania funkcjonujące na rynku, które nie posiadają postaci karty (np. breloczki i zegarki), a które wyposażone są w funkcjonalność płatności bezstykowych.

Co ważne, zniknął przepis stanowiący, że karta płatnicza jest własnością jej wydawcy. Jest to istotne novum. Kwestię tę pozostawiono do regulacji umownych.

Akceptant z kolei oznacza odbiorcę innego niż konsument, na rzecz którego agent rozliczeniowy świadczy usługę płatniczą (art. 2 pkt 1b u.u.p.). Może nim być więc przedsiębiorca i nie-przedsiębiorca (np. jednostka organizacyjna samorządu gminy, która przyjmuje zapłatę podatku lokalnego przy użyciu karty płatniczej). Co do tej ostatniej, ustawodawca rozszerzył możliwość zapłaty podatku lokalnego za pomocą również innych niż karta płatnicza instrumentów płatniczych.

Natomiast agent rozliczeniowy to dostawca usługi płatniczej prowadzący działalność w zakresie świadczenia usługi płatniczej, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 5 u.u.p. (acquiring) (art. 2 pkt 1a u.u.p.). Podobnie skonstruowano definicję wydawcy instrumentu płatniczego, którym jest podmiot świadczący usługę płatniczą, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 4 u.u.p. (wydawanie instrumentów płatniczych) (art. 2 pkt 35a u.u.p.).

Zniknęła definicja umowy o kartę płatniczą, gdyż i tak konsumowała ją definicja umowy o usługę płatniczą z u.u.p. Z tego samego powodu uchylono definicje elektronicznego instrumentu płatniczego i instrumentu pieniądza elektronicznego. Są to bowiem instrumenty płatnicze w rozumieniu u.u.p. Taki sam los spotkał definicję bankomatu z u.e.i.p. Została ona wykreślona, gdyż pojęcie to nie budzi obecnie wątpliwości co do swojego zakresu. Usunięto też definicję użytkownika karty płatniczej, a także przepis wskazujący, że posiadacz karty ustanowić może takiego użytkownika.

Jednakże kluczową zmianą jest modyfikacja definicji usług autoryzacyjno-rozliczeniowych. Wykluczono z niej czynności właściwe dla systemów płatności w rozumieniu Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. 2001 nr 123, poz. 1351), a więc rozliczenie i rozrachunek w systemie płatności, i w ten sposób otrzymano: acquiring. Polega on jedynie na umożliwianiu wykonania transakcji płatniczych, w szczególności na obsłudze autoryzacji i przesyłaniu zleceń płatniczych do wydawcy karty płatniczej lub systemów płatności (art. 3 ust. 1 pkt 5 u.u.p.).

Zmieniono również procedurę uzyskiwania zgody przez instytucję płatniczą na świadczenie usług acquiringowych. Teraz oprócz zgody Komisji Nadzoru Finansowego wymagana jest jedynie opinia (art. 60 ust. 3 u.u.p.), a nie jak poprzednio - zgoda, Prezesa Narodowego Banku Polskiego (występuje o nią KNF). Zgodę na prowadzenie rozliczeń i rozrachunku reguluje ustawa o ostateczności rozrachunku.

Na wzór przepisów Prawa bankowego i ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-rozliczeniowych, ustawodawca wprowadził do u.u.p. nakaz wypłaty z instrumentu płatniczego, na którym przechowywany jest e-pieniądz, lub z rachunku płatniczego, kwoty wydanej na organizację pogrzebu i kwot równych wpłatom na instrument lub rachunek płatniczy, dokonanym przez organ wypłacający świadczenia społeczne związane ze śmiercią użytkownika. Przepis ten stosuje się jednak jedynie w zakresie nieuregulowanym w Prawie bankowym i ustawie o SKOK-ach (art. 39a u.u.p.).

Powód do zadowolenia mają akceptanci. Ustawodawca zobowiązał bowiem agentów rozliczeniowych do przekazania im - gdy tego zażądają - informacji o opłatach od nich pobieranych. Informacja ta ma zawierać dane o wysokości i strukturze opłat, a także wyszczególniać wszystkie ich składaniki ze wskazaniem wysokości, w tym przypadające agentowi rozliczeniowemu i innym podmiotom (art. 28 ust. 1a u.u.p.). Ustawodawca wyjaśnił, że przepis ten stanowi reakcję na brak przejrzystości w określaniu kosztów, którymi obciążone są transakcje wykonywane kartami płatniczymi. Obowiązek informowania przyczynić ma się do zwiększenia świadomości akceptantów odnośnie uiszczanych przez nich opłat, a przez to - jak należy się domyślać - zwiększenia ich zdolności negocjacyjnej wobec agentów rozliczeniowych.

Nowelizacja zawiera też przepisy intertemporalne. I tak, zgoda KNF na świadczenie usług autoryzacyjno-rozliczeniowych wydana przed wejściem nowelizacji w życie, uprawnia do kontynuowania tej działalności w zakresie, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 5 u.u.p. (art. 24 nowelizacji). Do tego, do przedawnienia roszczeń z tytułu umów o elektroniczny instrument płatniczy, powstałych przed dniem wejścia nowelizacji w życie i nieprzedawnionych do tego czasu, stosuje się dotychczasowe przepisy (art. 26 nowelizacji).

Nowelizacja stanowi krok w dobrym kierunku. Zmierza ona do zapewnienia niezbędnego minimum regulacji. Jednocześnie zbliża polską regulację e-pieniądza do przepisów europejskich. Do zmian posiadających największe znaczenie praktyczne zaliczyć należy przede wszystkim oddzielenie w działalności agentów rozliczeniowych czynności autoryzacyjnych od rozliczeń i rozrachunku, zniesienie wymogu zgody Prezesa NBP na świadczenie usługi acquiringu, uchylenie u.e.i.p. oraz nałożenie na agentów rozliczeniowych obowiązku informowania akceptantów o opłatach. Pomimo swojej obszerności, nowe przepisy nie zatrzęsły rynkiem usług płatniczych. Przede wszystkim porządkują i upraszczają dotychczasową regulację.

Łukasz Obzejta

^{Autor jest prawnikiem specjalizującym się w prawie bankowym}