Gdy przedsiębiorca udostępnia bezpłatnie majątek firmowy

Umowa użyczenia funkcjonująca w obrocie gospodarczym wywołuje określone skutki podatkowe również po stronie podmiotu, który oddaje składnik majątku w nieodpłatne używanie.

Nie zawsze ustalamy przychód

Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy użyczenia, przedsiębiorca użyczający składnik majątku nie osiąga korzyści materialnych. Jednak obowiązujące przepisy ustawy o pdof przewidują sytuacje, w których przedsiębiorca ma obowiązek ustalenia przychodu z tego tytułu. Powstanie przychodu u oddającego rzecz do nieodpłatnego używania uzależnione jest od tego, czy przedmiotem zawartej umowy jest rzecz ruchoma czy nieruchomość.

Gdy przedsiębiorca oddaje do używania rzecz ruchomą, nie jest zobowiązany do ustalenia przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia - tego typu świadczenie nie stanowi bowiem przychodu dla celów podatkowych.

Inaczej wygląda interesująca nas kwestia w przypadku przedsiębiorcy użyczającego nieruchomość. Taki przedsiębiorca ma obowiązek ustalenia przychodu z tego tytułu. Przychodem z nieruchomości odstąpionych bezpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom fizycznym i prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej jest wartość czynszowa, stanowiąca równowartość czynszu jaki przysługiwałby od tych osób w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości (art. 16 ust. 1 ustawy o pdof).

Jednak nie w każdym przypadku nieodpłatnego odstąpienia nieruchomości u przedsiębiorcy wystąpi obowiązek ustalenia przychodu.

Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi nie ustalają tego przychodu, jeżeli:

lokale lub budynki mieszkalne udostępniane są osobom pozostającym z podatnikiem w stosunku pracy, dla których stanowi to nieodpłatne świadczenie,

właściciel nieruchomości oddał bezpłatnie nieruchomość lub jej część do użytku na działalność naukową, naukowo-techniczną, oświatową, oświatowo-wychowawczą, kulturalną, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów, kultu religijnego oraz związkom zawodowym.

Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi nie ustalają tego przychodu, jeżeli:

lokale lub budynki mieszkalne udostępniane są osobom pozostającym z podatnikiem w stosunku pracy, dla których stanowi to nieodpłatne świadczenie,

właściciel nieruchomości oddał bezpłatnie nieruchomość lub jej część do użytku na działalność naukową, naukowo-techniczną, oświatową, oświatowo-wychowawczą, kulturalną, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów, kultu religijnego oraz związkom zawodowym.

Przychodu z tytułu nieodpłatnego odstąpienia nieruchomości nie ustala się również, gdy właściciel nieruchomości używa jej na potrzeby własne lub potrzeby członków rodziny. Niestety, ustawa nie definiuje pojęcia "członka rodziny". Dla określenia osób mieszczących się w tym pojęciu należy posiłkować się przepisami Ordynacji podatkowej. Wynika z nich, że za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

Przykład Joanna S. prowadząca samodzielnie działalność gospodarczą, udostępniła nieodpłatnie dwa lokale użytkowe na potrzeby działalności gospodarczej prowadzonej przez jej brata oraz szwagierkę. W stosunku do lokalu udostępnionego bratu po stronie pani Joanny nie powstanie obowiązek ustalenia przychodu z nieodpłatnego świadczenia, gdyż nieruchomość udostępniła członkowi rodziny. Z kolei szwagierka, w świetle przepisów Ordynacji podatkowej nie jest członkiem rodziny - z tego też względu z tytułu bezpłatnego udostępnienia jej lokalu użytkowego u pani Joanny powstanie przychód. Jego wysokość wyznaczać będzie równowartość czynszu najmu, jaki przysługiwałby, gdyby zawarła umowę jego najmu.

Koszty ponoszone na użyczony majątek

Przedsiębiorcy, u których powstają przychody z tytułu nieodpłatnego odstąpienia nieruchomości mogą rozliczać koszty z nimi związane na zasadach ogólnych. Dokonując ich kwalifikacji muszą zatem uwzględniać kryterium celu i związku poniesionego wydatku z uzyskanym przychodem lub zabezpieczeniem albo zachowaniem jego źródła. Z kolei przedsiębiorcy, będący osobami fizycznymi, u których nie powstaje obowiązek ustalania przychodów z tego tytułu, nie mają możliwości rozliczania kosztów związanych z użyczonymi składnikami majątku w okresie oddania rzeczy do nieodpłatnego używania.

Natomiast zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów nie podlegają odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej środków trwałych oddanych do nieodpłatnego używania - za miesiące, w których składniki te były oddane do nieodpłatnego używania (art. 23 ust. 1 pkt 45a lit. c) ustawy o pdof). Na zasadzie wyjątku do kosztów podatkowych mogą być jedynie zaliczane odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej nieruchomości lub ich części oddanych do nieodpłatnego używania. Przy czym należałoby przyjąć, że prawo takie mają tylko ci z przedsiębiorców, którzy z tego tytułu są obowiązani ustalać przychód podatkowy.

Przykład Maria B. udostępniła nieodpłatnie znajomemu przedsiębiorcy budynek magazynowy oraz wózek widłowy na okres trzech miesięcy. Składniki te zaliczone są do środków trwałych w firmie pani Marii.

W okresie użyczenia do kosztów podatkowych pani Maria może zaliczyć odpisy amortyzacyjne tylko od budynku magazynowego. Z tytułu użyczenia nieruchomości ma bowiem obowiązek ustalenia przychodu podatkowego, natomiast w przypadku użyczenia wózka zastosowanie znajdzie art. 23 ust. 1 pkt 45a lit.c) ustawy o pdof.

Szansa na zmiany

Ustalanie przychodu po stronie osoby, która użycza nieruchomość od lat budziło i budzi szereg kontrowersji. Ostatnio pojawiła się szansa, że istniejący stan prawny ulegnie zmianie z korzyścią dla dokonujących takiego użyczenia. 18 września 2008 r. Sejm przeprowadził pierwsze czytanie projektu zmian do ustawy o pdof przygotowanego przez Komisję "Przyjazne Państwo".

Projekt ten zakłada uchylenie art. 16 wskazanej ustawy. Proponowana zmiana ma na celu likwidację przepisu opodatkowującego przychód, który w rzeczywistości nie powstaje po stronie podatnika. Spowoduje ona zniesienie opodatkowania użyczenia nieruchomości po stronie użyczającego. Projekt został obecnie skierowany w celu rozpatrzenia do Komisji Finansów Publicznych. Proponowana w nim zmiana miałaby wejść w życie 1 stycznia 2009 r.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.). autor: Agata Cieśla

Gazeta Podatkowa Nr 501 z dnia 2008-10-27