Ocalić od zapomnienia

Przez odzyskiwanie pamięci i doświadczenie wybranego bohatera poznajemy i popularyzujemy wiedzę o Krakowie, ożywiamy ją i stajemy się jej depozytariuszami. Nie mniej ważna jest jednak sama możliwość dania świadectwa dla żyjących świadków historii - tym bardziej, że poczytują oni sobie za swój moralny obowiązek wobec swojego pokolenia opowiedzieć o czasach, w których żyli, a ludziom, znającym tematykę wojenną jedynie z książek, dać świadectwo: "To wydarzyło się naprawdę".

Misją projektu jest ukazanie sylwetek anonimowych bohaterów i bohaterek codzienności, dzielnych kobiet i mężczyzn czasów wojny i okupacji, niemieckiego i stalinowskiego terroru. Czasu, który boleśnie odcisnął piętno nie tylko w ich życiorysach, ale też naznaczył traumą ich potomków.

Pragniemy zachować pamięć o ludziach, którzy w obronie wolności, niepodległości, suwerenności własnej ojczyzny i wreszcie zwykłej ludzkiej godności, ryzykując własnym życiem lub właśnie walcząc o prawo do niego (jak w przypadku Żydów na aryjskich papierach) sprzeciwili się barbarzyńskiej władzy. Niebagatelne znaczenie ma również popularyzacja i afirmacja dobrych postaw i wyborów w czasach, w których moralne znaki zostały odwrócone.

Świadkowie to osoby w podeszłym wieku, dlatego niezwykle ważne było dokonanie filmowego zapisu ich wspomnień. Wszyscy mamy świadomość, że czas działa na naszą niekorzyść, a zatem początek XXI wieku może być ostatnią szansą na bezpośredni kontakt ze świadkami ówczesnej historii.

Istotna jest także solidarność pokoleń, zbliżenie do siebie ludzi młodych z tymi w jesieni życia poprzez wzajemne, niemal osobiste poznanie, bo taką możliwość stwarza nowoczesny obraz o wysokim poziomie realizmu, który zwiększa, a zarazem ułatwia zrozumienie. I wreszcie - co jest ogromnie ważne przy nauczaniu o wojnie i Holokauście - potęguje w widzu współodczuwanie.

Chcielibyśmy nakłonić widzów do zastanowienia się i do zadania sobie pytania, jakie losy czekałyby każdego z nich, gdyby historia zatoczyła koło - czy takie, jakie spotkały naszych bohaterów? Mamy nadzieję wprowadzić nowe tematy nie tylko do debaty publicznej, ale też do sfery towarzyskiej, rodzinnej. Chcielibyśmy ośmielić ludzi młodych do wykorzystania chwili i zadania ważnych pytań swoim dziadkom, babciom, aby po latach nie zarzucali sobie bierności - aby zdążyli ich zapytać.

Przeprowadziliśmy wywiady z ośmioma osobami. Zdołaliśmy dotrzeć i przekonać do udzielenia wywiadu pięciu bezpośrednich świadków historii. O trzech kolejny bohaterach, którzy byli represjonowani po 1945 roku, mówią ich najbliżsi: córki i syn.

Wszystkim im gorąco dziękujemy za to, że zechcieli podzielić się z nami swoimi niezwykłymi wspomnieniami, mimo w większości zaawansowanego wieku, ciągle wielkich emocji i wzruszeń towarzyszącym powrotom do lat młodości.

Wybrani przez nas bohaterowie czynnie działali w organizacjach konspiracyjnych, byli harcerzami Szarych Szeregów, żołnierzami Armii Krajowej, partyzantami leśnych oddziałów. Wszyscy - z wyjątkiem Yaniny Ecker z domu Leiman, która jako dziecko żydowskie walczyła codziennie o prawo do życia. Z pomocą przyszło jej młode bezdzietnie małżeństwo, Józefa i Tadeusz Latawcowie, i dlatego ta opowieść jest także o nich.

Wszystkich też w większym lub mniejszym stopniu dotknęły represje okresu stalinowskiego, ale dla dwóch naszych bohaterów - Stanisława Ptaka i Henryka Müncha - zakończyły się one dziesięcioletnimi wyrokami w więzieniach PRL-u, natomiast dla Józefa Ostafina karą śmierci, wykonaną w 1947 roku w Krakowie.

Przedstawione w filmie wywiady stanowią swoiste opowieści, mające zaledwie od 4 do 9 min, co było uwarunkowane wytrzymałością widza i granicą jego percepcji. Jednak w większości wywiady trwały kilka godzin, dlatego zarejestrowaliśmy olbrzymi, bardzo wartościowy merytorycznie materiał. Został on dodatkowo wzbogacony i uzupełniony materiałami archiwalnymi znalezionymi podczas licznych kwerend w archiwach państwowych. Stworzone archiwum cyfrowe (zgromadzone w jednym miejscu i składające się z opracowanych materiałów archiwalnych (biogramy bohaterów, fotografie, dokumenty) wraz z 45 min. filmem Ocalić od zapomnienia. Osiem opowieści krakowian o doświadczeniach lat 1939-1956,) dzięki bezpłatnemu udostępnieniu on-line na podstronie www.ocalicpamiec.mhk.pl da szerokiej grupie odbiorców dostęp do pełniejszego i bardziej plastycznego obrazu ludzi tworzących historię miasta. Wierzymy też, że z powodzeniem będzie ono służyć historykom, muzealnikom i edukatorom do celów naukowych, wystawienniczych i edukacyjnych.

