Nieodpłatne zniesienie współwłasności a opodatkowanie VAT

Umowne zniesienie współwłasności, polegające na podziale rzeczy wspólnej, ma charakter rozporządzenia tą rzeczą i prowadzi do uzyskania przez każdego ze współwłaścicieli wyłącznego prawa własności do nowej rzeczy, co na gruncie podatku od towarów i usług stanowi dostawę towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o VAT.

Jeżeli czynność ta ma charakter odpłatny, wyrażający się zastosowaniem dopłaty pieniężnej, to nieodpłatne zniesienie współwłasności rzeczy nie podlega opodatkowaniu VAT - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

W sprawie rozpoznanej przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 6 października 2016 r., sygn. akt I FSK 386/16 podatnik (spółki akcyjnej) we wniosku o wydanie interpretacji wskazał, że jest współużytkownikiem wieczystym nieruchomości, której właścicielem jest Skarb Państwa.

Nieruchomość składa się z zabudowanych oraz niezbudowanych działek gruntu.

Udział podatnika we współwłasności ww. nieruchomości wynosi 9/10, natomiast spółki z o.o. 1/10 udziału. Współuprawnieni zamierzają dokonać zniesienia wspólności powyższych praw poprzez podział fizyczny, ściśle według wielkości udziałów.

Spółka z o.o., która powstała w wyniku wyodrębnienia podmiotu w celu prowadzenia inwestycji, otrzymała w aporcie grunty i budowle na pokrycie kapitału zakładowego. 31 stycznia 2000 r. spółce nie przysługiwało prawo odliczenia podatku VAT.

Natomiast S.A. nabyła od sp. z o.o. nieruchomość (grunty i budowle), a do ceny doliczyła VAT. Ponieważ wspólność prawa użytkowania wieczystego i prawa własności budynków i urządzeń rodzi szereg komplikacji natury faktycznej oraz prawnej, stan odrębności praw uznano za lepszy, niż stan wspólności praw.

Podatnik chciał wiedzieć, czy należy się podatek od towarów i usług przy zniesieniu współwłasności.

Zdaniem podatnika, z podatkowego punktu widzenia istotne jest to, że w konsekwencji takiego, a nie innego sposobu zniesienia wspólności u żadnej ze stron umowy o zniesienie wspólności nie nastąpi zmiana stanu majątkowego w postaci zwiększenia aktywów lub zmniejszenia zobowiązań któregoś z nich.

W konsekwencji, w ocenie podatnika, taka czynność nie podlega opodatkowaniu VAT. Podatnik powołał się na wyrok WSA w Warszawie, sygn. akt III SA/Wa 1942/10, zgodnie z którym udział we współwłasności nieruchomości nie może być uznawany za towar w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 oraz art. 7 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o VAT. W rezultacie, zdaniem podatnika, zniesienie współwłasności z orzeczeniem dopłaty nie stanowi odpłatnej dostawy towarów.

Minister finansów nie zgodził się ze stanowiskiem podatnika. Powołał się na art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 2 pkt 6 oraz art. 7 i 8 ustawy o VAT i wskazał, że z tych przepisów nie wynika, że odpłatność za czynności dostawy towarów lub świadczenia usług musi mieć postać pieniężną. Organ podatkowy zgodził się z podatnikiem, że odpłatność jako świadczenie wzajemne może również przybrać postać rzeczową - zapłata w innym towarze lub usłudze albo mieszaną - zapłata w części pieniężna i w części rzeczowa.

Dla uznania czynności za odpłatną wystarczające jest, by istniała możliwość określenia ceny wyrażonej w pieniądzu w stosunku do świadczenia wzajemnego, które stanowi wynagrodzenie za tę czynność.

Sprawa na skutek skargi podatnika trafiła do rozpoznania do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, który uznał ją za słuszną. WSA podkreślił, że przeniesienie prawa do rozporządzania towarem (jak właściciel) jest możliwe wówczas, gdy dokonuje go podmiot, który prawem takim dysponuje na rzecz podmiotu, który go dotychczas nie miał.

Odnosząc powyższe uwagi do treści stosunku opisanego we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej sąd wskazał, że strony tego stosunku są współwłaścicielami prawa wieczystego użytkowania gruntu i posadowionych na nim budynków w częściach ułamkowych.

