Zaniżone odszkodowania!

Mija rok od ostatecznego wyjaśnienia tej kwestii przez Sąd Najwyższy. Wielu poszkodowanych nie zdecydowało się jeszcze na dochodzenie uzupełniającej części odszkodowania bezpodstawnie zaniżonego przez ubezpieczyciela, a czas ucieka nieubłaganie i roszczenie może się w końcu przedawnić.

Należy się razem z VAT

W ważnej dla całej branży ubezpieczeniowej uchwale z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt III CZP 150/06) Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów potwierdził, że odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu mechanicznego za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu, ustalone według cen części zamiennych i usług, obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego.

Była to odpowiedź na pytanie Rzecznika Ubezpieczonych, który jednocześnie naświetlił występujący w praktyce likwidacji szkód ubezpieczeniowych problem związany z pomijaniem podatku VAT w odszkodowaniach wypłacanych na podstawie tzw. metody kosztorysowej. Metoda ta polega na ustaleniu odszkodowania według cen części zamiennych i usług niezbędnych do dokonania naprawy zniszczonego lub uszkodzonego pojazdu. Towarzystwa uzasadniały odmowy uwzględnienia podatku w ten sposób, że skoro poszkodowany nie ponosi jego ciężaru, to nie jest on składnikiem szkody.

Zasada pełnego naprawienia szkody

Zakłady ubezpieczeń nie miały jednak racji, ponieważ różnicowały wysokość odszkodowania w zależności od metody jego ustalenia, wymagając przy okazji fizycznej naprawy pojazdu, a przynajmniej uzależniając uwzględnienie VAT od przedstawienia stosownych faktur. Tymczasem w razie zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych i wystąpienia szkody w związku z ruchem pojazdu, odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub kierującego pojazdem, najwyżej jednak do ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej. Stanowi o tym wyraźnie art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych? (Dz. U. z 2003 r. nr 124, poz. 1152 ze zm.).

Oznacza to konieczność stosowania odpowiednich, ogólnych reguł przewidzianych w przepisach Kodeksu cywilnego przy ustaleniu szkody i odszkodowania przysługującego poszkodowanemu od ubezpieczyciela. Naprawienie szkody przez ubezpieczyciela następuje w postaci wypłaty odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 363 § 2 Kodeksu cywilnego, Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego powinna być zatem określona - zdaniem Sądu Najwyższego - według cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy rzeczy z daty ustalenia odszkodowania. Ponieważ cena stanowi wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący zobowiązany jest zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę, a w cenie tej uwzględnia się także podatek VAT, to miernikiem wysokości odszkodowania ustalonego według cen kosztów naprawy jest cena naprawy pojazdu obejmująca ten podatek.

Poszkodowany wcale nie musi naprawiać

Co istotne, a czego nie zauważały niektóre zakłady ubezpieczeń, roszczenie uprawnionego i odpowiadający mu obowiązek ubezpieczyciela naprawienia szkody powstają z chwilą wyrządzenia szkody, tj. z chwilą nastąpienia wypadku komunikacyjnego. W ocenie SN obowiązek naprawienia szkody nie jest więc uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierzał ją naprawić. Odszkodowanie ma bowiem wyrównać mu uszczerbek majątkowy powstały w wyniku zdarzenia wyrządzającego szkodę, a uszczerbek taki istnieje już od chwili wyrządzenia szkody do czasu wypłacenia przez zobowiązanego sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości szkody ustalonej w sposób przewidziany prawem.

Zawierając umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych towarzystwo nie bierze na siebie obowiązku przywrócenia pojazdu do stanu sprzed wypadku, lecz obowiązek naprawienia szkody powstałej w ogóle w majątku poszkodowanego, wywołanej uszkodzeniem lub zniszczeniem pojazdu. Od woli poszkodowanego zależy bowiem, czy i w jakim zakresie wypłacone mu przez ubezpieczyciela odszkodowanie przeznaczy na naprawę samochodu.

Niepotrzebne zamieszanie

Ubezpieczyciele, którzy do niedawna nie chcieli uwzględniać VAT w odszkodowaniach, starali się również znaleźć podstawę prawną do swych działań w art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2003 r. nr 124, poz. 1151 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem w przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot, któremu przysługuje odszkodowanie, a niebędącemu płatnikiem podatku VAT, faktury lub faktur za naprawę szkody komunikacyjnej, ten pierwszy jest zobowiązany uwzględnić VAT w odszkodowaniu.

Firmy ubezpieczeniowe opacznie rozumiały ten przepis, uznając iż skoro po okazaniu faktur istnieje obowiązek uwzględnienia przez zakład ubezpieczeń w odszkodowaniu podatku VAT, to bez ich okazania takiego obowiązku nie ma. Tracili na tym poszkodowani, którzy decydowali się na kosztorysowy sposób likwidacji szkody.

Również z tą opinią skutecznie rozprawił się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały. Stwierdził, że art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej odnosi się wyłącznie do rachunkowej metody ustalania odszkodowania i wynika z niego tylko, że ubezpieczyciel nie może nie uwzględnić w odszkodowaniu podatku VAT, jeżeli podmiot niebędący podatnikiem VAT przedstawia stosowne faktury wykazujące naprawienie szkody komunikacyjnej.

Przedawnienie

Poszkodowani, którzy już otrzymali rekompensatę, lecz w niepełnej wysokości (tj. bez VAT), mogą domagać się zapłaty brakującej kwoty. Okres przedawnienia roszczeń względem zakładu ubezpieczeń sprawcy wypadku wynosi 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 § 1 K.c. w zw. z art. 819 § 3 K.c.). Natomiast w przypadku gdy sprawca wypadku popełnił jednocześnie przestępstwo, wówczas roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu dopiero z upływem 10 lat od dnia jego popełnienia (art. 442 § 1 K.c.).

autor: Tomasz Konieczny

Gazeta Podatkowa Nr 453 z dnia 2008-05-12