Metoda "historii mówionej" daje szansę na zetknięcie się uczestników projektu z przeszłością, dlatego w ramach projektu zaplanowaliśmy debatę ze świadkami oraz wykłady z historykami. Osobiste doświadczenie, którym będzie rozmowa z świadkami czasów, które młodzież zna jedynie z podręczników, spowoduje "urealnienie" minionego czasu w świadomości uczestników debaty - historia stanie się rzeczywista.

Dodatkowo nagrania materiału źródłowego z rozmów ze świadkami historii będą dostępne w bibliotece Oddziału MHK w Fabryce Emalia Oskara Schindlera przy ulicy Lipowej 4 w Krakowie, zaś poszczególne wywiady na trwale uzupełnią wystawę stałą Kraków - czas okupacji (1939-1945).

Józef Fiszer (24 XI 1925, Kraków). Harcerz Szarych Szeregów, żołnierz krakowskiego Kedywu Armii Krajowej Grom, ps. "Myśliński". Od 1944 r. w Samodzielnym Batalionie Partyzanckim "Skała" AK.

Po wojnie nauczyciel akademicki, autor projektów rozbudowy systemu kanalizacji i wodociągów dla m.in. Krakowa, Poznania i Rzeszowa.

Dorota Franaszkowa z d. Girtler (Gürtler), (1 I 1925, Proszowice). Łączniczka AK, ps. "Stasia", od 1944 r. w Samodzielnym Batalionie Partyzanckim Skała AK. Po wojnie nauczycielka języka polskiego.

Marian Młynarski (29 I 1926, Warszawa) Harcerz Szarych Szeregów - najmłodszej grupy wiekowej Zawisza, ps. "Zuikis", "Kiškis". Po wojnie muzealnik, herpetolog.

Teresa Siedlar-Kołyszko z d. Macak (5 V 1929, Kraków). Harcerka Szarych Szeregów, najmłodszej grupy wiekowej Zawisza, ps. "Skierka" i "Bystra". Po II wojnie światowej dziennikarka radiowa.

Stanisław Ptak (2 VI 1921, Kraków - 6 XI 1994, Kraków). Żołnierz Armii Krajowej, ps. "Agar" Po wojnie działacz Ligi Walki z Bolszewizmem, ps. "Kruk". Represjonowany przez reżim komunistyczny, skazany na karę śmierci, którą po 43 dniach na mocy amnestii zamieniono na 15 lat więzienia. Zwolniony po 10 latach. Zrehabilitowany w 1994 r.

Józef Ostafin (7 III 1894, Sułkowice - 13 XI 1947, Kraków). Legionista, powstaniec śląski, poseł na Sejm II RP, żołnierz ZWZ-AK, ps. "Chudy" i "Miłosz". Po wojnie działacz organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN), skazany na karę śmierci przez reżim komunistyczny. Zrehabilitowany w 1991 r.

Henryk Münch ( 11 I 1906, Zawiercie - 10 I 1968, Kraków). Żołnierz ZWZ AK, ps. "Mnich", działacz Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Po wojnie działacz Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość, ps. "Miśniak", historyk urbanista, archiwista, muzealnik. Zrehabilitowany w 1991 r.

Janina (Yanina, Halina, Nina) Ecker z d. Leiman (5 IX 1932, Kraków). Jako dziecko zmuszona do samodzielnego ukrywania się na aryjskich papierach. Uratowana przez małżeństwo Józefę i Tadeusza Latawców, Po wojnie księgowa w narodowych liniach lotniczych Izraela.

Prapremiera filmu Ocalić od zapomnienia. Osiem opowieści krakowian o doświadczeniach lat 1939-1956, (45 min.)

Goście honorowi prapremiery - świadkowie historii, bohaterki i bohaterowie filmu

Odbyło się 11 grudnia 2013 r. (środa), godz. 17.00, Fabryka Emalia Oskara Schindlera, Oddział Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, ul. Lipowa 4, (sala kinowa, I piętro). Wstęp wolny.

" Premiera filmu Ocalić od zapomnienia. Osiem opowieści krakowian o doświadczeniach lat 1939-1956

" Po premierze filmu - interdyscyplinarna rozmowa o pamięci i traumie z udziałem historyczki dr hab. Dobrochny Kałwy, psychiatry prof. Jacka Bomby i socjologa dr. Piotra Filipkowskiego

7 stycznia 2014 r. (wtorek), godz. 18.00, Fabryka Emalia Oskara Schindlera, Oddział Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, ul. Lipowa 4, (sala kinowa, I piętro). Wstęp wolny.