Napiszesz testament, a dom i tak przejmie państwo? W prawie jest zapis

• Dziedziczenie ustawowe stosowane jest w wypadku większości spraw spadkowych w Polsce. 
• Może się zdarzyć jednak, że nawet mimo spisania testamentu dziedziczenie ustawowe zadziała.
• Dane wskazują, że wciąż jedynie 8 proc. Polaków powyżej 45. roku życia spisało testament.

Dziedziczenie ustawowe to zapisany w Kodeksie cywilnym sposób podziału majątku spadkodawcy. Zwykle dziedziczenie ustawowe stosowane jest, gdy:

• spadkodawca nie zostawił testamentu,
• spisany testament został uznany za nieważny,
• żaden ze spadkobierców nie godzi się na zapisany mu w testamencie spadek.

Dziedziczenie ustawowe działa w wypadku ponad 90 proc. spraw spadkowych w Polsce. Wciąż spisywanie testamentu nie jest rozpowszechnione w naszym kraju. Jedynie 8 proc. osób po 45. roku życia spisało testament, na co wskazuje badanie pracowni Kantar z 2021 roku.

Musimy pamiętać jednak o tym, że testament odręczny jest ważny wyłącznie, gdy majątek dzielony jest procentowo. Jeśli natomiast chcemy zapisać coś konkretnym osobom, potrzebny jest testament notarialny, czyli taki, który spisujemy ze współudziałem notariusza.

Dziedziczenie ustawowe rozdziela majątek między sześć grup spadkobierców. Te wskazywane są od osób najbardziej do najmniej uprawnionych do spadku. Kodeks cywilny wskazuje na grupy takie jak:

• grupa pierwsza: małżonek i dzieci,
• grupa druga: małżonek i rodzice,
• grupa trzecia: małżonek i rodzeństwo,
• grupa czwarta: dziadkowie,
• grupa piąta: pasierbowie,
• grupa szósta: gmina i Skarb Państwa.

Pierwsi uprawnieni to małżonek i dzieci, którzy dziedziczą majątek w równych częściach. Jednak w takim wypadku część dla małżonka nie może być niższa niż 25 proc. majątku. Jeśli dziecko odmówiło spadku lub nie żyje, prawo przejmują jego dzieci.

Gdy spadkodawca umarł bezpotomnie, spadek dzieli małżonek i rodzice zmarłego, a wówczas minimum 25 proc. przypada rodzicom. Jeśli został tylko jeden z rodziców, ma on prawo do połowy spadku.

Natomiast gdy spadkodawca nie miał współmałżonka i dzieci, rodzice majątkiem dzielą się po połowie. Po nich w kolejce jest rodzeństwo spadkodawcy, które dziedziczy po równo. Następnie dziedziczenie ustawowe wskazuje na ich dzieci (bratanków i siostrzenice spadkodawcy).

Dziedziczenie dotyczy również dziadków spadkodawcy. Jeśli są jedynymi pozostałymi przy życiu członkami rodziny, dzielą się po połowie. W wypadku ich śmierci, prawo po nich przejmują zstępni.

Dziedziczenie ustawowe pozwala dziedziczyć także pasierbowi i pasierbicy, którzy prawo do spadku mają, będąc jedynymi przy życiu bliskimi spadkodawcy. Jednak jeśli nie dożyją otwarcia spadku, prawa do spadku nie przekazują dalej.

Zasady dziedziczenia ustawowego zakładają również że jeśli spadkodawca nie ma rodziny lub w wypadku spisania testamentu odrzuconego przez wszystkich uprawnionych, majątek przejmuje państwo.

Wówczas cały spadek, czyli np. dom, kosztowności, auto, pieniądze należą się gminie ostatniego zamieszkania zmarłego. Natomiast gdy wystąpią problemy z określeniem właściwej gminy lub gdy miejsce zamieszkania zmarłego znajdowało się za granicą, cały majątek zajmuje Skarb Państwa.

Przemysław Terlecki