Zabezpieczanie przed ryzykiem stopy procentowej

Głównym celem Rady Polityki Pieniężnej jest walka z inflacją i utrzymywanie stabilnego poziomu cen w długim okresie czasu. Tym samym określa ona charakter i cele polityki monetarnej państwa. Zdaniem wielu ekonomistów, a zwłaszcza polityków obecny kryzys gospodarczy, a tym samym i kryzys finansów państwa wywołany jest przez ?nieodpowiedzialną" politykę RPP utrzymującej wysoki poziom realnych stóp procentowych. Abstrahując całkowicie od sporów na linii rząd- RPP postanowiliśmy przedstawić w jaki sposób ewentualne ograniczenie niezależności RPP może wpłynąć na poziom stóp procentowych a tym samym na podmioty gospodarcze narażone na ryzyko stopy procentowej. Przy okazji zaprezentujemy instrument finansowy służący do zabezpieczenia się przed ryzykiem stopy procentowej jakim jest kontrakt na przyszłą stopę procentową FRA

( Forward Rate Agreement )

Kontrakty na przyszłą stopę procentową służą inwestorom do zabezpieczenia przyszłego poziomu stopy procentowej. Przykładowo: firma musi za 3 miesiące zaciągnąć kredyt obrotowy na 6 miesięcy w celu zapłaty za zakupione towary. Problemem jest przyszły poziom stóp procentowych. W ciągu tego okresu RPP zbierze się trzy razu i podejmie decyzje w sprawie zmiany poziomu stóp procentowych. Chcąc ograniczyć ryzyko stopy procentowej firma może zabezpieczyć się przed wzrostem/spadkiem stopy procentowej poprzez zakup/sprzedaż kontraktu FRA. Dla inwestorów posiadający kredyt oprocentowany zmiennie lub lokatę o stały oprocentowaniu ryzykiem jest wzrost w przyszłości stóp procentowych dlatego kupują oni FRA, dla inwestorów lokujący środki po zmiennej stopie procentowej lub posiadających kredyt o oprocentowaniu stałym stratą będzie spadek w przyszłości stopy procentowej , dlatego sprzedają oni kontrakty FRA. W terminie zapadalności kontraktu następuje przepływ pieniężne pomiędzy stronami transakcji, np. inwestor kupił kontrakt FRA 3v6 po 15% na kwotę 1mln PLN. Po trzech miesiącach stopa 3 miesięczna wynosi 16%. Inwestor trafnie przewidział poziom stóp procentowych ( ich wzrost ) dlatego otrzymuje on płatność z banku wynoszącą

1mln PLN (0.16-0.15)x91/365=2493.15 PLN

która po zdyskontowaniu stopą 16% wynosi

2493.15/(1+0.16x91/365)=2397.51

Transakcje FRA nie są wystandaryzowne dlatego istniej możliwość negocjacji z bankiem kwoty kontraktu, terminu zapadalności a czasem i sposobu rozliczenia. Wycena kontraktu FRA oparta jest na arbitrażu

Zakładamy hipotetycznie, że inwestor 21.12.2001 zaciągnął kredyt roczny w wysokości 10mln PLN. Oprocentowanie jest stałe i wynosi 12% w skali roku. Odsetki płatne co 3 miesiące w związku z niepewną sytuacją polityczną inwestor obawia się spadku stóp procentowych a tym samym i straty jaką poniesie płacąc odsetki według stałej stawki. Zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych sprzedając serie kontraktów FRA. Sytuacja na rynku pieniężnym 21 grudnia była następująca

	1M	3M	6m.	9M	12m.
WIBID	11,63	11,42	10,84	10,48	10,17
WIBOR	12,13	11,92	11,38	11,00	10,74
Średnia	11,88	11,67	11,11	10,74	11,46
Źródło "Rzeczpospolita"

Wiersz Średnia przedstawia średnią arytmetyczną z WIBOR-u i WIBID-u

Inwestora interesuje poziom stopy 3m.p za 3 miesiące, 6 miesięcy i 9 miesięcy., czyli innym słowy cenę sprzedaży kontraktów FRA 3v6, 6v9 i 9v12.

Załóżmy, że do banku dzwoni klient i prosi o kwotowania FRA 3v6 na kwotę 300tys. PLN.

