Kiedy trzeba zapłacić 20-procentowy PCC?

Ustawa o PCC obejmuje swoim zakresem m.in. umowy pożyczki (art. 720 K.c.), odpłatnego użytkowania (w tym nieprawidłowego, art. 252 i 264 K.c.) czy depozytu nieprawidłowego (art. 845 K.c.), a także zmiany tych umów, o ile powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania PCC. Jeżeli do danej czynności cywilnoprawnej nie ma zastosowania wyłączenie spod opodatkowania czy zwolnienie, spółka (wspólnicy spółki cywilnej) jako pożyczkobiorca/użytkownik/przechowawca zobowiązana jest do zapłaty podatku według stawki 2 proc. w przypadku pożyczki i depozytu nieprawidłowego i 1 proc. od użytkowania.

Od 1 stycznia 2007 r. obowiązuje art. 7 ust. 5 ustawy o PCC. Zgodnie z nim stawka podatku wynosi 20 proc., jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:

• podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony,
  
• biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy o PCC, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Przy tym jednak okres przedawnienia może ulec wydłużeniu w związku z tym, że bieg terminu przedawnienia podatku nie rozpoczął się, uległ zawieszeniu lub przerwaniu (art. 70 i 70a Ordynacji podatkowej, Dz. U. z 2012 r. poz. 749).

Jednakże art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC przewiduje, że obowiązek podatkowy powstanie z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania. Mamy tu zatem do czynienia z powtórnym powstaniem obowiązku podatkowego.

Stawka podatku w wysokości 20 proc. nie dotyczy pożyczek udzielonych spółce osobowej przez wspólnika. Te są bowiem opodatkowane jako zmiana umowy spółki, do której nie ma zastosowania regulacja wynikająca z art. 7 ust. 5 ustawy o PCC.

NSA w wyroku z dnia 17 maja 2012 r., sygn. akt II FSK 2195/10, wskazał, że zastosowanie podwyższonej stawki podatkowej wynikającej z art. 7 ust. 5 ustawy o PCC jest możliwe w każdym czasie od momentu dokonania umowy pożyczki czy depozytu nieprawidłowego. Zastosowanie tej stawki podatkowej następuje w przypadku powołania się przed określonym organem w toku czynności prowadzonych przez ten organ na fakt zawarcia takiej umowy i stwierdzenia niewypełnienia obowiązku zapłaty należnego z tego tytułu podatku we właściwym czasie. W świetle przepisów przejściowych NSA uznał, że jeżeli do powtórnego powstania obowiązku podatkowego stosownie do treści art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC doszło po dniu 1 stycznia 2007 r. i podatek nie został zapłacony, to zastosowanie ma w takiej sytuacji stawka podwyższona.

W wyroku z dnia 19 czerwca 2012 r., sygn. akt P 41/10, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 7 ust. 5 pkt 1 ustawy o PCC jest zgodny z art. 2 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem TK wyrażonym w wyroku przedawnienie nie jest konstytucyjnie chronionym prawem podmiotowym podatnika. Zaś ponowne powstanie obowiązku podatkowego na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC zależy od podatnika. Tylko powołanie się na dokonanie w przeszłości czynności prawnej przez samego podatnika doprowadza do ponownego powstania obowiązku podatkowego. Konsekwencje powołania się podatnika na dokonanie nierozliczonej podatkowo w terminie czynności prawnej ustawodawca ustalił w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. Tym samym nie jest on zaskakiwany konsekwencjami prawnymi, których nie mógł racjonalnie przewidzieć. Podatnik musi zdecydować czy korzysta z prawa przedawnienia zobowiązania podatkowego czy też powołuje się na czynność, od której nie zapłacił należnego podatku i w konsekwencji musi liczyć się z zastosowaniem wobec niego sankcyjnej stawki podatku w wysokości 20 proc..

Do przedstawionego wyroku sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz zgłosiła zdanie odrębne. Wskazała m.in. na fakt, że ponowne powstanie obowiązku podatkowego pogarsza sytuację podatnika. Podmiot, który zaniechał złożenia deklaracji podatkowej i uiszczenia należności podatkowej w terminie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego, do momentu przedawnienia może bez żadnych ograniczeń spełnić swoją powinność dobrowolnie. Nie dotyczy to oczywiście powołania się na fakt zawarcia umowy w okolicznościach, o których mowa w art. 7 ust. 5 ustawy o PCC. Natomiast po upływie terminu przedawnienia zapłata podatku wraz z odsetkami nie jest już możliwa ze względu na wygaśnięcie zobowiązania podatkowego. Nowe zobowiązanie, które powstaje w oparciu o art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy o PCC, należy obliczyć według stawki 20 proc..

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Czy od umowy najmu trzeba zapłacić PCC?

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.)

autor: Ewelina Mentel-Wyrzychowska
Gazeta Podatkowa nr 73 (905) z dnia 2012-09-10

GOFIN podpowiada