Zgoda dłużnika na sprzedaż jego długów
Niektóre firmy, chcąc zabezpieczyć się przed sprzedażą ich długów, wprowadzają do podpisywanych przez siebie umów postanowienia o zakazie zbywania wierzytelności bez zgody dłużnika.
Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, to takie zastrzeżenie jest skuteczne wobec nabywcy wierzytelności, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu. Wątpliwości powstają wtedy, gdy zastrzeżenie zamieszczono w umowie, ale nie ma o nim żadnej wzmianki na wystawionej fakturze.
Ograniczenie możliwości cesji
Zasadą jest, że wierzyciel może bez zgody swojego dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią. Jest to tzw. umowa cesji (przelewu) wierzytelności, potocznie nazywana sprzedażą długu. Możliwość swobodnego przenoszenia wierzytelności można jednak ograniczyć poprzez zastrzeżenie umowne, że na przelew wierzytelności potrzebna jest zgoda dłużnika (art. 509 Kodeksu cywilnego).
Umowa przelewu wierzytelności zawarta wbrew zastrzeżeniu umownemu nie jest automatycznie nieważna, lecz jej skuteczność zależy od zachowania się dłużnika. Jest to przypadek tzw. bezskuteczności zawieszonej, która trwa do momentu wyrażenia przez dłużnika zgody na przelew - stwierdził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 25 października 2012 r., sygn. akt V ACz 810/12. Jeżeli zatem dłużnik wyrazi zgodę na przelew, to zawarta umowa jest ważna i skuteczna. Jeśli natomiast dłużnik takiej zgody nie wyrazi, to umowa przelewu nie jest wobec niego skuteczna i nadal pozostaje dłużnikiem zbywcy wierzytelności.
Problem z fakturą
Samo wprowadzenie do umowy zakazu zbywania wierzytelności bez zgody dłużnika nie zawsze wystarczy, aby zagwarantować sobie, że takie zbycie faktycznie nie nastąpi. Sprawę komplikuje bowiem art. 514 K.c. i interpretacja tego przepisu przez sądy. Wynika z niego, że jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.
Często zdarza się, że w zawartej na piśmie umowie wprowadzono postanowienie o zakazie zbywania wierzytelności bez zgody dłużnika, ale w innym dokumencie potwierdzającym wierzytelność - fakturze - takiego zastrzeżenia już nie ma. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 2009 r., sygn. akt V CSK 461/08, uznał, że wierzytelność jest stwierdzona pismem w rozumieniu art. 514 K.c. nie tylko wtedy, gdy umowa, z której wynika wierzytelność, została zawarta w formie pisemnej, ale również, gdy istnienie wierzytelności zostało stwierdzone przez wystawienie faktur. Z kolei w wyroku z dnia 5 kwietnia 2006 r., sygn. akt I CSK 189/05, Sąd Najwyższy przyjął, że w przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie dokonywania przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, w oparciu o jaki dokument wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie. Jeżeli dokument ten nie zawierał wzmianki o zakazie dokonywania przelewu, to zastrzeżenie o zakazie zbycia wierzytelności bez zgody dłużnika będzie bezskuteczne wobec nabywcy wierzytelności, chyba że nabywca wierzytelności w chwili przelewu wiedział o tym zastrzeżeniu.
Przy takiej interpretacji przepisów dłużnik musi zadbać o to, aby zastrzeżenie o zakazie zbycia wierzytelności znajdowało się nie tylko w umowie, ale też w wystawianych na jej podstawie dokumentach, w tym fakturach. Nie zawsze ma na to jednak wpływ, bo faktury wystawia nie on, lecz jego wierzyciel.
Wiedza nabywcy o ograniczeniu cesji
Jeśli pismo potwierdzające istnienie wierzytelności (np. faktura) nie zawiera zastrzeżenia o konieczności uzyskania zgody dłużnika na przelew (cesję), a takie zastrzeżenie znajduje się w innym dokumencie, dłużnik może wykazać, że cesja nie jest w stosunku do niego skuteczna. Musiałby jednak w tym celu udowodnić, że osoba nabywająca wierzytelność działała w złej wierze, bo w chwili zawierania umowy cesji wierzytelności o tym zastrzeżeniu wiedziała. Chodzi tu o wiedzę nabywcy w chwili umowy cesji, a nie po jej zawarciu. W praktyce udowodnienie przez dłużnika w sądzie, że nabywca wierzytelności wiedział o takim zastrzeżeniu będzie trudne.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa nr 26 (963) z dnia 2013-04-02