Jeżeli klient sprzedaje FRA to oznacza, że w przyszłosci chce złożyć depozyt w banku, jeżeli kupuje to będzie zaciągał pożyczkę. Rozpatrujemy sytuację banku gdy nie posiada on żadnych środków finansowych, jest na "zero". Bank obecnie pożycza pieniądze na 3 M po stawce 11,92% i lokuje je na rynku międzybankowym na 6 M po stawce 10,84%. Po trzech miesiącach pożyczka zostaje spłacona pieniędzmi jakie bank otrzyma od klienta w formie lokaty. Oprocentowanie jakie zostanie zaproponowane klientowi na następne 3M powinno być tak skalkulowane, żeby po 6 miesiącach wpływy z lokaty dokonanej na rynku międzybankowym ( lokata 6M ) zrównoważyły koszty finansowania lokaty klienta.

Technicznie proces obliczeniowy wygląda tak:

1. Dealer dyskontuje kwotę kontrakty FRA przy użyciu stawki WIBOR 3M

300 000/(1+0,1192*91/365)=291 341,8 PLN

2. Kwotę 291 341,8 pożycza na rynku po 11,92% na 3 M. i lokuje na 6 M. po stawce 10,84% co daje 307 089,26

3. Po 3 M. klient składa w banku depozyt w wysokości 300 000, którym bank spłaca zaciągniętą pożyczkę.

4. Bank oblicz stopę oprocentowania lokaty z prostej formuły:

300 000*(1+R*91/365)=291 341,8*(1+0,1084*182/365)

R=9,48%

Cena sprzedaży kontrakty FRA wynosi 9,48%. Jeżeli dealer narzuca własną marże to należy ją odjąć od ceny sprzedaży.

Kalkulacja stopy kupna kontraktu FRA oparta jest na podobnej zasadzie. Dealer pożycza pieniądze na 6 M. i lokuje je na 3 M. Po trzech miesiącach wpływami z lokaty finansuje pożyczkę klienta. Stopa pożyczki jest tak obliczana, żeby po 6 M wysokość spłacanej przez klienta pożyczki zrównoważyła koszt zaciągnięcia przez bank długu na rynku. Po dokonaniu obliczeń stopa ta wynosi 11,03%. Poniższa tabela przedstawia ceny kontraktów FRA na kolejne okresy:

	3v6	6v9	9v12
Bid	9,48%	8,21%	7,09%
Offer	11,03%	10,74%	10,68%

Klient przewiduje spadki stóp procentowych w związku z nowelizacja ustawy o NBP. Zabezpiecza się sprzedając po jednym kontrakcie z każdej serii. Rozpatrzymy teraz dwa warianty możliwych do zrealizowania scenariuszy. Pierwszy zakłada, że w lutym 2002 nastąpi zmiana ustawy o NBP i stopy procentowe szybko spadną. Drugi natomiast, że niezależność RPP zostanie utrzymany i nastąpi niewielka obniżka stóp procentowych. Poziomy na jakich w przyszłości będą kształtować się stopy procentowe przedstawia poniższa tabela

	3 M.	6 M. 	9 M
Wariant I 9%	7,5%	6,5%
Wariant II	10%	9%	8,5% 

Przyszłe przepływy finansowe zebrane zostały w tabeli:

Wariant 1

Okres Płatności według stałej % Płatności z FRA Płatności
zsumowane
3 M. -299178,08 359,01 -298819,07
6 M. -299178,08 531,04 -298647,04
9 M. -299178,08 441,29  -298736,79

Wariant 2

Okres Płatności według stałej % Płatności z FRA Płatności 
zsumowane
3 M.	-299178,08	-388,93	-299567,01
6 M.	-299178,08	-590,88	-299768,96
9 M.	-299178,08	-1054,60	-300232,68

W przypadku pierwszej sytuacji klientowi udało się obniżyć koszty finansowania. Nie są to może wielkości duże w porównaniu do odsetek, ale zawsze pieniądze te pozostają w kieszeni firmy i mogą zostać z pożytkiem wydatkowane. Drugi wariant przyniósł firmie dodatkowe koszty w związku z nietrafnością prognoz.

Kontrakty FRA umożliwiają firmą zabezpieczenie się przed ryzykiem stopy procentowej

i dzięki temu pozwalają w lepszy sposób planować przyszłe przepływy finansowe. Jest to instrument, który w Polsce nie zdobył jeszcze wystarczającego poparcia ze strony inwestorów dlatego obrót kontraktami FRA nie jest duży.