Jak prawidłowo rozliczyć usługi oddziałów zagranicznych firm?

Część polskich organów podatkowych niesłusznie twierdzi, że przedsiębiorca zagraniczny i jego polski oddział to odrębni podatnicy VAT, co w praktyce prowadzi do absurdalnych sytuacji. Urzędy żądają, aby zarówno oddział zagranicznego przedsiębiorcy, jak i sam przedsiębiorca byli osobno zarejestrowani dla celów VAT. Sami przedsiębiorcy również czasami traktują swoje oddziały jako odrębnych kontrahentów, rozliczając się z nimi według faktur VAT.

Problem ten rozstrzygał już Europejski Trybunał Sprawiedliwości (sprawa FCE Bank plc, C-210/04). ETS jednoznacznie stwierdził, że nie jest podatnikiem VAT oddział przedsiębiorcy. Przeciwnie, przedsiębiorca i jego oddział są jednym podatnikiem VAT.

Na przedstawiony wyrok ETS powołał sie również WSA w prezentowanym wyroku. Sąd rozstrzygnął spór dotyczący rozliczania VAT w związku z usługami niematerialnymi (informatycznymi) świadczonymi przez polski oddział zagranicznego przedsiębiorcy. Istotą sporu był status takiego oddziału. Sąd zauważył na wstępie, iż w momencie wejścia w życie ustawy VAT z 2004 r., tj. z dniem 1 maja 2004 r., oddziały (zakłady) osób prawnych, utraciły status odrębnych podatników VAT, zaś osoby prawne wstąpiły z tym dniem we wszystkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki (w zakresie, w jakim dotyczą one podatku VAT) swojego zakładu/oddziału, który przestał być wyodrębnionym podatnikiem (patrz: ust. 3 art. 160 ustawy VAT). W nowej ustawie VAT odstąpiono od obowiązującej do 30 kwietnia 2004 r. możliwości odrębnej rejestracji - jako podatników VAT - oddziałów (zakładów) osoby prawnej wykonujących czynności opodatkowane. Brak możliwości dla uznania oddziału, jako podatnika VAT, wynika także z brzmienia art. 15 ust. 1 ustawy VAT, który za podatników podatku VAT uznaje osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą (podkreślenie Sądu), o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Sąd wskazuje, iż cyt. przepis znajduje oparcie w art. 4(1) Szóstej Dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej, obecnie w art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.

Ustawa o VAT wprowadza specyficzne zasady rozliczania usług świadczonych przez zagranicznych podatników, a więc nieposiadających siedziby w państwie, w którym VAT jest należny. Zgodnie z ogólną zasadą określoną w art. 193 Dyrektywy Rady 2006/112/EC obowiązek zapłaty VAT spoczywa na podatniku dokonującym opodatkowanej dostawy towarów lub świadczenia usług. Jednak państwa członkowskie mogą postanowić, że osobą zobowiązaną do zapłaty należnego na ich terytorium VAT jest odbiorca towarów bądź usługobiorca. Jest jeden warunek: dostawca bądź usługodawca nie mają na terytorium tego kraju siedziby. Jest to możliwe również w Polsce (art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT). Przepis ten mówi właśnie o braku w Polsce siedziby usługodawcy.

Co prawda, na podstawie art. 17 ust. 2 ustawy o VAT, zagraniczny usługodawca może rozliczyć świadczone w Polsce usługi sam, zwalniając tym samym z tego obowiązku usługobiorcę (co w praktyce oznacza rejestrację w Polsce dla celów VAT i wystawienie faktury VAT). Trzeba jednak pamiętać, że takie rozliczenie jest dobrowolne. Co więcej, nie zawsze dopuszczalne. Usługodawca nie może rozliczyć tzw. usług niematerialnych, opodatkowanych w miejscu siedziby nabywcy, jak też usług, których miejsce świadczenia zależy od podanego przez usługobiorcę numeru VAT. Takie usługi są obowiązkowo rozliczane dla celów VAT przez usługobiorcę.

Zasady rozliczania VAT od usług świadczonych przez oddziały zagranicznych przedsiębiorców mają również duże znaczenie dla polskich usługobiorców. Pojawia się bowiem wątpliwość, czy VAT wykazany na fakturze wystawionej przez taki oddział może być odliczony, gdy usługa musi być obowiązkowo rozliczona przez usługobiorcę. Zgodnie z orzecznictwem ETS (np. sprawy Genius Holding C-342/87 lub Reemtsma C-35/05) odliczeniu podlega tylko VAT, który jest rzeczywiście należny. Oznacza to np., że nie można odliczyć VAT wykazanego na fakturze przez pomyłkę. Usługobiorca naraża się wówczas na zarzut nierozliczenia podatku należnego od tzw. importu usług. Naliczenie bowiem przez usługodawcę w tej sytuacji VAT na fakturze nie zwalnia usługobiorcy z obowiązku naliczenia podatku należnego.

Ewa Dudała