Kręte ścieżki walki z wyzyskiem

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca ma zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Naruszenie tego obowiązku stanowi podstawę odpowiedzialności karnej lub karnoadministracyjnej. Mimo że szczególnie kary przewidziane w kodeksie karnym mogą być dotkliwe dla pracodawców, wciąż zdarzają się przypadki, że pracodawcy, ryzykując kary, obniżają nakłady na bezpieczeństwo, robiąc w ten sposób znaczące oszczędności. Najbardziej drastycznym przykładem takiej postawy mogą być praktyki ujawnione w maju 2004 r. przez Państwową Inspekcję Pracy w sklepach dyskontowych sieci Biedronka. Za naruszanie przepisów prawa pracy stanowiących wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym inspektorzy ukarali grzywnami 88 osób. W siedmiu sprawach skierowano zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Ośmieleni działalnością PIP i mediów byli pracownicy tej sieci handlowej założyli Stowarzyszenie Poszkodowanych przez Jeronimo Martins Dystrybucja, które ma im pomagać w odzyskaniu należnych wynagrodzeń i stworzyć w firmie warunki pracy przewidziane odpowiednimi przepisami. Stowarzyszenie po analizie wielu sygnałów ze sklepów doszło do wniosku, że naruszenia przepisów w poszczególnych placówkach były podobne i były inspirowane przez centralę firmy. Dlatego 27 września ub.r. postanowiono zawiadomić prokuraturę o uzasadnionym podejrzeniu, iż zarząd spółki dopuścił się czynów zabronionych, o których mowa w art. 218 par. 1 i art. 220 par. 1 kodeksu karnego. Zdaniem stowarzyszenia zarząd firmy Biedronki stworzył system pracy opierający się na ciągłym niedoborze pracowników - kasjerzy zatrudnieni na 3/4 etatu pracowali przez cały dzień po 14 godzin - i zmuszaniu pracowników do pracy w ponadnormatywnym czasie (bez dodatkowego wynagrodzenia). Ponadto zarzucono zarządowi brak dbałości o przestrzeganie zasad bhp, transportowanie towarów o masie przekraczającej 1 tonę przez kobiety bez wózków, rozładowywanie tirów bez odpowiedniego sprzętu przez pracowników, np. kasjerki).

Prokurator Grzegorz Kantor z Prokuratury Rejonowej Poznań-Grunwald odmówił wszczęcia dochodzenia w sprawie popełnienia przestępstw przez zarząd Jeronimo Martins Dystrybucja Sp. z o.o. W uzasadnieniu stwierdził, że Stowarzyszenie Pokrzywdzonych przez JMD nie wykazało, iż doszło do popełnienia przez zarząd sieci sklepów Biedronka przestępstw opisanych w art. 218 i 220 kodeksu karnego. Prokurator zwrócił uwagę, iż brak jest dowodów na poparcie tezy przyjętej w doniesieniu, a osoby winne stwierdzonych wykroczeń zostały ukarane grzywnami przez PIP.

Stowarzyszenie złożyło zażalenie na postanowienie wydane przez Prokuraturę Rejonową Poznań-Grunwald. Zdaniem Lecha Obary, pełnomocnika stowarzyszenia, prokuratura nie podjęła czynności mających na celu wyjaśnienie okoliczności sprawy, ani nie podjęła jakichkolwiek czynności mających na celu zebranie dowodów, mimo iż Stowarzyszenie zadeklarowało udostępnienie kontaktów z pokrzywdzonymi, którzy mogą zaświadczyć o prawdziwości faktów podanych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa. Wskazało także inne źródła, na podstawie których można zgromadzić materiał dowodowy w sprawie. Ponadto, zdaniem Lecha Obary, prokuratura nie podjęła jakichkolwiek czynności w celu ustalenia, na jakich osobach w JMD Sp. z o.o spoczywa obowiązek reprezentowania pracodawcy wobec pracowników, a tym samym przestrzegania praw pracowników i zapobiegania naruszeniom. Nie dokonano w postępowaniu próby ustalenia, kto ponosi odpowiedzialność za funkcjonowanie i wdrażanie patologicznego systemu pracy w tej sieci.

Po zbadaniu sprawy prokurator Prokuratury Okręgowej Danuta Błaszczyk zleciła wszczęcie i przeprowadzenie postępowania przygotowawczego dotyczącego popełnienia przestępstw przez członków zarządu Jeronimo Martins Dystrybucja Sp. z o.o. W jej ocenie stwierdzenie o skierowaniu przez PIP zawiadomień o popełnieniu przestępstw oraz ukaranie części winnych grzywnami nie jest wystarczające do przyjęcia, iż nie zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania w tej sprawie. Zdaniem prokurator Błaszczyk mnogość stwierdzonych uchybień w sieci handlowej Biedronka może jedynie świadczyć o udziale w tym procederze zarządu Jeronimo Martins Dystrybucja. Należy więc w powyższej sprawie ustalić, czy władze spółki były zorientowane co do powierzchni sklepów, godzin pracy pracowników i ich obowiązków, a tym samym potrzeb i możliwości czasowych do wykonania nałożonych zadań na załogę oraz związanego z tym obowiązku zapłaty za pracę. Kluczowe znaczenie może mieć ustalenie, czy dyrektor personalny informował zarząd o sytuacji pracowników i czy nie działał na polecenie członków zarządu spółki. Dopiero po przeprowadzeniu tych działań będzie można podjąć decyzje co do dalszego losu sprawy. Wszystko wskazuje więc na to, że czeka nas długie i żmudne postępowanie. Zarząd spółki, mimo próśb redakcji, nie zajął stanowiska w sprawie.

Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową

Art. 218. kodeksu karnego
Par. 1. Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 220. kodeksu karnego
Par. 1. Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Par. 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Par. 3. Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.

Tomasz Zalewski

Anna Hintz, główny inspektor pracy
We wszystkich sprawach ujawnionych w sklepach sieci Biedronka, dotyczących naruszeń przepisów prawa pracy, w tym zasad prowadzenia ewidencji czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, Państwowa Inspekcja Pracy wykorzystała wszelkie możliwe środki prawne będące w jej dyspozycji. Osoby odpowiedzialne za naruszenia przepisów zostały ukarane grzywnami, a w rażących przypadkach inspektorzy kierowali do właściwych miejscowo prokuratur zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Zarzuty inspektorów zawsze dotyczyły zachowań lub zaniechań dokonanych przez konkretne osoby odpowiedzialne m.in. za prawidłowe rozliczanie i za rzetelne ewidencjonowanie czasu pracy. W polskim systemie karnym nie stosuje się tzw. odpowiedzialności zbiorowej, dlatego nie wystąpiliśmy do prokuratury z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez zarząd Jeronimo Martins Dystrybucja Sp. z o.o. Fakt powszechnego zatrudniania pracowników tej sieci na ľ etatu nie stanowi naruszenia prawa i sam w sobie nie może być dowodem na systemowe czy zaplanowane łamanie prawa pracy. O wszelkich naszych działaniach i efektach przeprowadzonych w tej spółce kontroli jej zarząd został powiadomiony. Z informacji, które otrzymaliśmy z Jeronimo Martins Dystrybucja, zarząd tej firmy uwzględnił ustalenia PIP i wyasygnował znaczne środki na poprawę bezpieczeństwa i organizacji pracy. O wynikach naszej kontroli wkrótce zostaną powiadomieni portugalscy właściciele sieci Biedronka.