Rozliczanie VAT przez małych podatników w 2012 r.

1. Status małego podatnika

Podmioty należące do kategorii małych podatników korzystają w świetle przepisów ustawy o VAT z możliwości szczególnego rodzaju rozliczania tego podatku. Mogą wybrać tzw. kasową metodę rozliczeń, bądź też zdecydować wyłącznie o kwartalnym sposobie rozliczania podatku VAT. Nie ma także przeszkód, aby podmiot należący do tej kategorii podatników korzystał z ogólnych zasad rozliczania tego podatku.

Wybór określonej metody rozliczania podatku VAT wiąże się z pewnymi konsekwencjami, ponieważ wybrana metoda stosowana musi być zarówno w odniesieniu do podatku należnego, jak i zasad rozliczania podatku naliczonego. Ponadto wybraną metodę rozliczeń podatnik będzie musiał stosować co najmniej przez rok od podjęcia decyzji o jej wyborze.

Na mocy art. 2 pkt 25 ustawy o VAT, status małego podatnika przysługuje podmiotom, u których wartość sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 1.200.000 euro.

Przeliczenie kwoty euro dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy roboczy dzień października poprzedniego roku podatkowego, przy czym kwotę w tym przypadku zaokrągla się do 1.000 zł. W tym roku 1 października przypadł w sobotę, dlatego do wyliczenia należy przyjąć kurs euro z 3 października.

Zgodnie z tabelą nr 191/A/2011 z dnia 3 października 2011 r. kurs euro wynosił 4,4370 zł, czyli równowartość 1.200.000 euro wynosi:

1.200.000 euro × 4,4370 zł = 5.324.400 zł.

Uwaga

Limit uprawniający do korzystania ze statusu małego podatnika w 2012 r. wynosić będzie po zaokrągleniu 5.324.000 zł, natomiast do końca 2011 r. limit ten wynosi 4.736.000 zł.

W przypadku podatników prowadzących przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzających funduszami inwestycyjnymi, będących agentami, zleceniobiorcami lub innymi osobami świadczącymi usługi o podobnym charakterze (z wyjątkiem komisu) - limit ten stanowi wartość nieprzekraczającą wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej 45.000 euro.

Wyliczenie limitu na rok 2012 przedstawia się następująco:

45.000 euro × 4,4370 zł = 199.665 zł.

Uwaga

Po zaokrągleniu do 1.000 zł, limit uprawniający do korzystania ze statusu małego podatnika w 2012 r. dla podatników świadczących usługi typu pośrednictwa, wynosić będzie 200.000 zł. Do końca 2011 r. limit ten wynosi 178.000 zł.

2. Przekroczenie limitu obrotów w 2011 r.

Dość znaczny wzrost kursu euro spowodował wzrost limitu obrotów uprawniających do korzystania ze statusu małego podatnika w 2012 r. aż o 588.000 zł. Czy w tej sytuacji mały podatnik, który w 2011 r. przekroczy limit obrotów w kwocie 4.736.000 zł, nie przekraczając jednak limitu 5.324.000 zł - w roku 2012 będzie mógł korzystać ze statusu małego podatnika, czy też nie?

Podobna sytuacja miała miejsce na przełomie lat 2008/2009 - wówczas również znacznie wzrósł limit dla małych podatników. Ustawodawca rozwiązał problemy podatników przepisem przejściowym określonym w art. 9 ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 209, poz. 1320). Z przepisu tego wynikało, iż podatnicy, u których wartość obrotów brutto w 2008 r. nie przekroczyła kwoty 4.053.000 zł (lub - w przypadku podatników rozliczających się prowizyjnie - kwoty 152.000 zł) mogli wybrać kasową metodę rozliczeń począwszy od rozliczenia za pierwszy kwartał 2009 r. po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego w terminie do 31 grudnia 2008 r.

Niestety, powołany powyżej przepis przejściowy nie został wprowadzony na stałe do ustawy o VAT i tym samym nie rozstrzygnięto sytuacji, w której zmieniają się kwoty limitów związanych z kursem euro.

W sytuacji przedstawionej w przykładzie mały podatnik przekroczył limit w wysokości 4.736.000 zł w październiku 2011 r. W zasadzie oznacza to, że od stycznia 2012 r. powinien utracić status małego podatnika.

