Jak posiedzą, to zmiękną
Blisko jedna piąta osób tymczasowo aresztowanych przebywa w więziennej celi ponad dwa lata. Często za długim aresztem kryje się niekompetencja prokuratorów, ślamazarne tempo pracy policji, automatyczne przedłużanie aresztu przez sądy bez wnikania w meritum sprawy. Niestety, w naszym wymiarze sprawiedliwości nie zawsze przestrzegana jest zasada mówiąca, że sprawy z aresztem mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi sprawami.
Szafowanie aresztem
Podstawy i terminy trwania tymczasowego aresztowania określa dokładnie kodeks postępowania karnego. Trybunał Praw Człowieka coraz częściej rozpatrujący skargi polskich obywateli na niesłuszne tymczasowe aresztowanie (zatrzymanie) nie zarzuca Polsce, że przepisy są nieprawidłowe. Problem w tym, że są źle stosowane. Z badań prowadzonych w resorcie sprawiedliwości wynika, że w pierwszym miesiącu tymczasowego aresztowania w sprawach aresztanckich dzieje się tak naprawdę bardzo niewiele. Izolacja podejrzanego, zamiast mobilizować organy ścigania do szybkiego gromadzenia dowodów jego winy, wywołuje skutek wręcz odwrotny - spowalnia czynności prokuratorskie. A jakże często areszt stosuje się po wielomiesięcznym śledztwie czy dochodzeniu, kiedy ryzyko matactwa bądź ukrywania się podejrzanego nie jest wysokie. Zupełnie odrębnym problemem są areszty w sprawach błahych: student przyłapany w pociągu za jazdę bez biletu, nauczyciel uzależniający od łapówki wystawienie pozytywnej oceny. Tę zaskakującą skłonność naszych prokuratorów i sędziów trudno oceniać inaczej, jak tylko w kategoriach zwyczajnej łatwizny, czyli dążenia za wszelką cenę do ułatwiania sobie życia w pracy. "Trochę posiedzi, to zacznie mówić". Profesor Stanisław Waltoś z Uniwersytetu Jagiellońskiego zwraca uwagę, że areszt tymczasowy bardzo często stosuje się w sposób mechaniczny, orzekając pierwsze aresztowanie na 3 miesiące, zamiast na miesiąc.
W ten sposób rok w rok dziewięćdziesiąt procent prokuratorskich wniosków o areszt jest uwzględnianych przez nasze sądy.
Aresztowanie niesłuszne, czyli...
Tymczasowe aresztowanie jest niesłuszne, gdy z powodu przewlekłości postępowania jest ono zbyt długie lub gdy przy stosowaniu go nie zachowano zwykłej staranności badania jego przesłanek. Gdy więc okaże się, że aresztowanego uniewinniono, aresztowanie go nie będzie niesłuszne, jeśli mimo działania organów procesowych z należytą starannością nie dało się przewidzieć zbędności stosowania aresztowania.
Ponadto prawo eliminuje prawo do odszkodowania osoby, która przez fałszywe samooskarżenie lub wyjaśnienie, w którym przyznała się do popełnienia czynu przestępnego, doprowadziła do swego zatrzymania, tymczasowego aresztowania, skazania lub zastosowania środka zabezpieczającego.
Polska przegrywa w Strasburgu
Europejski Trybunał Praw Człowieka coraz częściej karci Polskę za wydłużające się areszty sankcjami pieniężnymi. W miniony wtorek wydał wyrok nakazujący władzom Polski wypłacenie odszkodowań czterem polskim obywatelom, których zbyt długo przetrzymywano w areszcie tymczasowym. Wojciech G., Dariusz J., Adam K. i Janusz K. zostali zatrzymani w 1999 roku pod zarzutem popełnienia jednego lub kilku rozbojów. Wymiar sprawiedliwości odrzucał składane przez nich wielokrotnie wnioski o zwolnienie z aresztu, argumentując, iż mogliby zbiec lub dokonywać matactw procesowych. Poszczególni podejrzani spędzili w areszcie przed rozpoczęciem procesu od czterech do ponad sześciu i pół roku. Trybunał uznał, że samo tymczasowe aresztowanie podejrzanych było uzasadnione wagą przestępstw, o jakie ich podejrzewano, ale trwało zbyt długo.
prof. Piotr Kruszyński, adwokat w sprawach karnych
Moim zdaniem sądy bardzo często szafują tymczasowym aresztem w sposób bezmyślny, mechaniczny. Stosują areszt w wielu sprawach ponad miarę, tam gdzie mogłyby spokojnie zastosować inny środek zapobiegawczy. Jeżeli nawet areszt uzasadniony jest na pierwszym etapie postępowania - w ciągu pierwszych trzech czy sześciu miesięcy - to z przerażeniem obserwuję zjawisko automatycznego jego przedłużania poza granice zdrowego rozsądku, a nawet granice zakreślone w kodeksie postępowania karnego - czyli rok w postępowaniu przygotowawczym i dwa lata w postępowaniu sądowym. Kodeks postępowania karnego zezwala w wyjątkowych przypadkach na przedłużenie tych terminów, ale nie może się to odbywać mechanicznie, nie zważając na meritum sprawy, a bardzo często tak czynią sądy kompromitując polski wymiar sprawiedliwości.
