Dwa oblicza dobroczynności
W Polsce działa kilka tysięcy fundacji, niektóre z nich wyrosły na duże instytucje, które stały się nieodłącznym elementem naszego życia. Trudno wyobrazić sobie drugą niedzielę stycznia bez Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, trudno również nie słyszeć o spektakularnych misjach Polskiej Akcji Humanitarnej wszędzie tam, gdzie dzieje się ludzka krzywda. Niestety, zdarzają się "czarne owce", które rzucają cień na funkcjonowanie organizacji charytatywnych, przez co ponad połowa obywateli patrzy na nie przez pryzmat przekrętów.
Bośnia, Czeczenia, Sri Lanka, Sudan - wszędzie tam, gdzie wybuchają nieszczęścia, pojawiają się transporty z darami przywiezionymi przez Polską Akcję Humanitarną.
Dla ofiar tsunami fundacja zebrała już ponad 1 milion zł, który w najbliższych dniach trafi w formie darów do potrzebujących. Nowoczesny sprzęt medyczny, który ratuje życie tysiącom dzieci, to efekt corocznej imprezy organizowanej przez Jurka Owsiaka.
Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy to już instytucja, która swoim zasięgiem objęła niemal cały świat. Do tego dochodzą jeszcze szczytne zbiórki Caritas, akcje organizowane przez fundacje "Barka", "Polsat", "TVN" i wiele innych.
Niestety, obok nich działają fundacje, których funkcjonowanie budzi wątpliwości, również prokuratorów. Psują one obraz bezinteresownej pomocy, podważając zaufanie opinii publicznej. Przed dwoma laty wskutek przestępczej działalności fundacji "Help", która z zasądzanych przez sądy nawiązek wyłudziła kilkaset tysięcy złotych, znowelizowano kodeks karny, nakładając bardziej restrykcyjne wymagania na instytucje, na których konta spływają nawiązki. Obecnie prokuratura prowadzi śledztwo przeciwko Fundacji Ochrony Zdrowia Inwalidów, której członkowie, a wśród nich również urzędnicy państwowi, podejrzewani są o wyprowadzenie z majątku fundacji prawie miliona złotych na prywatne konta. Ciągle niewyjaśnione pozostaje działanie fundacji Jolanty Kwaśniewskiej i tajemniczych wpłat dokonywanych przez spółki z udziałem Skarbu Państwa.
Dwuznaczne odczucia opinii
Ten dwuznaczny obraz działalności fundacji rodzi również dwuznaczne odczucia opinii publicznej. W ubiegłym roku Stowarzyszenie Klon/Jawor przeprowadziło badania, z których wynika, że mimo pojawiających się afer wizerunek organizacji pozarządowych w oczach opinii publicznej poprawia się. Organizacje pozarządowe zyskują, szczególnie kiedy oceniane są w porównaniu z instytucjami państwowymi - 65 proc. Polaków uważa, że organizacje społeczne na ogół skuteczniej dostarczają pomocy potrzebujący niż instytucje państwowe. 67,4 proc. dorosłych obywateli uważa, że działania organizacji społecznych, w tym fundacji, są teraz bardziej potrzebne niż 5 lat temu. Zwiększył się też odsetek Polaków (z 33,4 proc. do 38 proc.), którzy deklarują, że przekazali jakieś środki finansowe na rzecz organizacji pozarządowych. Niestety, równie wysoki odsetek badanych - aż 57 proc. - uważa, że w organizacjach społecznych często dochodzi do nadużyć i prywaty.
Rodzi to określone wnioski. Fundacje są potrzebne zwłaszcza w ciągle zubożałym społeczeństwie. Niestety, grunt, na jakim poruszają się, bywa często zbyt grząski i nawet najbardziej restrykcyjne przepisy prawne nie są w pełni w stanie zapobiec nadużyciom. Wydaje się, że najlepszą gwarancją czystości intencji pozostają ludzie, którzy tworzą te instytucje, i zaufanie do nich.
Działalność pożytku publicznego pod kontrolą
Najwyższymi rygorami, jeśli chodzi o przejrzystość finansową i organizacyjną, objęte są te stowarzyszenia, fundacje i związki, które otrzymały status organizacji pożytku publicznego. Aby go uzyskać, podmioty te musiały, dokonując wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, spełnić wiele warunków: m.in. dokładnie wskazać, na rzecz kogo działają; potwierdzić, że całe dochody przeznaczają na cele statutowe, udowodnić, że w wewnętrznych organach kontrolnych nie ma powiązań rodzinnych ani osób karanych, a także wprowadzić ograniczenia w wykorzystywaniu majątku organizacji - np. przez jej członków. Ustawodawca zastrzegł, że podstawową zasadą ich działalności będzie jawność. Wymógł, by podmioty te upubliczniały swoje roczne sprawozdania finansowe - nie tylko na stronach internetowych, ale także w Monitorze Polskim B, przesyłając je do Krajowego Rejestru Sądowego i Ministerstwa Polityki Społecznej, które będzie je kontrolować. W zamian mogą korzystać z przywilejów podatkowych i odpisu 1 proc. podatku, który każdy może podarować wybranej organizacji. W tym roku, zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, pierwsze OPP złożą swoje bilanse. - Zamysłem ustawodawcy było wyróżnienie tych podmiotów wśród innych organizacji także pod względem przejrzystości. Będziemy sprawdzać, na ile ten szczególny status generuje przejrzystość. Dziś trudno przesądzać, jak organizacje sobie z tym poradzą, pierwsze sprawozdania wpłyną zapewne na przełomie lutego i marca. Na pewno będą wyjątki, które potwierdzą regułę, ale myślę, że sam pomysł się sprawdzi - powiedział "GP" Krzysztof Więckiewicz, p.o. dyrektora Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Polityki Społecznej.