Jednak, w styczniu 2012 r. będzie obowiązywał już znacznie wyższy limit obrotów dla małych podatników i w tym nowym, wyższym limicie podatnik się zmieścił. Patrząc zatem na obowiązujące w danym momencie przepisy w zakresie VAT, nasza redakcja stoi na stanowisku, iż w tym specyficznym przypadku podatnik w 2012 r. nadal będzie miał status małego podatnika w rozumieniu ustawy o VAT.

3. Metoda kasowa rozliczania VAT

Kasowa metoda rozliczeń polega na tym, że obowiązek podatkowy w podatku VAT powstaje nie według zasad ogólnych, ale z dniem uregulowania całości lub części należności, nie później jednak niż 90. dnia od dnia wydania towaru lub wykonania usługi (art. 21 ust. 1 ustawy o VAT). Jeżeli więc należność nie zostanie uregulowana w ciągu 90 dni od dnia wydania towaru lub wykonania usługi, obowiązek podatkowy powstawał będzie owego 90. dnia. Natomiast wcześniejsze uregulowanie całości lub części należności powodować będzie powstanie obowiązku podatkowego w tej części.

Wybór metody kasowej jest możliwy, po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego w terminie do końca miesiąca poprzedzającego okres, za który podatnik ma zamiar stosować metodę kasową.

Oprócz szczególnych zasad rozliczania podatku należnego, mali podatnicy rozliczający się metodą kasową w sposób szczególny dokonują również rozliczenia podatku naliczonego.

Zgodnie z art. 86 ust. 16 ustawy o VAT, mogą oni obniżyć kwotę podatku należnego o podatek naliczony dopiero w rozliczeniu za kwartał, w którym:

• uregulowali całą należność wynikającą z otrzymanej od kontrahenta faktury;
   
• dokonali zapłaty podatku wynikającego z dokumentu celnego, z uwzględnieniem kwot wynikających z decyzji celnych

- nie wcześniej jednak niż z dniem otrzymania faktury lub dokumentu celnego.

Oznacza to, iż tak jak w przypadku podatku należnego, gdzie obowiązek podatkowy został związany z uregulowaniem należności przez kontrahenta, tak przy podatku naliczonym możliwość jego odliczenia została związana z uregulowaniem należności przez podatnika. Należy zwrócić uwagę, iż zarówno w odniesieniu do podatku należnego, jak i podatku naliczonego nie ma mowy o otrzymaniu lub uiszczeniu zapłaty, lecz o uregulowaniu należności, co wskazuje, iż chodzi tu o wszystkie sposoby wygaśnięcia należności w tym np. o potrącenie. Przy czym o ile obowiązek podatkowy w podatku należnym na pewno powstanie (choć odsunięty w czasie) nawet gdy kontrahent nie ureguluje swojej należności, o tyle brak uregulowania należności przez podatnika uniemożliwia mu dokonanie odliczenia.

Od powyższej zasady wprowadzono jednak kilka wyjątków dotyczących np.: importu usług oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, a także przypadków, w których podatnikiem z tytułu dostawy towarów jest ich nabywca, nabycia tzw. usług powszechnych, stosowania w imporcie towarów procedury uproszczonej.

W sytuacji gdy podatnik długo zwleka z uregulowaniem należności, odliczenie będzie miało miejsce nawet po upływie znacznego okresu czasu.

Uwaga

Wybór kasowej metody rozliczeń wiąże się z rozliczaniem za okresy kwartalne na formularzu VAT-7K.

3.1. Utrata prawa do rozliczania VAT metodą kasową

Możliwość wyboru metody kasowej uzależniona jest od limitu obrotów osiągniętych w poprzednim roku podatkowym. Dlatego też utrata prawa do stosowania metody kasowej została związana z przekroczeniem tego limitu.

Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 4 ustawy o VAT, mały podatnik traci prawo do rozliczania podatku metodą kasową począwszy od rozliczenia za miesiąc następujący po kwartale, w którym nastąpiło przekroczenie limitu obrotów określonego w art. 2 pkt 25 tej ustawy.

Jak stanowi art. 99 ust. 5 ustawy podatnicy, którzy utracili prawo do stosowania metody kasowej składają deklaracje podatkowe za okresy miesięczne począwszy od rozliczenia za miesiąc następujący po kwartale, w którym nastąpiło przekroczenie obrotu powodujące utratę prawa do rozliczania się metodą kasową.