Z istoty współwłasności w częściach ułamkowych wynika, że prawo własności przysługuje współwłaścicielom, a zakres uprawnień względem rzeczy określony jest ułamkowo. W związku z powyższym należy przyjąć, że prawo do rozporządzania towarem przysługuje już jego współwłaścicielom. W wyniku zniesienia współwłasności, jak w omawianej sprawie, nastąpi jedynie poszerzenie uprawnień do rozporządzania towarem.

Sąd podkreślił, że udział w prawie wieczystego użytkowania gruntów i udział we współwłasności budynków może być potraktowany jako towar w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy o VAT nie mniej jednak, zdaniem sądu, dostawa tak rozumianego towaru będzie dostawą, o jakiej mowa w art. 7 ust. 1 tej ustawy, gdy w jej wyniku prawo do rozporządzania towarem nabędzie podmiot, który go dotychczas nie posiadał.

Minister finansów zaskarżył wyrok WSA do NSA, który go oddalił. W uzasadnieniu wyroku NSA podkreślono, że jeżeli w wyniku umowy zniesienia współwłasności poprzez podział powstają nowe przedmioty własności - samoistne, odrębne rzeczy, wydzielone z większej rzeczy macierzystej (poprzednio wspólnej), to mimo że wydzielone części rzeczy swoją wartością powinny odpowiadać wielkości poszczególnych udziałów, to zmienia się zakres rzeczowy co do prawa własności współwłaściciela, który uzyskuje prawo do rozporządzania tą nową rzeczą jak właściciel (dotychczas jedynie udziałem w innej większej rzeczy macierzystej).

Tym samym nie można, w ocenie NSA, zgodzić się z sądem pierwszej instancji, że w tej sytuacji "nastąpi jedynie poszerzenie uprawnień do rozporządzania towarem", gdyż stanowisko to pomija, że w wyniku umowy zniesienia współwłasności następuje podział rzeczy wspólnej, który prowadzi do likwidacji stosunku współwłasności poprzez unicestwienie bytu prawnego dotychczasowej rzeczy wspólnej (jako przedmiotu współwłasności), wyodrębnienie (powstanie) z rzeczy macierzystej nowych rzeczy oraz ich nabycie na wyłączną własność przez poszczególnych współwłaścicieli.

Gdy czynność ta ma charakter umowny (wolicjonalny) pomiędzy współwłaścicielami, to w tym ujęciu VAT ma charakter rozporządzenia rzeczą wspólną (towarem) przez współwłaścicieli w taki sposób, który umożliwia jej podział prowadzący do uzyskania przez każdego z nich wyłącznego prawa własności do nowego towaru. Jeżeli czynności tej nie towarzyszy dopłata pieniężna, mająca na celu wyrównanie wartości poszczególnych udziałów, nie ma ona charakteru odpłatnego, w tym też na gruncie VAT. Wydzielone (bez dopłaty) w wyniku zniesienia współwłasności nowe rzeczy swoją wartością powinny odpowiadać wielkości poszczególnych udziałów, co oznacza, że żaden ze współwłaścicieli nie uzyskuje w wyniku tej czynności przysporzenia majątkowego (ekonomicznego), a jedynie prawo umożliwiające mu dysponowanie nowym towarem jak właściciel.

Ponadto umowy zniesienia współwłasności rzeczy przez fizyczny jej podział, z uwzględnieniem jedynie wartości udziałów współwłaścicieli, nie można utożsamiać z czynnościami zamiany udziałów w rzeczy czy ich sprzedaży.Oznacza to, że tego rodzaju umowne zniesienie współwłasności rzeczy, które nie ma charakteru odpłatnego, nie podlega opodatkowaniu VAT.

Jeżeli czynność ta będzie miała charakter odpłatny, a więc strony postanowią, że w wyniku zniesienia współwłasności jeden ze wspólników uzyska własność nowej rzeczy o wartości niższej od wartości jego udziału we własności wspólnej rzeczy, a drugi ze wspólników zostanie zobowiązany do wyrównania tej wartości przez dopłatę pieniężną (z uwagi na to, że wartość jego nowej rzeczy jest wyższa od wartości przysługującego mu uprzednio udziału), to na gruncie VAT będzie miała miejsce odpłatna dostawa towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, której odpłatność wyznacza wielkość poczynionej dopłaty.

Autorem jest:

Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu, w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz optymalizacji podatkowej