Nad Polską groźba kar

NIK od 9 września 2008 do 3 kwietnia 2009 badała realizację Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Kontrola dotyczyła okresu od 2006 r. do kwietnia 2008 r. Sprawdzono 60 jednostek: Ministerstwo Środowiska, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz 57 urzędów gmin.

Polska, przystępując do Unii Europejskiej, zobowiązała się, że do 2015 roku wdroży unijną dyrektywę dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Oznacza to budowę i modernizację oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji tak, aby spełniały unijne standardy. Zakres i terminy prac (realizację tzw. celów pośrednich) określono w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

NIK zaznacza, że do zakończenia kontroli nie udało mu się ustalić liczby aglomeracji biorących udział w tym programie. "Wynika to z bałaganu organizacyjnego, a skutkuje błędami w sprawozdaniach, które tworzą nieprawdziwy obraz dotyczący stanu realizacji Programu" - informuje Izba.

Według NIK, powodem niedotrzymywania terminów realizacji inwestycji był zły przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi gminami wiodącymi (tj. takimi, gdzie przewidziano koncentrację ścieków) w aglomeracjach. Inspektorzy stwierdzili, że realizacja zadań przebiegała w różnym tempie. W ok. 10 proc. skontrolowanych gmin wiodących nie przystąpiło do inwestycji, m.in. nie rozpoczęto budowy oczyszczalni ścieków w Kietrzu, Teresinie i Piotrkowie Trybunalskim oraz budowy sieci kanalizacyjnej w: Kłodawie, Opocznie, Pyrzycach.

W ponad połowie gmin NIK stwierdziła opóźnienia stwarzające poważne zagrożenie niedotrzymania terminu lub poziomu redukcji zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach. Tylko 17 gmin na 54 gminy wiodące w aglomeracjach miało oczyszczalnie o wystarczającej przepustowości i sprawności.

Po to, by móc ustalić parametry działających na własnym terenie oczyszczalni, gminy muszą mieć dokładne informacje nt. ścieków z kanalizacji, ale także dotyczące ilości wywożonych zanieczyszczeń z szamb. W 12 spośród 54 skontrolowanych przez Izbę urzędów gmin władze nie wiedziały, ilu mieszkańców nie ma kanalizacji i ile ścieków wywozi się z szamb specjalnymi pojazdami (chodzi m.in. o Piotrków Trybunalski, Radom, Toruń, Słupsk, Opoczno, Siemiatycze). W pozostałych 42 gminach wielkości te ustalano szacunkowo.

NIK stwierdziła, że gminy wykorzystały tylko ok. 25 proc. z zaplanowanych w Programie pieniędzy na budowę i modernizacje oczyszczalni i kanalizacji. Zdaniem NIK, przyczyną są trudności w pozyskiwaniu środków przez gminy. Chodzi o długotrwałe procedury rozpatrywania wniosków oraz zmieniające się kryteria przyznawania dofinansowania. W przypadku kanalizacji barierą był również tzw. wskaźnik koncentracji. By podjąć inwestycję, na 1 kilometr sieci powinno przypadać 120 osób - co w praktyce eliminowało małe miejscowości oraz takie, gdzie domy były rozproszone.

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który przyjął rząd pod koniec 2003 r., określa zakres i harmonogram realizacji przedsięwzięć w zakresie budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz zbiorczych sieci kanalizacyjnych, w wyznaczonych aglomeracjach w Polsce. W dokumencie tym zostały określone także terminy ich realizacji stosownie do zobowiązań wynikających z postanowień Traktatu Akcesyjnego. Chodzi o wdrożenie do polskiego prawa unijnej dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

W czerwcu 2005 r. Rada Ministrów zaktualizowała Program. Zgodnie z tymi zmianami będzie on realizowany w 1577 aglomeracjach. Zbudowane ma być 37 tys. kilometrów sieci kanalizacyjnej. Koszt tych inwestycji oceniony został na ok. 32 mld zł. Budowa, rozbudowa i modernizacja 1734 obiektów oczyszczalni ścieków ma kosztować ok. 10,6 mld zł. Całkowity koszt KPOŚK w latach 2005-2015 - to ok. 42,6 mld zł.