Pomimo utraty prawa do stosowania metody kasowej, podatnicy ci mogą również składać deklaracje kwartalne po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego, najpóźniej do 25. dnia drugiego miesiąca kwartału, za który będzie po raz pierwszy złożona kwartalna deklaracja podatkowa VAT-7D.

W przypadku utraty prawa do metody kasowej przewidziano przepisy przejściowe dla rozliczeń podatku należnego i podatku naliczonego, związanych z okresem kiedy była stosowana ta metoda. Zastosowanie znajdą tu przepisy art. 21 ust. 5 oraz art. 86 ust. 18 ustawy o VAT omówione w kolejnym punkcie niniejszego opracowania.

3.2. Rezygnacja z metody kasowej

Podatnik, który wybrał metodę kasową może zrezygnować z tego sposobu rozliczeń. Pozwala mu na to przepis art. 21 ust. 3 ustawy o VAT. Jednak będzie mógł to uczynić nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy, w czasie których rozliczał się metodą kasową. Warunkiem rezygnacji jest pisemne zawiadomienie naczelnika urzędu skarbowego o tym fakcie, w terminie do końca kwartału, w którym stosowana była metoda kasowa.

Aby uniknąć wątpliwości, w art. 21 ust. 5 ustawy o VAT sprecyzowano, iż u podatnika, który zrezygnował z metody kasowej lub utracił prawo do jej stosowania, obowiązek podatkowy w stosunku do czynności wykonanych w okresie, kiedy stosowana była metoda kasowa, powstawać będzie tak jak przy tej metodzie, czyli z dniem uregulowania całości lub części należności, nie później jednak niż 90. dnia licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

Podatnicy rezygnujący z metody kasowej mają prawo na podstawie art. 86 ust. 18 ustawy o VAT, do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony, wynikający z faktur lub dokumentów celnych otrzymanych w okresie, kiedy stosowali metodę kasową, lecz nieodliczony od podatku należnego do końca tego okresu w okresie rozliczeniowym, w którym:

1) uregulowali kontrahentowi całą należność wynikającą z otrzymanych faktur - w przypadku podatku wynikającego z faktur,

2) dokonali zapłaty podatku - w przypadku podatku wynikającego z dokumentów celnych i decyzji celnych.

Zawiadomienie naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji z metody kasowej nie oznacza, iż podatnik automatycznie przechodzi na miesięczny cykl składania deklaracji. Podatnik może więc nadal rozliczać się kwartalnie na formularzu VAT-7K lub też zrezygnować z tej formy składania deklaracji, ale w takim przypadku powinien powiadomić urząd skarbowy o tym, iż zamierza składać miesięczne deklaracje. Dokonuje tego składając aktualizacyjny formularz VAT-R.

4. Rozliczanie VAT za okresy kwartalne

W przypadku małych podatników, którzy wybrali kasową metodę rozliczeń podatku VAT, kwartalny cykl rozliczeń jest obligatoryjny. Natomiast fakt, iż mały podatnik nie wybrał metody kasowej nie przesądza o tym, iż nie może on składać kwartalnych deklaracji VAT.

Mali podatnicy mogą wybrać kwartalną metodę rozliczeń, zgodnie z art. 99 ust. 3 ustawy o VAT. Metoda charakteryzuje się tym, że deklaracja dla podatku VAT składana jest za okresy kwartalne i może być stosowana, po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego najpóźniej do 25. dnia drugiego miesiąca kwartału, za który będzie po raz pierwszy złożona kwartalna deklaracja podatkowa. Podatnik rozpoczynający w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu dokonuje zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego, w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym rozpoczął wykonywanie tych czynności.

Metoda ta w żaden sposób nie modyfikuje zasad powstawania obowiązku podatkowego w podatku VAT. Oznacza to, że moment powstania obowiązku podatkowego przypada na określony miesiąc. Mimo że deklaracja składana jest co trzy miesiące, w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po zakończeniu kwartału, to skutkuje to jedynie przesunięciem obowiązku zapłaty zobowiązania podatkowego, nie ma natomiast wpływu na powstanie obowiązku podatkowego.