Rozliczenia finansowe i podatkowe rodzą jeszcze jeden problem - na ile osoby, które zajmują się pozyskiwaniem i wydawaniem publicznych darowizn, są do tego kompetentnie przygotowane i czy ich chęć niesienia pomocy nie stoi w sprzeczności z podstawowymi zasadami ekonomii.
Tomasz Pietryga, Magdalena Wojtuch
Jak fundacje zbierają pieniądze i jak je rozliczają?
Zbiórki publiczne. Zgodę na prowadzenie tych zbiórek wydaje MSWiA. Pieniądze muszą być wydatkowane i rozliczane zgodnie z treścią wcześniej wydanego zezwolenia.
1 procent. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła możliwość przekazywania odpisu przez podatników od ich osobistych dochodów na rzecz organizacji pożytku publicznego. Pieniądze są rozliczane z fiskusem. Fundacja może tymi pieniędzmi rozporządzać dowolnie, jednak zgodnie ze swoimi statutowymi celami.
Dotacje celowe. Przekazywane przez firmę X na podstawie umowy fundacji na ściśle określone cele np. na dożywianie dzieci. Rozliczenie odbywa się między firmą a fundacją na podstawie umowy.
Granty instytucjonalne. Pieniądze z instytucji administracji publicznej oraz instytucji europejskich. Pieniądze muszą być wydatkowane i rozliczane zgodnie z umową zawartą z tymi instytucjami.
Wpłaty indywidualne. Trafiają do ogólnej puli zebranych środków na określony cel, np. na akcję Pajacyk, i nie mogą być wydatkowane na inne cele. Darczyńca nie ma możliwości sprawdzenia, jak konkretnie zostały wydane jego pieniądze.
Nawiązki - sumy zasądzane na rzecz fundacji przez sądy. Pieniądze pochodzą od sprawców wypadków i są przeznaczane na leczenie ich ofiar.
Fundacje są zobowiązane do publikowania corocznych sprawozdań ze swojej działalności, w tym również z wydatkowania otrzymanych środków. W większości fundacji sprawozdania te są dostępne na ich stronach internetowych. Fundacje mają prawo wykorzystania do 10 proc. wpływających środków na swoje cele statutowe, mogą również prowadzić działalność gospodarczą, inwestować itd.
Zaniechanie poboru podatku VAT
Stanowisko Ministerstwa Finansów w sprawie zaniechania poboru podatku od towarów i usług w związku z SMS-ami wysyłanymi przez obywateli polskich w celu pomocy finansowej ofiarom tsunami w Azji.
Z dniem 1 stycznia 2001 r. został zmieniony art. 22 par. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. nr 137, poz. 926 z późn. zm.) i w związku z tą zmianą brak jest obecnie podstawy prawnej do orzekania w sprawie wniosku indywidualnego podatnika o zaniechanie ustalania i poboru podatku od towarów i usług.
Zgodnie z art. 22 par. 1 ww. ustawy - Ordynacja podatkowa, minister właściwy do spraw finansów publicznych może, w drodze rozporządzenia, w przypadkach uzasadnionych interesem publicznym lub ważnym interesem podatników zaniechać w całości lub w części poboru podatków, określając rodzaj podatku, okres, w którym następuje zaniechanie, i grupy podatników, których dotyczy zaniechanie.
Instytucje te nie przewidują jednak zaniechania ustalania podatku, a zatem w przypadku ewentualnego zaniechania poboru podatku VAT, w tym np. od opłat za połączenie SMS-owe, finalny odbiorca - mimo zaniechania poboru - płaciłby podatek VAT zawarty w cenie zakupywanych usług, natomiast operator nie odprowadzałby tego podatku do budżetu. Zaniechany byłby bowiem tylko pobór podatku VAT, bez zaniechania ustalania tego podatku, a tym samym bez obniżenia ceny.
Finansowanie operacji dziecka przez fundację
Sfinansowanie przez fundację operacji chorego dziecka jest darowizną na rzecz rodziców, a nie ich przychodem. Rodzice muszą zatem zapłacić podatek od darowizn.
Do redakcji "Gazety Prawnej" docierają sygnały, że jeśli rodzice chorego dziecka otrzymują pieniądze np. na jego operację z fundacji, to jest to traktowane jako przychód tych rodziców. Jednak jak dowiedzieliśmy się w Ministerstwie Finansów oraz jak wynika z ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.), takie przekazanie pieniędzy jest traktowane jako darowizna. Zatem rodzice muszą zapłacić jedynie podatek od darowizny.
Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. W tym przypadku nabywca zaliczony jest do III grupy podatkowej, zatem opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości, przekraczającej w tym przypadku 4902 zł.
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad wskazaną kwotę wolną od podatku, według skali.
Ewa Matyszewska
